مواردی که نفقه واجب نیست!!
هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. ناشزه بودن ادعاست و طبعاً مدعی، یعنی شوهر باید بار اقامه دعوی و اثبات آن را تحمل کند، جدا زندگی کردن دلیل به نشوز نیست و می تواند از قرائن قضیه به حساب آید.
نفقه عبارتست از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و هر آنچه که به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی او باشد.
البته قانون میزان دقیقی برای نفقه مشخص نکرده؛ بلکه نفقه را بر مبنای نیاز های متعارف و متناسب با وضعیت زن و منطبق با عرف زمان و مکان زندگی زوجین دانسته است. (1)
نفقه دادن شوهر به زن، مانند انفاق بر فقیر نیست که از روى ترحم به او کمک مى شود؛ بدین سبب از نظر اسلام، اگر زن ثروتمند، و شوهر در سطح متوسطى از جامعه باشد، باز نفقه زن را باید بپردازد.
آیاتی در قرآن نیز درباره تأمین خوراک و پوشاک و نفقه آمده است؛ حتی بهرهمندى زن از نفقه، پس از طلاق یا وفات شوهر نیز ادامه دارد. مانند سوره بقره، آیه233.
پس از انعقاد عقد ازدواج، تعهد زوج به پرداخت نفقه زوجه آغاز شده و این تعهد تا زمانی كه رابطه زوجیت میان زوجین برقرار است، ادامه می‌یابد. و زوج و زوجه با توافق یكدیگر، روشی را برای پرداخت نفقه به زوجه انتخاب می كنند و از آن پس، پرداخت نفقه به آن روش انجام می گیرد.
در چه مواردی به زوجه نفقه تعلق می‌گیرد؟
1. ازدواج دائم: نفقه، در زمینه ازدواج دائم مطرح مى شود. یعنى در زمینه اى كه زن در طول زندگى مشترك خود ملزم به رعایت حقوقى گردیده كه ازدواج دائم بر او الزام كرده است. در روایات به شرط (دائم بودن ازدواج) تصریح شده و ازدواج موقت از آن استثنا مى شود. (2) در ضمن تمامى فقها، در این باره اتفاق نظر دارند. و در ازدواج موقت، مسئولیت هاى مالى مرد تابع قرارداد ازدواج است و زن مى تواند نفقه خویش را بخشى از مهریه قرار دهد.
2. اطاعت و عدم نشوز: یكى دیگر از شروط وجوب نفقه زن، (عدم نشوز) وى است. نشوز زن در لغت، یعنی برترى جستن، عصیان و دشمنى در برابر همسر است.(3)
در چه شرایطی نفقه به زوجه تعلق نمی‌گیرد؟
هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. ناشزه بودن ادعاست و طبعاً مدعی، یعنی شوهر باید بار اقامه دعوی و اثبات آن را تحمل کند، جدا زندگی کردن دلیل به نشوز نیست و می تواند از قرائن قضیه به حساب آید.
در واقع در قانون به تمکین زوجه برای استحقاق نفقه اشاره شده است و با توجه به این ماده می‌توان گفت: که به مجرد عقد زوجه مستحق نفقه نیست و با تمکین کامل زوجه استحقاق نفقه پیدا می‌کند. (4)
نظر مراجع عظام درباره دادن نفقه
برای روشن تر شدن مسئولیت زوجین، فتوای مراجع محترم عظام را، بیان می داریم.
