دهان

دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندان‌ها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه‌های تنفسی و گوارشی، منعکس‌کننده‌ی حالات سلامت و بیماری این دستگاه‌ها است. در این نوشتار به بررسی این عضو از بدن می‌پردازیم.

دهان اوّلین عضو دستگاه گوارش بدن است که غذا و آب برای گوارش اول وارد آن می‌شود. دهان شامل حفره دهانی، دندان‌ها، زبان، بزاق، لثه و سقف دهان است. فک بالا ثابت است و حرکت نمی‌کند. ولی فک پایین حرکت دارد و عمل باز و بسته شدن دهان را انجام می‌دهد.  داخل استخوان هر فک حفراتی وجود دارد که ریشه دندان‌ها در آن قرار می‌گیرد. در این حفرات دندان‌ها به وسیله الیاف دور دندان به استخوان فک متصل می‌شوند.

روی آرواره‌ها و دور دندان را لثه می‌پوشاند. به آرواره لثه و الیاف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان گفته می‌شود. سقف دهان اعصاب خود را از اعصاب بزرگ کامی و وپالاتین که فیبرهایشان را از عصب ماکزیلاری می‌گیرند تأمین می‌کند. کف دهان توسط شاخه‌ای از عصب مندیبولار که عصب زبانی نامیده می‌شود عصب دهی می‌گردد. دهان انسان در اعمال زیادی نظیر حرف زدن، خندیدن، چشیدن، جویدن و بلعیدن غذا شرکت دارد.

اجزا دهان و وظیفه هر قسمت:

1- دندان‌ها:

اولین قدم در راه گوارش غذا، خرد کردن مواد غذایی است که توسط دندان‌ها صورت می‌گیرد. هرکدام از دندان‌ها با شکل خاص خود به عمل جویدن کمک می‌کنند. دندان های پیشین برای بریدن، دندان های نیش برای پاره کردن و دندان های آسیا برای خرد کردن لقمه شکل گرفته است.

2- زبان:

غذا را در دهان می‌چرخاند و به عمل بلع كمك می‌کند. بخشی از بافت زبان را در تصویر مشاهده می‌کنید.

3- غده‌های بزاقی:

با ترشح بزاق باعث ایجاد تغییر شیمیایی در غذا می‌شود.

بزاق دهان:

از هنگامی که شما شروع به جویدن غذا می‌کنید، هضم غذا نیز آغاز می‌گردد. دهان در اثر جویدن و آنزیم‌های موجود در بزاق باعث گوارش مکانیکی (توسط دندان‌ها و ماهیچه‌های فک پایین) و شیمیایی می‌شود. غدد موجود در بافت همبند زیر مخاط دهان که به طور مداوم ترشح می‌کنند، غدد بزاقی فرعی نامیده می‌شوند.

غده‌های بزاقی اصلی عبارتند از بناگوشی، تحت فکی و زیر زبانی که ترشحات این غدد را بزاق می‌نامند. ماده‌ای در بزاق وجود دارد که موسین نام دارد و هنگام مخلوط شدن با آب به ماده‌ی چسبناک و قلیایی به نام موکوز تبدیل می‌شود و باعث چسبیده شدن ذرات جویده شده به هم و تسهیل در بلع می‌گردد.

غده‌های ترشح کننده‌ی موسین در سراسر لوله‌ی گوارشی وجود دارند. در بزاق آنزیمی به نام پتیالین وجود دارد که یک آمیلاز ضعیف است و از غدد بناگوشی ترشح می‌شود. این آنزیم به کربوهیدرات ها حمله کرده و نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند.

آنزیم دیگر موجود در بزاق لیزوزیم است که باعث ضدعفونی دهان و از بین رفتن باکتری ها می‌گردد. میزان ترشح بزاق در یک شخص سالم معادل 1500- 500 میلی لیتر می باشد. ترشحات بزاق توسط عوامل مکانیکی و اعصاب به طور خود کار کنترل می‌گردد. بنابراین بزاق باعث گوارش، ضدعفونی حفره‌ی دهان، کمک به حس چشایی، مرطوب نگاه داشتن دهان و تسهیل در سخن گفتن می‌شود.

• از دست دادن حس چشایی
• ایجاد اشکال در عمل جویدن، بلع و تکلم
• افزایش میزان پوسیدگی دندان و عفونت دهان
• ایجاد زمینه مناسب برای رشد انواع قارچ‌ها و بوی بد دهان

بوی بد دهان:

بوی دهان ممکن است نشانه وجود عارضه و ضایعه‌ای در یکی از قسمت‌های مرتبط با آن باشد. بیشترین علت بوی بد دهان عوامل موضعی است؛ اما گاهی بوی بد دهان نشان دهنده‌ی بیماری در دهان می‌باشد که باید به موقع شناسایی و درمان شود.

طبق مطالعات انجام شده ترکیب گوگرد دار متیل مرکاپتان، سولفید هیدروژن و دی متیل سولفید سه عامل اصلی بوی بد دهان شناخته شده‌اند. بیماری‌های سینوس نظیر سینوزیت مزمن، فیستول سینوس دهانی، بیماری‌های بینی ازجمله: رینیت آتروفیک سل، سیفیلیس و رینیت چرکی همراه با ترشح و بیماری های حلق، بیماری های دستگاه تنفس تحتانی، اختلالات گوارشی و سوء هضم، زخم‌های معده، سرطان مری و معده، یبوست و عفونت‌های روده‌ای نیز باعث بوی بد دهان می‌شوند.

نقش دهان در سلامتی انسان:

دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندان‌ها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه‌های تنفسی و گوارشی، منعکس‌کننده‌ی حالات سلامت و بیماری این دستگاه‌ها است. دهان سالم با توجه روزانه به بهداشت آن و رژیم غذایی مناسب حاصل می‌شود.

دهان انسان جزء تکمیلی بدن وی محسوب می‌گردد؛ پس اگر دچار بیماری شود می‌توانند کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد.

مثلاً وقتی که لثه فرد دچار خونریزی می‌شود باکتری‌های پلاک دندان می‌توانند از این طریق وارد بدن انسان شده و عامل ایجاد بیماری‌هایی از قبیل ذات الریه، بیماری‌های تنفسی و دیابت شوند.

سلامتی افراد جامعه نقش مۆثری در پیشرفت آن جامعه دارد. سلامت، محور توسعه است و سطح سلامتی جامعه نیز از توسعه‌یافتگی آن تأثیر می‌گیرد. بنابراین، مراقب سلامتیتان باشید.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا