احکام نواختن و استفاده از آلات موسیقی
مضرّات موسیقی برای اهل آن چه آنها که از آن استفاده می کنند و می نوازند، چه آنها که به آن گوش می سپارند به قدری زیاد است که نه تنها علوم الهی بلکه علوم بشری نیز به آن اذعان نموده اند.
در حدیث «معتبر» سکونی از امام صادق علیه السلام آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: انهاکم عن الزّفن والمزمار، و عن الکوبات و الکبرات؛ شما را از رقص، هزمار، کوبه ها و کبرات نهی می کنم.
این حدیث بر حرمت رقص و موسیقی دلالت دارد، زیرا نهی از چیزی ظهور در حرمت آن دارد.
علت حرام بودن استفاده از آلات موسیقی
هر چیزی که از آن فساد ناشی شود، آن حرام است، بربط، عود، پیانو و ویالون و امثال اینها هر کدام فساد محض می باشد و این می شود حرام.
هر یک از این ابزار که منافع آن منحصر در آواز لهوی مضلّ عن سبیل الله باشد، این حرام است. اگر استفاده از آنها منحصر به صوت لهوی مضلّ عن سبیل الله نبود یا مضلّ نبود ولو لهوی بود این دیگر حرام نخواهد بود. (امکاسب المحرمه، (الغناء) آیت الله خامنه ای، جلسه 302)
تأملی کوتاه در باب موسیقی
برخی از امور هستند که انجام و ترک آن اثر چندانی در زندگی انسان ندارد مثلاً اگر به شما بگویند نود در صد بستنی ها در کشور مسموم است، آیا حاضر هستید حتی یک قطعه بستنی هر چند زیبا و خوشمزه باشد بخورید؟ حتی اگر بگویند ده درصد بستنی ها مسموم است و خطر مرگ دارد، چطور؟
بعید است هیچ انسان عاقلی حاضر به انجام این ریسک و پذیرش خطر باشد. هر انسان عاقلی با خود می گوید مگر بستنی نخورم می میرم؟ حتماً نمی میرم. اما اگر بخورم احتمال مرگ می رود. پس از خوردن صرف نظر می کنم.
چگونه است که در زمان احساس خطر برای جسم اسن چنین پریشان می شویم اما برای خطرات غیرقابل جبران که تهدید کننده سلامت روح و روان است بی تفاوت هستیم. روایات بسیار و کتب فقهی و روایی متعدد در حرمت و مضرات و عاقبت سوء موسیقی فریاد می زنند اما حتی لحظه ای نگرانی در ما راه پیدا نمی کند؟!
مگر موسیقی چه لذت و سعادتی دارد که معصومین علیهم السلام و علمای دین با آن مخالفند و آن را نهی فرموده اند؟ آنها که اهل موسیقی هستند به کجا رسیده اند و کسانی که از آن حذر می نمایند چه امکان و پیشرفتی را از دست داده اند؟ کدام اهل موسیقی است که بگوید آرامش و موفقیت خود را مدیون موسیقی است و کدام ترک کننده موسیقی است که در شکستش به جهت ترک موسیقی بوده باشد؟
حکایت برخورد آن کافر با امام صادق علیه السلام بسیار شنیدنی و در خور تأمل است، شاید غافلان را از خواب بیدار کند. در روایت ذکر شده که روزی امام علیه السلام در حال طواف خانه ی خدا بودند، کافری به نزد امام علیه السلام آمد و با خنده و تمسخر به امام علیه السلام گفت: می بینیم خود را خسته می کنید و بیهوده به گرد خانه ای گلی می گردید. امام علیه السلام با تبسمی مهربانانه فرمودند اگر سخن تو درست باشد و عبارات و اعمال ما نتیجه نداشته باشد که حتماً دارد ما و تو در آخر یکسان هستیم. تو اعمالی انجام نداده ای و ما انجام داده ایم و هر دو در آخر نابوده شده و از بین می رویم اما وای به حال تو اگر آخرت باشد و آنچه ما می گوئیم درست باشد که هست، ما دستورات پروردگارمان را انجام داده ایم و سعادتمندیم و شما بدبخت و در آتش ابدی، در این لحظه، آن شخص کافر که سخت تحت تأثیر منطق امام علیه السلام قرار گرفته بود به امام ایمان آورد و مسلمان شد.
حال ما می گوئیم اصلاً اگر بنا به فرض محال، موسیقی حرام نباشد آنکس که گوش نداده چه زیانی برده و از چه منفعتی دور مانده است؟ اما اگر حرام باشد، که بنا به سخنان معصومین علیه السلام این چنین است و آثار دهشتناک دنیوی و اخروی در پی دارد وای به حال کسانی که اهل آن هستند و بد سرنوشتی در انتظار آنها خواهد بود.
