اینقدر برای شکست هات دنبال مقصرنباش!
در میان عوامل مۆثر در موفقیت و سعادت انسان از جمله والدین، معلمان، محیط و ... که به عنوان عاملی مقتضی عمل می‌کنند آنچه در این قضیه مهمترین نقش را به نحو اقتضا ایفا می‌کند اراده خود فرد می‌باشد.
انسان بخاطر عقل و اراده‌ای که دارد می‌تواند بر وجود خود و تربیت و پرورش تمامی رفتارها و واکنش‌های خویش تسلط و اشراف کامل داشته باشد و تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار نگیرد. او باید درباره خودش، توان‌مندی‌ها و رشد و پرورش آنها در راستای رسیدن به اهدافش بیندیشد و تا رسیدن به تمامی اهدافش با اراده ای قوی جلو برود.
این توان‌مندی درونیِ اراده و تدبیر و تسلطی که فرد می‌تواند بر نفس و رفتار خود داشته باشد، از نظر اسلام زمینه تکلیف و مسئولیت برای خود را در امر تربیت خودش و مربی‌گری نسبت به خودش ایجاد می‌کند. (قرآن و روانشناسی و علوم تربیتی، محسن عباس نژاد،392)
انسان فرزند اراده و تلاش خویش است؛ به بیان حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: «مَنْ أَبْطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُسْرِعْ بِهِ حَسَبُهُ».( قصار/ 22)
آن كه كرده وى او را بجایى نرساند نسب او وى را پیش نراند.
اراده انسان عاملی اساسی در پرورش قابلیت‌های اویند؛ هرچند که عوامل دیگر در او تأثیرگذار است ولی انسان نباید هرگز به سستی و ناامیدی تن بسپارد و از تلاش برای اصلاح و سیر به سوی اهدافش باز ماند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید:
«علیك بالجدّ و إن لم یساعد الجسد».(غررالحکم،ص447)
بر تو باد به کوشش و جدیّت اگر چه پیکر همراهی نکند.
از مهمترین دلایلی که اثبات می‌کند انسان تا مادامی‌که در این دنیا است می‌تواند به اختیار و اراده خود در جهت سعادت و موفقیّت و پرورش اکمل توان‌مندی‌های خویش پیش رود و امکان رسیدن به والاترین درجات را دارد، ارسال رسل، انزال کتاب و نوید و تهدیدهایی است که از سوی خداوند وارد شده است؛ که اگر اینگونه نبود همه این بشیرها و نذیرها عاطل بود. حضرت علی در این مورد سخنی دارند که کاملاً گویا و رهگشاست.
شخصی خدمت حضرت رسید و از ایشان پرسید: «لِلسَّائِلِ الشَّامِیِّ لَمَّا سَأَلَهُ أَ كَانَ مَسِیرُنَا إِلَى الشَّامِ بِقَضَاءٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَدَرٍ بَعْدَ كَلَامٍ طَوِیلٍ هَذَا مُخْتَارُهُ وَیْحَكَ لَعَلَّكَ ظَنَنْتَ قَضَاءً لَازِماً وَ قَدَراً حَاتِماً وَ لَوْ كَانَ ذَلِكَ كَذَلِكَ لَبَطَلَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعِیدُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَمَرَ عِبَادَهُ تَخْیِیراً وَ نَهَاهُمْ تَحْذِیراً وَ كَلَّفَ یَسِیراً وَ لَمْ یُكَلِّفْ عَسِیراً وَ أَعْطَى عَلَى الْقَلِیلِ كَثِیراً وَ لَمْ یُعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ یُطَعْ مُكْرِهاً وَ لَمْ یُرْسِلِ الْأَنْبِیَاءَ لَعِباً وَ لَمْ یُنْزِلِ الْكُتُبَ لِلْعِبَادِ عَبَثاً وَ لَا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا بَاطِلًا (ذلِكَ ظَنُّ الَّذِینَ كَفَرُوا فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ كَفَرُوا مِنَ النَّار)»(قصار /75)
«رفتن ما به شام به قضا و قدر خدا بود» پس از گفتار دراز، و این گزیده آن است: واى بر تو شاید قضاء لازم و قدر حتم را گمان كردهاى، اگر چنین باشد پاداش و كیفر باطل بود، و نوید و تهدید عاطل. خداى سبحان بندگان خود را امر فرمود ـ و در آنچه بدان مأمورند ـ داراى اختیارند، و نهى نمود تا بترسند و دست باز دارند. آنچه تكلیف كرد آسان است نه دشوار و پاداش او بر ـ كردار ـ اندك، بسیار. نافرمانیش نكنند از آنكه بر او چیرند، و فرمانش نبرند از آن رو كه ناگزیرند. پیامبران را به بازیچه نفرستاد، و كتاب را براى بندگان بیهوده نازل نفرمود و آسمانها و زمین و آنچه میان این دو است به باطل خلق ننمود. «این گمان كسانى است كه كافر شدند. واى بر آنان كه كافر شدند از آتش.»
راه موفقیت انسان از خود او می‌گذرد، اگر انسان به خودش و ارزش‌های خود توجّه نماید استعدادها و توان‌مندی‌هایش را معطل نمی‌گذارد و در راه پرورش آنها نهایت تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد.
امام علی (علیه السلام) همواره در سخنانشان ارزش انسان‌ها را به ایشان یادآوری می‌کردند تا آنها بدانند چه ارزشی دارند و نباید استعدادهای گرانقدر خود را با وجود مشکلات و عدم امکانات دیگر به تباهی بکشانند. دنیای نکوهیده سبب می‌شود که آدمی از حرکت به سوی مقصدی که برای آن آفریده شده باز بماند. پس همّتی باید تا انسان خود را آزاد نماید و ارزش و توان‌مندی‌های خود را جلوه دهد تا اینکه به نهایت آمال و موفقیت هایش دست یابد. (قرآن و روانشناسی و علوم تربیتی، محسن عباس نژاد،392)
فراوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه
قرآن و روانشناسی و علوم تربیتی، محسن عباس نژاد
غررالحکم
مطالب مرتبط:
