تضمین خدا در مقابل ترس افکنی شیطان!
بسیاری از مفاهیم دینی به صورتی غیر حقیقی و شیطان دوستانه معنا می شوند.
ترس از فردا یکی از این مفاهیم است که سرقتی است که شیطان از مفاهیم حقیقی انسان نموده است و معنای آن را به ترس از آینده تقلیل داده است. در اینجا می خواهیم با این نگاه به تأمل بیشتری درباره آیه هجدهم سوره حشر بپردازیم.
ترس هایی که به خورد ما می دهند
گوش های ما پر است از سخنانی که دیگران برای آینده ما تعریف می کنند. اینان یا از بستگان ما یا از ارائه کنندگان کالاها و خدمات خود برای ما هستند. گویا همه دست به دست هم داده‌اند تا ما را وا دارند که برای آینده بیندیشیم.
آینده‌ای که دیگران برای ما می جویند عبارت است از فردایی که چند روز دیگر در دنیای ما ظاهر می شود و اگر امروز به فکرش نباشیم، در آن وقت "بدبخت" خواهیم بود.
نگاه به آینده در این معنا خلاصه‌ای جز "ترس" و "نگرانی" از "بدبختی" خود نیست که اگر چاره‌ای برای آن نیندیشیم نگون بخت خواهیم شد.
چه کسی جز ابلیس، دشمن نامرئی ما، می‌تواند با القای این ترس ها به اسم آینده نگری ما را به اطاعت قدم به قدم از خود وادارد؟ اطاعتی که تحت اختیار خودمان است و مسئول همه عواقب آن خود ما خواهیم بود.
اگر با او قدمی به پیش برویم، قدم های فراوان بعدی برایمان طراحی می‌شود و همه این قدم ها برای فرار از ترسی است که از خطر "نداشتن" و "بدبختی" در آینده، برای ما ایجاد شده است و ادامه این راه، ادامه دستورات اوست؛ دستوراتی که بدی آن روشن و گاه از خبیثت ترین امور است. (فحشاء)
الشَّیْطَانُ یَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُكُم بِالْفَحْشَاء وَاللّهُ یَعِدُكُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلاً وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ (268 بقره)
تضمین خدا در مقابل ترس افکنی شیطان
در مقابل، خدایی است که این ترس ها را برای ما ناپسند می شمارد زیرا خود، رزق آینده ما را تضمین کرده است. به جای فقر، از مغفرت و فضل خود با ما سخن می گوید؛ آنچه از ما می خواهد توجه به آن است که خودمان را در فرصت دنیا چگونه برای آینده آخرت آماده می کنیم؛ آینده‌ای که به خلاف دنیا ابدی است و هرگز به انتها نمی رسد.
"شیطان، شما را از فقر می ترساند، و شما را به کار زشت امر می کند، و خدا شما را از سوی خود وعده آمرزش و فزونی رزق می دهد و خدا بسیار عطا کننده و داناست."(268 بقره)
در نظر خدا آنچه شایسته اصلی ترین "نگرانی" (یعنی نظارتی بدون هیچ سهل انگاری) است، توجه به اعمالمان است که در حقیقت برای "فردای حقیقی" خود پیش می فرستیم
رزق به جز امور مالی، سایر نیازها را نیز شامل می شود. آنجا که خدا سخن از تضمین شدن رزق خود را می دهد، نمی خواهد بهانه‌ای برای تن پروران و احمقان ایجاد کند. با کسانی سخن می‌گوید که عاقلانه به فکر بهبود معیشت خود هستند؛ به عاقلانی که خود نیز برای کسب روزی تلاش می کنند تضمین داده است و نیز به سبب آنکه خدای عالم، متکبر نیز هست و ترس ها و نگرانی های موهوم نسبت به این تضمین برای او ناپسند است.