مضرّات موسیقی برای اهل آن چه آنها که از آن استفاده می کنند و می نوازند، چه آنها که به آن گوش می سپارند به قدری زیاد است که نه تنها علوم الهی بلکه علوم بشری نیز به آن اذعان نموده اند.
تحریم کسب درآمد از راه موسیقی
جز این نیست که خداوند صنایعی را که از آن فساد محض ایجاد می شود حرام کرده است. مثل سازها و نی ها و همه آلات موسیقی و لهو و هر چه که شبیه به آن است، و باید از آن دوری کرد و در این وسایل و آلات و هر آنچه از آنها ایجاد می شود هیچ صورتی از صلاح و درستی نیست و لذا آموختن آن و آموزش آن و استفاده از آن و اجرت گرفتن برای آن و تمامی صورت های آن حرام است. (وسائل الشیعه، ج 12، ص 57)
جهت تجارت آلات موسیقی:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم می فرمایند: همانا خداوند تعالی مرا راهنما و رحمت برای جهانیان قرار داده و مرا امر کرده که نی ها و آلات طرب و تارها و بت ها و اعمال جاهلیت را از بین ببرم به درستی که معامله و تجارت و خرید و فروش آلات موسیقی حرام است. (مستدرک الوسایل، ج 13، ص 219)
کلام فقهای اسلام در حرمت موسیقی و ممنوعیت آلات آن:
فقهای بزرگ این کارشناسان قوانین حیات بخش اسلام بر اساس روایات رسیده از پیشوایان معصوم علیه السلام، ساخت و ساز، خرید و فروش آلات موسیقی و به کار گرفتن آنها و تعلیم و تعلّم آن را ممنوع دانسته و به حرمت این گونه اعمال فتوا داده اند.
در بیانی روشن تر ساخت و ساز، خرید و فروش و نگهداری آلات مختص موسیقی و استعمال آنها در موسیقی حرام است، هم چنین شکستن و تغییر شکل آنها واجب است و شکننده آنها ضامن نیست؛ البته مواد آن (از قبیل چوب، آهن، مس و...) باید به صاحبش داده شود و در این جهت فرقی نیست از آلاتی باشد که از قدیم جز به آلات موسیقی بوده و نام آن در احادیث آمده است یا بعدها ساخته شده و از آلات موسیقی قرار گرفته است.
علت تحریم موسیقی در بیان علامه جعفری (قدس سره):
بشر از نظر کمبودی که در معرفت توانایی مواجهه با واقعیت دارد، موسیقی را برای تسلّی خود تایید می کند، سپس نام آن را ضرورت می گذارد و به همین جهت است که، اسلام به موسیقی روی خوشی نشان نمی دهد و می خواهد انسان ها در زندگانی روحی و طبیعی، با خود واقعیات روبرو گردند.
علّتی که برای ممنوعیت موسیقی در منابع اسلامی ذکر شده، مساله لهو و لعب است.
با نظر به این علت کاملاً روشن می شود که، اسلام می خواهد انسان در این دنیا خود را در مقابل هیجانات پا در هوا بنازد و آمادگی واقعی خود را از دست ندهد، تا بتواند اختیار خود را اختیاراً سلب نکند، اگر موسیقی آن چنان که عاشقان دلباخته اش می گویند حقیقتاً روح انسانی را تصفیه می کند، چرا با شیوع موسیقی در شرق و غرب دوران بیماری های روانی و فساد اخلاقی به حدّی است که گفت و گو در باره آن باعث شرمساری است؟
ما نمی دانیم که اگر انسان ها به این اندازه به موسیقی اشتغال نمی ورزیدند و با خود واقعیات روبرو می گشتند. چه اندازه راه ترقی و اعتلا را می پیمودند؟! (مبانی فقهی، روانی موسیقی ص 20- 22)
سمیه فیض آبادی
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
1- متون درس خارج فقه آیت الله خامنه ای، جلسه 302، مکاسب محرمه؛ (المسأله الثالثه عشره: الغناء)
2- موسیقی و غناء از دیدگاه اسلام، محمد اسماعیل نوری، قم، موسسه بوستان کتاب.
3- موسیقی از نگاهی دیگر، ش. مومنی، موسسه فرهنگی انتشاراتی مکیال.
4- وسائل الشیعه، ج 17، شیخ حر عاملی، قم، موسسه آل البیت.
5- مبانی فقهی، روانی موسیقی، حسین میرزاخانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
مطالب مرتبط:
