من طبق سلیقه‌ام لباس می‌پوشم!!

در طول عمر جوامع بشری و در تمام فرهنگ ها، تغییرات فردی و اجتماعی با حیثیت های مختلف آن همانند رفتاری، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و ... وقوع یافته و وقوع چنین امری بدیهی تلقی می گردد و تاریخ گواهی می دهد كه از سوی جامعه مورد پذیرش قرار گرفته است. و از سوی دیگر  نوع خلقت انسان به واسطه ضمیر غیرمادی خود، دوستدار بالندگی و ترک درجا زدن است و از تغییر استقبال می كند و وی را عاشق به تغییر كرده است و این عشق او را به سمت پویایی زندگی فردی و اجتماعی سوق می دهد.

پویایی فرد و جامعه همان چیزی است كه از آن به عنوان «رشد» نام برده می شود. و بدیهی است هر مقدار كه زیربناهای رشد بر ارزشهای انسانی و متعالی بشری بنا گردیده باشد به همان میزان در تعالی فرد و جامعه به سوی كمال تاثیر خواهد گذاشت. در غالب موارد تغییرات فردی و اجتماعی از تغییر سلائق نشأت گرفته است.

تعریف سلیقه

جناب آقای عمید در لغت نامه خود «سلیقه» را «ذوق برای انتخاب یا ترجیح چیزی» تعریف كرده اند. در این تعریف از دو كلمه كلیدی «انتخاب» و «ترجیح» استفاده شده است كه نشان دهنده ماهیت سیال و متغیر سلیقه بواسطه قوه انتخاب و ترجیح در هر فرد است، چرا كه در هر فرد حق انتخاب وجود دارد و می تواند چیزی را به چیز دیگر ترجیح دهد و این موهبتی است خدا دادی و نعمتی است كه وجه تمایز و امتیاز منحصر بفرد انسان نسبت به حیوانات و نباتات و حتی فرشتگان قرار داده شده است.

استاد شهید مطهری در تبیین آزادی در سلایق فردی می فرماید: «[مسائل سلیقه‏ای] یعنی مسائلی كه به‏ ساختمان وجود هركسی مربوط است. در این نوع مسائل هركسی باید آزاد باشد ...  «خوب» برای هركسی همان است كه انتخاب كرده است. خوب و بد مطلق در این‏گونه مسائل وجود ندارد. برای من رنگ خوب همان است كه می‏پسندم و برای شما رنگ خوب همان رنگی است كه می‏پسندید. (مجموعه آثار، ج24، ص540)

سرچشمه گیری سلایق

و در همین راستا سبک زندگی فردی هر فرد را سلیقه فردی وی می سازد و بر اساس روحیات و ذوق های رفتاری و اخلاقی، نوع رفتار فردی بر سلیقه فرد مبتنی خواهد بود.

علائقی كه از سرشت، طبیعت و یا حتی تربیت و اعتقادات فرد سرچشمه می گیرد و نیز محیط رشد و تربیت هر فرد در نوع سلیقه های وی تأثیر گذار است.

سرشت پاک سازنده سلیقه پاک و سرشت ناپاک، سلیقه زشت را می سازد. زیبایی ها از سلیقه زیبا روایت می كند و سلیقه ناپاک، پلشتی و زشتی را به بار می آورد. قرآن كریم در آیه 84 از سوره اسراء بطور واضح و روشن به این مفهوم اشاره دارد كه «قُلْ كُلٌّ یَعْمَلُ عَلی‏ شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی‏ سَبیلاً» (بگو: هر كس بر پایه خلق و خوی و عادت‏های اكتسابی خود عمل می‏كند، پس پروردگارتان به كسی كه راه یافته‏تر است، داناتر است).

حال سوالی قابل طرح است و آن این كه میزان تأثیر سلایق فردی در سلایق اجتماعی چه مقدار است؟

و آیا آزادی در سلایق فردی می تواند منجر به آزادی در سلایق اجتماعی گردد؟

پاسخ به اینگونه سۆالات، ریشه در نوع جهان بینی و ایدئولوژی مكاتب و ادیان دارد. و همچنین وابسته به نوع نگرش ساختاری اندیشه در رفتار اجتماعی است. به عنوان مثال اگر شخصی برهنگی را در زندگی شخصی خود خوب می داند، آیا مجاز است در اجتماع و خارج از محدوده شخصی خود نیز برهنه ظاهر شود؟

اگر فردی علاقمند است كه در محدوده زندگی شخصی خود لباس غار نشینان را به تن كند، آیا افراد جامعه حضور وی را با آن لباس مخصوص را در كوچه و خیابان زیبنده می شمارند؟

جواب به دو سوال فوق ممكن است در جوامع غربی و شرقی و با نگرش های مختلف اجتماعی متفاوت باشد اما آنچه در ساختار فكری دین مبین اسلام وجود دارد آن است كه سلامت جامعه بر سلایق فردی مقدم است و هر آنچه كه موجب تهدید اخلاقی افراد جامعه گردد و انحطاط اجتماعی را بربار آورد مجاز نخواهد بود و باید از آن جلوگیری نمود.