به پیامبر خود فرموده که به مردم این چنین بگوید:
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ (سوره سبأ، آیه 39)
بگو: «در حقیقت، پروردگار من است كه روزى را براى هر كس از بندگانش كه بخواهد گشاده یا براى او تنگ مىگرداند. و هر چه را انفاق كردید عوضش را او مى دهد. و او بهترین روزى دهندگان است.»
از این روست که بیش از آنچه نگران رسیدن روزی خود باشیم باید نگران حلال بودن درآمد و نحوه درست خرج کردن آن باشیم.
قرآن نحوه کسب درست و خرج درست را به ما آموخته است. شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: اگر خداوند جای آنچه را انفاق شده پر می کند، پس چرا من هر چه انفاق می کنم جایگزینش نمی رسد؟! حضرت فرمود: اگر کسی از شما مال را از حلال خود کسب کرده باشد و در راه حلال خود مصرف کند هر درهمی را که خرج کند جایگزین آن خواهد رسید. (کافی، ج 2، ص 486)
از اینجا متوجه می‌شویم که در نحوه درآمد و نحوه خرج کردن هایمان اشکالاتی وجود دارد که اگر آنها را برطرف کنیم، هرچه خرج کنیم به ما بر خواهد گشت.
شایسته ترین نگرانی
در نظر خدا آنچه شایسته اصلی ترین "نگرانی" (یعنی نظارتی بدون هیچ سهل انگاری) است، توجه به اعمالمان است که در حقیقت برای "فردای حقیقی" خود پیش می فرستیم.
نه تنها اعمال بدنی ما، بلکه گفته ها و اعمال قلبی ما و نیز رضایت های ما از کارهای خوب یا بد دیگران همگی جزو پرونده اعمال ما هستند که برای فردایمان می فرستیم.
توجه انسان به تأثیر زندگی در فردا، توصیه‌ای است که فقط دوستان حقیقی به ما می کنند و راهکارهایی که دیگران می دهند حداکثر در سطح دنیا کاربرد دارد.
قرآن می خواهد بگوید کسانی که به سرنوشت خود در آینده ابدی اهمیت می دهند بسیار کم هستند. گویا خواسته بفرماید که می دانیم کسی به فکر این حرف ها نیست پس لااقل یک نفر باید پیدا شود این کار را بکند
در نظر حق بینان این موضوع در اولویت بررسی های روزانه هر کس باید قرار بگیرد؛ اما واقعیت آن است که تقریباً هیچ کس چنین نمی کند.
بالاخره یک نفر باید باشد که
در آیه هجدهم سوره حشر می خوانیم:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
اى كسانى كه ایمان آوردهاید، از خدا پروا دارید و هر كسى باید بنگرد كه براى فردا [ى خود] از پیش چه فرستاده است و [باز] از خدا بترسید. در حقیقت، خدا به آنچه مى كنید آگاه است.
کلمه‌ای را که قرآن به کار برده است، "نفس" به صورت مفرد و نکره است و مثلاً "النفوس" نفرموده است. همین انتخاب کلمه نیز برای ما فایده معنایی دارد؛ یعنی قرآن می خواهد بگوید کسانی که به سرنوشت خود در آینده ابدی اهمیت می دهند بسیار کم هستند. گویا خواسته بفرماید که می دانیم کسی به فکر این حرف ها نیست پس لااقل یک نفر باید پیدا شود این کار را بکند. (تفسیر آیه در المیزان)
شاید کسی پیدا نشود که هر روز به فکر تأثیر اعمال خود در آخرت بیفتد و اگر ما پند قرآن را به گوش گیریم، تنها کسی هستیم که در اطرافیان و همشهری‌ها چنین می کنیم. ترس از این تنهایی بی معناست زیرا راه نجات، تنها همین است. بالاخره باید یک عاقل پیدا شود که برای "آینده" خود دغدغه داشته باشد.
روح الله رستگار صفت
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش قرآن تبیان
مطالب مرتبط:
رابطه روزی مقدر و کار و تلاش انسان
تأملی در مسأله تقسیم رزق و روزی
خداوند به هیچ کس تضمینی نمی دهد!
