چرا با دیگران مزاح و شوخی ندارید؟
بر اساس آموزه های اسلامی شادی خوب و پسندیده است؛ اما شادی همواره می بایست مانند هر عمل و رفتار اجتماعی به دور از افراط و تفریط باشد؛ چرا که افراط در رفتارهای اجتماعی تاثیرات زیانبار و منفی بر شخص و جامعه به جا می گذارد.
از این روست که خداوند در آیه 75 سوره غافر (مومن) سرور به حق و به دور از افراط را امرى مقبول و پسندیده معرفی می کند. خداوند در این آیه با مقیّد کرد
خداوند در بیان علت پرهیز از هرگونه شادی و سرور افراطی یعنی فرح باطل به آثار خروج از اعتدال و گرایش به افراط اشاره می کند و می فرماید که این گونه رفتارهای نامناسب موجب غفلت از خدا (غافر، ایات 73 تا 75)، گمراهی (همان)، شرک(همان) و هلاکت در دنیا و آخرت (قصص، ایه 28) می شود.
از این روست که ضمن ناپسند شمردن افراط در شادی و فرح باطل (لقمان، آیه 18؛ اسراء، آیات 37 و 38) از این گونه رفتارهای سرخوش و مستانه نهی می کند (انفال، آیات 47 و 48؛ لقمان، آیات 17 و 18) و برای افراط بدکاران در شادى و خوشحالى، کیفر دوزخ را وعده می دهد.(غافر، آیات 72 تا 76؛ انشقاق، ایات 10 تا 13)
شادی و شوخی در سنت و سیره معصومان (علیهم السلام)
انسان ها هنگام شادی شوخی می کنند و هم چنین برای این که سرور و شادی را در دیگران و جمع ایجاد کنند یا بیافزایند از شوخی بهره می گیرند.
در فرهنگ عامیانه شوخی خرکی کنایه از: شوخی دور از ادب و نزاکت است.
وقتی می گوییم که با کسی شوخی داشتیم به معنای این است که:
الف – با او صمیمی هستیم ، ب – یا این که سر به سر او گذاشتیم.
مداعبه و مزاح کردن در زبان عربی، همان به معنای زبان شوخی کردن است.
هزل نوع افراطی شوخی و مزاح است که در بسیاری از موارد همراه بی ادبی است؛ چنان که مداعبه نیز بیش تر رفتاری است تا کلامی؛ هم چنین مزاح بیش تر با کلام انجام می گیرد تا با رفتار.
خداوند در بیان علت پرهیز از هرگونه شادی و سرور افراطی یعنی فرح باطل به آثار خروج از اعتدال و گرایش به افراط اشاره می کند و می فرماید که این گونه رفتارهای نامناسب موجب غفلت از خدا (غافر، ایات 73 تا 75)، گمراهی (همان)، شرک(همان) و هلاکت در دنیا و آخرت (قصص، ایه 28) می شود
شوخی در اسلام جایز دانسته شده و حتی بابی در کتب روایی ما به آن اختصاص یافته است(شیخ حر عاملی، ج 12، وسائل الشیعة، ص 112، باب استحباب مزاح و ضحک)؛ زیرا شوخی یا ریشه در سرور باطنی فرد دارد که می خواهد به جمع منتقل کند یا این که برای تغییر ذائقه جمع صورت می گیرد تا از حالت جدی خارج شده یا از اندوه و غمی رهایی یابند.
بنابراین، شوخی را نمی توان از مصادیق لهو و لعب باطل بر شمرد، مگر این که از حالت اعتدال خارج شود و از هدف حکمیانه ای چون ایجاد شادی و سرور در جمع به ابتذال و غیبت و تمسخر کشیده شود. در این صورت است که به عنوان لهو مذموم و ناپسند خواهد بود.
امیرمومنان على علیهالسلام شوخی کردن را عامل برای ایجاد سرور در برادر ایمانی می داند که دچار اندوهی است که می توان با شوخی او را از آن حالت خارج کرد. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) در این باره به سیره عملی پیامبر (صلی الله و علیه وآله) اشاره می کند و می فرماید: هرگاه رسول اکرم صلىاللهعلیهو آله یکى از اصحاب خود را غمگین مى دیدند، با شوخى او را خوشحال مى کردند و مى فرمودند: خداوند، کسى را که با برادران (دینى) اش با ترشرویى و چهره عبوس روبرو شود، دشمن مىدارد. (رسائل شهید ثانى، ص 326)
درجمع شوخی کن به شرط ...
از آن جایی که سرور امری مطلوب و پسندیده و از صفات بهشتیان است و هم چنین سرور بیانگر آرامش روحی و روانی است، از نظر اسلام عواملی که در ایجاد آن نقش داشته باشد نیز مطلوب دانسته شده است.
در روایات شوخی در جمع به دور از هر گونه افراط و دشنام و ناسزا و تمسخری به عنوان امری محبوب الهی دانسته و شوخی کننده به عنوان محبوب خداوند معرفی می شود.
امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند عزوجل دوست دارد کسى را که در میان جمع شوخى کند به شرط آن که ناسزا نگوید.(کافى، ج2، ص663، ح4)
از آن جایی که هر چیزی که محبوب خداوند است، محبوب حبیب خداوند یعنی حضرت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) است، آن حضرت (صلی الله علیه و آله) اهل شوخی و مزاح بود. رسول اکرم صلى الله علیه و آله می فرماید: من شوخى مى کنم، اما جز حق نمى گویم.(شرح نهج البلاغه، ج6، ص330)
صفاتی از صفات مومنان
از امام صادق(علیه السلام) در بیان صفات مومن می فرمایند: هیچ مومنی نیست مگر اینکه در او "دعابه" باشد. راوی سوال کرد دعابه چیست؟ حضرت فرمودند:" مزاح"( کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 664)
از صفات مومن بلکه از مهم ترین و اصلی ترین صفات اهل ایمان، خوشرفتاری و حسن خلق است که جلوه های بسیاری دارد که از آن جمله شوخی با دوستان است.
یونس شیبانی از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده است که آن حضرت(علیه السلام) از او پرسید: چگونه است شوخی و مزاح کردن شما با دیگران؟
گفتم : اندک است.
حضرت(علیه السلام) با لحنی عتاب آمیز فرمود : چرا با دیگران مزاح و شوخی ندارید؟! شوخی و مزاح بخشی از خوشرفتاری و حسن خلق است. آن حضرت(علیه السلام) در ادامه به سیره عملی پیامبر(صلی الله علیه و آله) اشاره کرده و فرمودند: پیامبر(صلی الله علیه و آله) هم با افراد شوخی می کرد و می خواست که آنها را شادمان کند.(وسائل الشیعة، ج 12، ص 114، حدیث 15794 و سنن النبی، علامه طباطبایی، ص60)
بنابراین، شوخی را نمی توان از مصادیق لهو و لعب باطل بر شمرد، مگر این که از حالت اعتدال خارج شود و از هدف حکمیانه ای چون ایجاد شادی و سرور در جمع به ابتذال و غیبت و تمسخر کشیده شود. در این صورت است که به عنوان لهو مذموم و ناپسند خواهد بود
بالأخره شوخی کنیم یا نه؟
این که در روایاتی از امام موسی کاظم علیه السلام و یا معصومی دیگر بر خلاف روایاتی که می گوید شوخی کردن از صفات مومن است، از شوخی پرهیز می دهد به سبب این است شخص گرفتار عادت زیاده روی در شوخی شود و به باطل گرایش یابد. از این روست که می فرماید: از شوخی (بی مورد) بپرهیز، زیرا که شوخی نور ایمان تو را می برد.(بحارالانوار، ج78، ص321)
در حقیقت شوخی های بی مورد و نسنجیدن موقعیت مکانی و مقامی و یا زیاده روی در این امر یا گرایش به شوخی های باطل و نارواست که شوخی کردن امری مذموم شمرده می شود.
بر همین اساس است که امام حسن عسکری علیه السلام نیز می فرماید: جدال مکن که ارزشت می رود و شوخی مکن که بر تو دلیر شوند.( تحف العقول، ص 486)
نتیجه گیری:
اگر همه شرایط و آداب شوخی کردن مراعات شود می توان امید داشت که شوخی به عنوان یک امر مثبت و سازنده اجتماعی دارای کارکردهای هنجاری در جامعه باشد و زمینه را برای ایجاد یا بروز آرامش روحی و روانی فراهم سازد.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
حوزه
سایت سماموس
مطالب مرتبط:
