نقد عملكرد پنجاه ساله تلویزیون در ایران

تلویزیون ضد خودش عمل می‌كند , تلویزیون منبر و تریبون نیست.

نشست و گفت‌وگو درباره‌ی عملكرد«پنجاه سال تلویزیون در ایران» با حضور داریوش مودبیان - مدرس دانشگاه و پژوهشگر - مجید مشیری - مدیرسابق شبكه‌ی دو و مركز صبا - سعید ابوطالب - مستندساز و عضو كمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی - و دكتر پورحسین مدیر شبكه دو سیما در رادیو گفت‌وگو برگزار شد.

مجید مشیری در ابتدای این گفت‌وگو كه با محور ماهیت و كاركرد تلویزیون همراه بود، درباره‌ی چیستی تلویزیون گفت: این رسانه تنها یك امكانی كه فناوی برای ما مهیا كرده‏، نیست؛ چرا كه طی سال‌ها دیده‌ایم كه تلویزیون به نهادی اجتماعی تبدیل شده است كه تاثیرگذار و شاید تاثیرپذیر است. این رسانه هم می‌تواند موجب گسترش ارتباطات بین انسان‌ها و هم قطع آن شود.

وی افزود: در جوامعی كه شرایط اقتصادی بهتری دارند یا سال‌های بیشتری به تلویزیون دسترسی داشته‌اند‏، تاثیر این رسانه در برخی زمینه‌ها بر آن ها كاهش یافته است. ولی در كشورهایی مثل ایران كه گزینه‌های كمتری برای ایجاد ارتباط بین انسان‌ها وجود دارد، تلویزیون نقش بیشتری دارد.

داریوش مودبیان درباره‌ی تعریف تلویزیون و كاركردهای آن اظهار كرد: كاركردهای تلویزیونی باید نسبت به جامع استفاده كننده از این وسیله ارتباط جمعی تعریف شود. امروز كه مسایل فرهنگی‏، اجتماعی‏، سیاسی و اقتصادی رشد و گسترش می‌یابد بهتر است تلویزیون را به عنوان یك نهاد اجتماعی مورد بحث قرار دهیم.

وی افزود: امروز رادیو و تلویزیون به علت مطرح شدن به عنوان رسانه‌های غالب‏ در بسیاری جوامع باید از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار گیرد كه متاسفانه در ایران، ما تعریف درستی از فناوری نداشتیم و هنوز چنین تعریفی را عرضه نكردیم.

این مدرس دانشگاه تصریح كرد: فناوری، شناختی است كه به واسطه‌ی ابزار به عمل درمی‌آید . در صورتی كه در ایران فكر كردیم كه ابزار، همان فناوری است. بنابراین ابزار خریداری شد. جام جم انبار بزرگ ابزارهاست ولی شناخت كافی درباره‌ی این ابزار وجود ندارد و به درستی از آن استفاده نمی‌شود.

وی در ادامه گفت: اكنون تلویزیون، تعریف درستی از ارتباط نمی‌دهد. همان گونه كه تعریف درستی از مخاطب ارایه نمی‌دهد. چگونه تلویزیون به خود اجازه می‌دهد كه همه‌ی تماشاگران را «مخاطب» خطاب كند و بگوید «مخاطبان عزیز»! مخاطب كه عزیز نیست، كمی نیست. پس هنوز تعریف درستی از ارتباط نداریم، چون یك پایه‌ی تعریف ارتباط مخاطب است كه تعریف نشده است.

اخبار60 ثانیه با چه منطقی؟

سعید ابوطالب در پاسخ به این پرسش كه آیا به راستی می‌توان نام تلویزیون جمهوری اسلامی ایران را تلویزیون گذاشت؟ یا ابزاری است كه از آن یك سری صدا و تصویر می‌شود؟ اظهار كرد: تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، در حال پخش سریالی است و بیننده میخكوب شده است، در این بین 60 ثانیه اخبار پخش می‌شود در این هنگام تلویزیون، ضد تلویزیون عمل می‌كند.

وی در ادامه به طرح پرسشی پرداخت و گفت: چرا اخبار 60 ثانیه پخش می‌شود؟ در صورتی كه مخاطب اخبار، این گونه برنامه را در ساعات و شبكه‌های دیگر و نگاه می‌كند. ولی كسی كه سریال را برای تماشا برگزیده است،علاقه به دیدن این گونه برنامه دارد. وقتی كه مجموعه برای پخش اخبار قطع می‌شود‏، 60 ثانیه ارتباط مخاطب با برنامه‌ی مورد علاقه‌اش قطع می‌شود و به كارهای دیگر مشغول می‌شود و اخبار را نمی‌بیند.

این نماینده‌ی مجلس تصریح كرد: این گونه اخبار به علت شناخت اندك از ارتباط و مخاطب است و در این حالت تلویزیون، ضد تلویزیون عمل می‌كند.

به گزارش ایسنا، در ادامه‌ی «گفت و گوی روز» در ارتباط تلفنی با رضا پورحسین، مدیر شبكه‌ی دو، از وی درباره‌ی ماهیت تلویزیون و كاركردهای آن پرسید.

اول سرگرمی ، سپس اطلاع رسانی و آموزشی

پورحسین گفت: تلویزیون رسانه است و كاركرد آن بیشتر تفریح و سرگرمی و سپس اطلاع‌رسانی و آموزشی است. با این حال در اقلیم‌های متفاوت، كاركرد این وسیله‌ی ارتباط جمعی، مقداری تغییر می‌یابد.

وی درباره‌ی كاركرد سیما اظهار كرد: تلویزیون ایران در برخی مواقع‏، از كاركرد اولیه‌ی خود فاصله می‌گیرد، در این شرایط كمبودهای جامعه را به عنوان مثال در زمینه تبلیغی از آن طلب می‌كنیم، در این شرایط از سیما انتظارات بیش از حد شكل می‌گیرد.

مدیر شبكه‌ دو سیما افزود: تلویزیون نمی‌تواند نقش یك منبر و تریبون را بازی كند. بلكه این رسانه كاركرد خود را دارد و باید پیام خود را از راه تاكید تصویر منتقل كند.

وی افزود: البته به نظر می‌آید كه تعریف تلویزیون به عنوان وسیله‌ای برای تفریح و سرگرمی، ساده‌انگارانه است.

داریوش مودبیان ادامه داد: كاركردهای تلویزیون در هم می‌آمیزند. منبر بدون سرگرمی و اطلاع‌رسانی معنا ندارد. چرا كه منبر خود اطلاع‌رسانی می‌كند. البته برای جذب كردن در قدم اول باید سرگرم‌كننده باشد. بنابراین درباره‌ی كاركردهای تلویزیون باید با احتیاط صحبت كنیم.

مشیری درباره‌ی نقش تلویزیون در ایران گفت: در شرایطی كه پرمخاطب‌ترین برنامه‌ی تلویزیون نزدیك به 80 درصد مخاطب دارد و این رسانه به عنوان همدم در خانه مطرح است، نمی‌توان نقش آن را نادیده گرفت.

وی با اشاره به نقش پژوهش در شناخت تلویزیون اظهار كرد: درباره‌ی این رسانه در جامعه‌ی ایران تحقیقات كمی انجام گرفته است.

4 ساعت تلویزیون دیدن اصلا مطلوب نیست

دكتر پورحسین نیز درباره‌ی میزان تماشای تلویزیون در ایران گفت: نزدیك به چهارساعت تلویزیون دیدن، اصلا مطلوب نیست. چرا كه به نوعی درو كردن،تلویزیون محسوب می‌شود. ولی این مورد ربطی به سینما ندارد. چون برنامه‌سازان این رسانه باید بهترین برنامه‌ها را تعیین كنند، ولی بیننده نباید تمام آنها را ببیند. بلكه فرهنگ تماشای تلویزیون باید جا بیفتد.

وی افزود: با این حال امكان دارد كه مردم فقط برنامه‌ها را ببینند ولی جذب آن نشوند.

به گزارش ایسنا، ابوطالب در ادامه گفت: مخاطب ایرانی ابزار دیگری به جز رادیو و تلویزیون برای تفریح و سرگرمی ندارد؛ چرا كه خطوط پرسرعت اینترنت و شبكه‌های ماهواره‌ای نداریم. بنابراین مردم به سمت برنامه‌های صدا و سیما سوق می‌یابند.

وی افزود: تلویزیون محصول تكنولوژیك نظام سرمایه‌داری است و در غرب ابزار این نظام محسوب می‌شود بنابراین ما به ذات معنای این رسانه نزدیك نمی‌شویم . بلكه ما «ادا» در می‌آوریم.

پورحسین در ادامه اظهار كرد: هر چه بیشتر به سمت تصویری شدن پیش رویم، به كاركرد تلویزیون نزدیكتر شده‌ایم ولی نباید برنامه‌های ساده را به «رادیویی بودن» محكوم كنیم.

طبق مسایل روانشناسی فضای دیداری و شنیداری همپوشانی می‌یابد. بنابراین برنامه‌ای را كه یك خانم خانه‌دار می‌تواند بشنود رادیویی نیست . در نتیجه تلویزیون را می‌توان به جای تصویر در غلبه‌ی تصویر تعریف كرد.

به گزارش ایسنا، مودبیان درباره‌ی ماهیت تلویزیون گفت: تلویزیون نمایشگر و رادیو گزارشگر است و قدم اصلی نمایش سرگرم كنندگی است. تلویزیون زمانی سیر نزولی می‌یابد كه به گزارشگری صرف تبدیل شود. در صورتی كه رادیو با استفاده از اهرم تخیل می‌تواند نمایشگر شود.

در ادامه ابوطالب گفت: تلویزیون ماحصل تكنولوژی نظام سرمایه‌داری است بنابراین ما آن را تعریف نمی‌كنیم‏، بلكه دنبال روی آن هستیم در نتیجه ما به اشتباه فكر می‌كنیم كه استفاده‌ی مورد نظر خود را از این وسیله‌ می‌كنیم.

مشیری در پایان اظهار كرد: تلویزیون ایران همه‌ی كاركردهای این رسانه را دارد، ولی در بعضی از زمینه‌ها تواناتر است. البته موفقیت تلویزیون تنها در برخی جنبه‌ها طبیعی است، چرا كه این رسانه در همه‌ی زمینه‌ها خدمت ارایه نمی‌دهد.