در ساحل نهج البلاغه

ویژگی های مشاور

قسمت اول

حسرت و از آنجا که انسان طبیعتاً موجودی اجتماعی است، نمی تواند عناصر زندگی خویش را جز در دایره ارتباط جمعی و اجتماعی فراهم بیند. از این رو مشارکت او در اداره امور عمومی جامعه ای که در آن به سر می برد، شرط مدنیت و نیز اجتماعی بودن او و تنها راه تعامل او با افراد جامعه است و از طریق آن می تواند برای بهبود روند جامعه اش گام بر دارد. به سبب این ضرورت اجتماعی «شوری» که عبارت از رایزنی و مشارکت در اداره عمومی جامعه است، یکی از فرایض اجتماعی اسلام به شمار می آید که بدون آن هرگز انسان نسبت به ادامه و پویای ارتباطش با گروهی که بدان منسوب است و نیز تداوم و پایداری اداره جامعه اش ایمن نیست.

شورای اسلامی به خاطر این که سایر عرصه های زندگی انسان را در بر می گیرد، تنها راه برای تحقق امنیت در همه این عرصه هاست؛ بنابراین شوری فقط فلسفه نظام حکومت اسلامی نیست؛ بلکه افزون بر آن فلسفه زندگی اسلامی در سایر زمینه های عمران و آبادانی اسلامی نیز است.

اما وقتی انسان تصمیم می گیرد نظر خود را به نظر یک مشاور گره بزند، آن مشاور باید صلاحیت و شایستگی آن را داشته باشد. بعضی افراد در حد و اندازه ای نیستند که برای کمک گرفتن به آن ها رجوع شود. اما به راستی مشاور خوب کیست و چه ویژگی هایی دارد؟

دانا و حکیم

امام علی علیه السلام به مالک اشتر توصیه کرده است که در اصلاح امور و تثبیت وضعیت شایسته، با علما و حکما زیاد به گفتگو و رایزنی بپردازد: «آنگاه از لشكریان خود آن را كه در نظرت نیكخواه ترین آنها به خدا و پیامبر او و امام توست، به كار برگمار. اینان باید پاكدامن ترین و شكیباترین افراد سپاه باشند، دیر خشمناك شوند و چون از آنها پوزش خواهند، آرامش یابند. به ناتوانان، مهربان و بر زورمندان، سختگیر باشند. درشتیشان به ستم بر نینگیرد و نرمیشان برجاى ننشاند. آنگاه به مردم صاحب حسب و خوشنام بپیوند، از خاندان هاى صالح كه سابقه اى نیكو دارند و نیز پیوند خود با سلحشوران و دلیران و سخاوتمندان و جوانمردان استوار نماى، زیرا اینان مجموعه هاى كرم اند و شاخه هاى احسان و خوبى».(1)

علم و حکمت و آگاهی و فرزانگی، یکی از معیارهای مشاور خوب است. تجربه های ارزشمندی که افراد کسب می کنند، گاه هیچ ربطی به میزان تحصیلات و سواد آنان ندارد. افرراد با تجربه، حتی اگر تحصیلات عالیه هم نداشته باشند، اما افرادی پخته و عافل اند که شایسته مشاوره هستند.

مۆمن

ایمان و خداباوری و خداترسی، آدمی از ارتکاب به دروغ و خیانت و فریب باز می دارد. مشورت با افراد مۆمن اطمینان بخش تر است؛ انسان هایی که به خاطر ایمان، خداباوری و خداترسی شان از هر گونه دروغ و خیانت و فریب بپرهیزند. آز آنجا که مشاوره نوعی طرح نیاز و مشکل برای برطرف شدن آن است، از این رو مشاور باید انسان مۆمن و رازدار باشد. امام علیه السلام فرموده است: « هر کس حاجت و نیاز خود را با مۆمن مطرح کند، کویا آن را با خدا در میان گذاشته است و هر کس شکایت و عرض حاجت نزد کافر ببرد، گویا از خدا شکوه کرده است».(2)

اهل ذکر

انسان هایی که همواره به یاد خدا هستند و چه در خلوت و چه در میان جمع، به پروردگار خویش می اندیشند، افراد مورد اطمینانی برای مشاوره و کمک گرفتن می باشند. امام علی علیه السلام در این زمینه چنین فرموده است: «در فاصله زمانی بین بعثت پیامبران در هر عصر و زمانی، خداوند بندگانی دارد که حقایق را به فکر آنان الهام می کند و آنان با چشم و گوش و دل خدایی می بینند و می شنوند و درک می کنند. آنان مثل راهنمایانی در بیابان هایند که قافله ها را از گم شدن نجات می دهند. رهروان راست را می ستایند و آنان را که بیراهه و به چپ و راست می روند، نکوهش می کنند؛ از هلاکت برحذر می دارند و مانند چراغی در ظلمت و راهنمایی در شبهه ها، روشنگری می کنند».(3)

امین و صادق

صداقت و امانت، فقط در راستگویی و بازپرداختن اموال نیست. کسی که راز نگه دار نباشد، کسی که به درستی راهنمایی نکند و یا نظر غلطی را در مشاوره ارائه بدهد، امین و صادق نیست. امام علیه السلام در باره اینکه باید با فرد با صداقت و امانت دار مشورت کرد، چنین فرموده است: «چه بسا کسی که امید نصیحت از او نیست، خیرخواهانه نصیحت می کند، ولی کسی که انتظار نصیحت از او می رود، خیانت می کند».(4)

انسان سخن چین که میانه افراد را به هم می زند، اگر چه گاهی سخنانی می گوید که به ظاهر مصلحت اندیشانه است، اما در واقع هدفش چیزی جز فتنه گری نیست. امام علیه السلام درباره این افراد فرموده است: «سخن چین حیله گر است و دروغگو، هر چند خود را شبیه خیرخواهان می کند».(5)

اهل تجربه

تجربه بالاتر از علم است. بصیرتی که از راه کسب تجربه به دست می آید، گاه از راه علم و دانش کسب نمی شود. از این رو مشاوره با افراد باتجربه همیشه سودمند است و مخالفت با آنان همیشه حسرت بار. هم چنان که امام علی علیه السلام فرموده است: «نافرمانی کردن با نصیحت گر خیرخواه مهربان و دانای اهل تجربه، ندامت به بار می آورد».(6)

پی نوشت:

1. نهج البلاغه، نامه 53.

2. همان، حکمت 427.

3. همان، خطبه 222.

4. همان، نامه 31.

5. همان، نامه 53.

6. همان، خطبه 35.

فوت و فن های نصیحت کردن

ثواب و اهمیت نصیحت و خیرخواهی

بهترین نصیحت دنیا از زبان دکتر الهی قمشه‌ای