عالی‌ترین درجه ی و مرتبه ایمان
شک نیست که ابراهیم یقین استدلالی و فطری به یگانگی خدا داشت اما با مطالعه در اسرار آفرینش این یقین به سر حد کمال رسید، او
منظور از ملکوت آسمان ها و زمین در سوره انعام آیه 75 چیست؟
در این آیه می‌خوانیم: «كَذَلِكَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ؛ (انعام، 75) و این گونه، فرمانروایى مطلق آسمان ها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم؛ (تا بدان استدلال كند) و به خاطر آنكه از یقین كنندگان باشد.»
واژه ملکوت در اصل از ریشه ملک و به معنای حکومت و مالکیت است. «واو» و «نا» آخر کلمه برای تأکید و مبالغه است. بنابراین مقصود از ملکوت فرمانروایی مطلق خدا بر سراسر عالم هستی است.
این آیه گویا اجمالی از تفصیلی است که در آیات بعد درباره مشاهده وضع خورشید و ماه و ستارگان و پی بردن از غروب آنها به مخلوق بود نشان آمده است.
یعنی قرآن ابتدا مجملی از مجموع آن قضایا را ذکر کرده، سپس به شرح آنها پرداخته است، و به این ترتیب منظور از نشان دادن ملکوت آسمان و زمین به ابراهیم روشن می شود.
ملکوت چیست؟
مفسران در مورد اینکه ملکوت آسمان و زمین که خدا به حضرت ابراهیم(علیه السلام) نشان داد چه بود، چند دیدگاه دارند.
1. این آیه فشرده‌ای از آیات بعد است که به خداشناسی حضرت ابراهیم با دیدن ماه و خورشید می پردازد؛ اینکه وقتی ماه را می بیند می گوید این پروردگار است و چون غروب می کند، می گوید این برای پروردگاری مناسب نیست و چون خورشید را می بیند، همان سخن را تکرار می کند آنان می گویند این ماجرا همان مشاهده ملکوت است.
واژه ملکوت در اصل از ریشه ملک و به معنای حکومت و مالکیت است. «واو» و «نا» آخر کلمه برای تأکید و مبالغه است. بنابراین مقصود از ملکوت فرمانروایی مطلق خدا بر سراسر عالم هستی است
2. عالم ملکوت عالم اسرار و نظم و شگفتی جهان ما و جهان غیب است. توضیح اینکه دو عالم مُلک و ملکوت (عالم طبیعت و ماورای طبیعت) داریم و عالم ملکوت همان عالم غیب و سر جهان است.
از امام باقر(علیه السلام) حکایت شده است که خداوند به چشم حضرت ابراهیم نوری بخشید که عمق آسمانها و زمین را دید. (نور الثقلین، ذیل آیه، تفسیر صافی، ج 2، ص 131 و 132)
احادیث دیگری هم داریم که براساس آنها خدا همانگونه که ملکوت را به ابراهیم (علیه السلام) نشان داد، به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) هم نشان داد. (تفسیر صافی، ذیل آیه)
این احادیث مسئله را به صورت عمیق تری مطرح می کنند؛ اینکه خداوند چشمی عطا می کند که می توانند ژرف‌نگر باشند و به ظواهر طبیعت اکتفا نکنند.
خداوند در پایان آیه می‌فرماید: «وَلِیَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ؛ و به خاطر آنكه از یقین كنندگان باشد.»
در حقیقت حضرت ابراهیم به یگانگی خدا یقین داشت و این تعیین با مطالعه اسرار آفرینش به کمال رسید. از ذیل آیه نیز استفاده می شود که اهل یقین شدن یکی از آثار دیدن ملکوت است.
البته استدلال محکم و برخورد علمی با دیگران، نیازمند ایمان قلبی است. حضرت ابراهیم هم پس از یقین، «لِیَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ» وارد استدلال می شود که در آیات پس از این می آید.
از امام باقر(علیه السلام) حکایت شده است که خداوند به چشم حضرت ابراهیم نوری بخشید که عمق آسمانها و زمین را دید
فرق یقین و اطمینان
در بحث زنده کردن موجودات، حضرت ابراهیم علیه السلام فرمود: تا قلبم مطمئن شود.
اطمینان مرتبه علم عادی است، اما یقین مرتبه بالاتری است و سه درجه (علم الیقین، حق الیقین و عین الیقین) دارد. یقین که عالی ترین درجه ایمان است، در اثر داشتن دید ملکوتی پدید آمد.
شک نیست که ابراهیم یقین استدلالی و فطری به یگانگی خدا داشت اما با مطالعه در اسرار آفرینش این یقین به سر حد کمال رسید، او ایمان به معاد و رستاخیز داشت ولی با مشاهده مرغان سر بریده‌ای که زنده شدند، ایمان او به مرحله "عین الیقین" رسید.
چهار نکته مهم در آیه 75 سوره مبارکه انعام:
1 ـ آنکه حقّ را شناخت و به آن دعوت کرد و از چیزی نهراسید، خداوند «دیدِ ملكوتى» به او می بخشد. (همچون حضرت ابراهیم، به مقتضای آیه قبل) «وَ كَذلِكَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَكُوتَ ...» آری، یک جوان هم می تواند با رشد معنوی، به دید ملکوتی دست یابد. چون طبق تفاسیر متعدّد، ابراهیم در آن زمان نوجوان بود.
2 ـ انبیا، از هدایت ویژه ی خداوند برخوردارند. «وَ كَذلِكَ نُرِی إِبْراهِیمَ»
3 ـ یقین، عالی‌ترین درجه ی ایمان است. «وَ لِیَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ»
4 ـ به یقین رسیدن، نیاز به امداد الهی دارد. «نُرِی» ...«الْمُوقِنِینَ»
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نمونه، ج 5
تفسیر نور، ج 3
کتاب شبنم مهر ـ محمد علی رضایی اصفهانی