استاد شهید مطهری معتقد است: «زندگی دنیا اجتماعی است و در زندگی اجتماعی همبستگی و وحدت حكمفرماست، كارهای خوب نیكوكاران در سعادت دیگران مۆثر است و كارهای بد بدكاران نیز در جامعه اثر می‏گذارد و به همین دلیل است كه مسۆولیتهای مشترک نیز وجود دارد... به واسطه سرنوشت مشترک داشتن افراد اجتماع است كه اگر یک نفر بخواهد گناهی مرتكب شود بر دیگران لازم است مانع او گردند.» (مجموعه آثار، ج1، ص221)

سلیقه فرد تهدیدی برای اجتماع

سلامت روحی و روانی جامعه وابستگی تام به سلامت افراد آن دارد. بدكاری همانند بیماری واگیردار می تواند به تک تک افراد جامعه سرایت كرده و در نهایت سلامت كل جامعه را به خطر اندازد. سلیقه ی زشت كه از افراد بدكار وارد اجتماع می شود و با كمک نادانی دیگر افراد شیوع یابد، همان بیماری طاعونی است كه ناخواسته بین كوچک و بزرگ شیوع یافته و منجر به نابودی عمومی خواهد شد.

«رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) تأثیر گناه فرد را بر جامعه ضمن مثلی بیان كرده‏اند كه گروهی سوار كشتی بودند و كشتی در دریا حركت می‏كرد؛ یكی از مسافران، در جایی كه نشسته بود مشغول سوراخ كردن كشتی شد، دیگران به عذر اینكه جایگاه شخص خودش را سوراخ می‏كند متعرّض او نشدند و كشتی غرق شد؛ ولی اگر دستش را گرفته و مانع كارش می‏شدند هم خود جان به سلامت می‏بردند و هم او را نجات می‏دادند.» (همان، ص222)

در شریعت اسلام رعایت مصالح اجتماعی بر مصالح فردی ارجح دانسته شده است و چنانچه رفتاری كه از سلیقه فردی برخاسته باشد و با مصلحت جامعه و فرهنگ عمومی در تعارض باشد، می بایست از نفوذ آن سلیقه شخصی مقابله كرد و از ترویج آن خودداری نمود.

در این مرحله است كه دستور نورانی و حیات بخش امر به معروف و نهی از منكر خودنمایی كرده و اقدام در جهت حفظ سلامت جامعه از احیاگرترین دستورات اسلام شناخته می شود.

خودسازی رمز سلیقه پاک

از این رهگذر روشن می گردد كه اسلام با آموزه های خود در قالب آیات پرورشی قرآن و سیره تربیتی معصومان علیهم السلام در درجه نخست به تربیت و خودسازی افراد جهت شكل گیری شخصیت فردی توجه ویژه دارد، تا از این گذرگاه سلیقه های فردی افراد مطابق ارزشهای والای انسانی شكل یابد. سلایقی كه نتیجه پرورش از طریق دستورات خالق باشد نه تنها در جامعه دفع نمی شود بلكه به واسطه برخورداری از محتوای تربیتی دینی، مورد پذیرش عموم قرار گرفته و به عادات اجتماعی و تبدیل می شود.

رهبران دینی ما از سلائق فردی خود جهت اصلاح جامعه استفاده و بهره برده اند. در قسمتی از كلام علی علیه السلام به صراحت به این موضوع اشاره می نمایند: «... فرشتكم المعروف من قولی و فعلی و أریتكم كرائم الأخلاق من نفسی‏»(گفتار و كردار خویش معروف را میان شما گستردم و با خوی خود نشان دادم كه اخلاق گزیده چیست.)(نهج البلاغه، خطبه 87)

از آنجایی كه خلق و خوی معصوم علیه السلام از تربیت مكتب الهی سرچشمه می گیرد  به عادت و سنت تبدیل گشته و آثاری سازنده در اجتماع بر جای خواهد گذاشت، و سلایق و عاداتی كه تنها از تمایلات مادی برخاسته، تخریب جامعه را به ارمغان خواهد داشت. آثار وضعی آیین خداجویی و اعمال نیک از یک سو و آیین دنیاپرستی و عمل زشت كبر، حسد، خیانت و... از سوی دیگر ریشه در سلایق افراد صالح و ناصالح دارد.

مهدی سیف جمالی             

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

مطالب مرتبط:

شیعه بایدخوش پوش باشد !!

آیا حجاب مانع رسیدن ویتامین است؟!

محرم و نامحرم؛ لطفا مرزها را رعایت کنید!!

 حد و حدود آرایش دختران!!