1. آیة الله خامنه ای (دام الظله):
زوجه از باب نفقه، بیش از مسکن و لباس و غذاى متعارف و متناسب با شأن خودش و هزینه درمان‌هاى متعارف، حق مطالبه چیزى از شوهر ندارد. و نفقه واجب، زن گرچه برعهده شوهر است، ولى زن مجاز نیست بدون اجازه از جیب او پول بردارد.(5)
2. آیة الله سیستانی (دام الظله):
دادن نفقه، بر زوج واجب است، مگر این که زوجه، به کلی از تمکین ابا کند بدون اینکه عذری داشته باشد. میزان نفقه و تأمین هزینه زندگى که بر مرد نسبت به همسرش واجب است، به مقدار متعارف و مناسب با شوۆن مرد و زن می باشد.(6)
3. آیة الله صافی گلپایگانی (دام الظله):
در صورتی که زوج بر دادن نفقه، توافق ندارد، اگر زوجه تمکین دارد، نفقه خود را از زوج طلبکار است و مى تواند تمام مهر خود را از زوج مطالبه نماید و اگر زوج قبل از دخول او را طلاق بدهد زوجه بیش از نصف مهریه طلبکار نیست. (7)
4. آیة الله فاضل لنکرانی (ره):
به طور کلى نفقه زوجه دائمه وقتى بر شوهر واجب است که از او اطاعت کند و در امور مربوط به زناشویى بدون عذر شرعى سرپیچى نکند، و اگر بدون اذن از خانه خارج شد، نفقه اش ساقط مى شود .(8)
5. آیة الله تبریزی (ره):
مادامی که زن در خانه پدرش است و تأخیر به مقدار متعارف باشد، یا تأخیر از ناحیه شوهر نباشد، نـفـقـه به زوجه تعلق نمی گیرد، و اگر در خانه شوهر باشد، قبل از گرفتن مهر می تواند، از نزدیکی کردن شـوهر جلوگیری کند و اما سایر استمتاعات منوط به شرط در عقد یا بعد از عقد است . و چنانچه زن در خـانه پدر باشد، منوط به رضایت پدر در رفت و آمد، به آن خانه و ارتباط با زن می باشد. (9)
6. آیة الله مکارم شیرازی (دام الظله):
در پرداخت نفقه، در صورتی که بعد از عقد تمکین از سوی همسر حاصل باشد، نفقه او واجب است و اگر همسر مرد از قبول نفقه در ایام عقد خودداری کند، از گردن مرد ساقط می شود.(10)
7. آیة الله وحید خراسانی (دام الظله):
زنی که خرج او بر شوهر است و شوهر خرج او را نمی دهد می تواند بعد از مطالبه و امتناع شوهر خرجی خود را بدون اذن از مال او بردارد، و بنابر احتیاط واجب (اگر ممکن باشد) از حاکم شرع برای برداشتن اذن بگیرد، و اگر نتواند از مال او بردارد و اجبار او هم به وسیله متصدّی امور حسبیه میسر نباشد، چنانچه ناچار باشد که معاش خود را تهیه کند، در موقعی که مشغول تهیه معاش است، اطاعت شوهر بر او واجب نیست. (11)
نتیجه
با توجه به نظرات و فتوای مراجع عظام، پرداخت نفقه بر ذمه مرد است، و جز در مواردی که ذکر شد، از او ساقط نمی گردد. و این امر، می تواند محبت زوجین را افزایش دهد و هم پشتوانه ای برای زوجه باشد.
پی نوشت ها:
1ـ طبق ماده 1107 قانون مدنی.
2ـ وسائل الشیعه، جلد21، باب 45.
3ـ تحریرالوسیله، صفحه492.
4ـ ماده 1108، قانون مدنی.
5ـ رساله عملیه، حقوق زوجین.
6ـ سایت رسمی آیت الله سیستانی (دام الظله).
7ـ رساله عملیه، احکام نفقه.
8ـ رساله عملیه، بحث نفقه.
9ـ رساله عملیه، بحث نفقه.
10 ـ رساله عملیه، بحث نفقه.
11ـ رساله عملیه، بحث نفقه.
سمیرا باقری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع
قانون مدنی.
وسائل الشیعه، شیخ صدوق.
تحریرالوسیله، امام خمینی (رحمة الله).
سایت رسمی مراجع عظام.
پورتال انهار.
مطالب مرتبط:
