دولتمرد خاکستری حکومت پهلوی

سید جلال الدین تهرانی فرزند سید علی شیخ الاسلام مرندی در سال 1275 شمسی در تهران متولد شد.

وی تحصیلات خود را در مدرسه سپهسالار سپری کرد و علم نجوم را نزد استاد حاج محمد مهدی منجّم باشی فرا گرفت.

او سال‌ها مدرس علوم معقول بوده و در ریاضیات عالیه تخصص داشت. در سال 1310 امتیاز [گاهنامه] را گرفت و مجموعه مقالات زیادی نوشت و به تصحیح و چاپ بعضی از متون همّت نمود و آثار نسبتاً زیادی از خویش بجای گذاشته است.

سید جلال الدین تهرانی همچنین ناظر طبع و نشر پول در بانک مرکزی بود و در دوره‌های متعدّد سناتور بوده است.

علاوه بر آن مدتی عضو فرهنگستان بین‌المللی تاریخ علوم و نجوم و منجم رصدخانه سلطنتی بلژیک و محقق دارالعلم بروکسل و عضو مۆسس و دائمی انجمن نجومی فرانسه و عضو انجمن دولتی تاریخ علوم بلژیک نیز به حساب می‌آمد.

وی بین سال‌های 1330 تا 1331 و سال 1340 تا 1342 شمسی نیابت تولیت و استاندار خراسان بوده است. توسعه و تکمیل باغ ملک آباد مشهد از سعی و تلاش ایشان بوده است و همچنین وی طبع شعر داشت.

سید جلال الدین در وقایع خرداد 1342 به لحاظ دوستی که با امام خمینی داشت، اقدامات مۆثری در نجات وی به عمل آورد. سیدجلال از چهاردهم مهر 1342 تا دوازدهم مهر 1346 سناتور انتصابی تهران در دوره چهارم مجلس سنا بود. وی با نخست وزیران انتصابی شاه، یعنی حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا به مخالفت برخاست و غالباً به لوایح دولت رأی کبود می داد.

سیدجلال تهرانی تنها سناتوری بود که به لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی که بعدا به صورت قانون درآمد رأی مخالف داد. پس از اتمام دوره سناتوری دیگر شغلی به او داده نشد و چون سابقه اداری نداشت مستمری ای برای او تعیین شد.

در سال 1355 دانشگاه بروکسل با وی قراردادی تنظیم و امضا کرد که تاریخ و سیر تحول نجوم را در مشرق زمین تدوین کند و برای انجام این امر علمی به اروپا رفت. در شهریور 1357 به ایران بازگشت و در دی ماه 1357 در نخست وزیری شاپور بختیار که شاه آماده ترک ایران بود به عضویت و سپس به ریاست شورای سلطنت تعیین شد.

ملاک شاه برای انتخاب سیدجلال‌الدین تهرانی به ریاست شورای سلطنت چه بود؟

پس از بررسی‌های بسیار، شاه تصمیم گرفت ریاست شورای سلطنت را به شخصی واگذار کند که هم به روحانیت نزدیک بوده و هم مورد اعتماد دربار باشد و این چنین بود که شاه این مقام را به سیدجلال‌الدین تهرانی سپرد.

تهرانی با علما رابطه خوبی داشت؛ وی در کارنامه خود چند عنوان وزارت و سناتوری هم داشت؛ او در سال 1307 در جریان دستگیری "سیدحسن مدرس" همراه او بود و در همین رابطه مدتی به زندان افتاد، در 1326 در کابینه "احمد قوام" وزیر مشاور شد و دو سال بعد همین مقام را در کابینه "محمد ساعد" برعهده گرفت.

وی پس از مدتی به عنوان وزیر به وزارت پست_ تلگراف و تلفن رفت، وی همچنین در فروردین 1329 در کابینه "علی منصور" نیز در مقام وزیر پست و تلگراف و تلفن ابقا شد. تهرانی در بهمن 1332 به عنوان وزیرمختار ایران به بلژیک رفت و تجربه کار دیپلماتیک را نیز به کارنامه‌اش افزود. در مهر 1337 نیز به عنوان سناتور انتصابی از آذربایجان به مجلس سنا راه یافت و طی سه دوره مجلس سنا، همچنان در این مقام به ایفای نقش پرداخت.

زمانی که قانون اصلاحات ارضی مطرح شد، تهرانی که آن زمان استاندار خراسان و هم‌زمان نایب‌التولیه آستان قدس رضوی بود، در مخالفت با این قانون در سالن کشاورزی خراسان سخنرانی کرد و از مقاماتش استعفا داد.

تصورات واهی "محمدرضا" محقق نشد

به واسطه همین سوابق بود که روز 26 دی 1357 در جلسه شورای سلطنت که در حضور شاه تشکیل شد، "سیدجلال‌الدین تهرانی" به ریاست این شورا انتخاب شد،  به عقیده حامیان سلطنت، شورای سلطنت هرچند نقطه‌ پایان سلطنت محمدرضا پهلوی بود، اما در عین حال وسیله‌ای برای انتقال سلطنت به فرزند شاه بشمار می‌آمد؛ بر این اساس گروه زیادی از نیروهای سیاسی فعال، امیدوار بودند که به وسیله‌ این شورا نهاد سلطنت در ایران را حفظ نمایند، شاه نیز تصور می‌کرد با استفاده از این شورا می‌تواند اوضاع را آرام کند، اما این خواسته شاه محقق نشد.

گفته شده بود که پس از خروج شاه از کشور شورای سلطنت عهده‌دار تمام وظایف و اختیارات مقام سلطنت خواهد بود. با این حال فقط 2 روز پس از خروج شاه از کشور، امام خمینی(ره) طی سخنانی شورای سلطنت را غیرقانونی خواند و دخالت آنان در امور کشور را جرم دانست و از آنان خواست به سرعت از این شورا کناره‌گیری کنند.

دی‌ماه؛ مذاکره تهرانی با امام خمینی(ره)/شرط امام برای ملاقات با تهرانی چه بود؟

در روز 28 دی سیدجلال‌الدین تهرانی رییس شورای سلطنت، برای مذاکره با رهبر انقلاب وارد پاریس شد.

بختیار هم به روابط قدیمی سیدجلال با روحانیت امیدوار بود، اما تلاش رییس شورای سلطنت برای ملاقات با امام بی‌نتیجه ماند. جواب امام صریح و روشن بود: 

با هیچ‌یک از نماینده‌های سلطنتی ملاقات نخواهم کرد.

شرط امام(ره) برای صدور اجازه‌ ملاقات به تهرانی، استعفای وی از شورای سلطنت بود. علاوه بر این، او باید در متن استعفانامه تأکید می‌کرد که شورا غیرقانونی است. تهرانی نیز ناچار استعفانامهء خود را امضا و به امام(ره) تقدیم کرد بر همین اساس طی ملاقاتی که با حضرت امام خمینی در پاریش داشت از مقام خود استعفاء داد.

متن استعفای سید جلال‌الدین تهرانی از شورای سلطنت: یک شنبه 1 بهمن ماه 1357 هجری شمسی مطابق با 22 شهر صفرالمظفر 1399 هجری قمری . قبول ریاست شورای سلطنت از طرف اینجانب فقط برای حفظ مصالح مملکت و امکان تأمین آرامش اجتماعی آن بود، ولی شورای سلطنت به سبب مسافرت اینجانب به پاریس که برای نیل به هدف اصلی بود تشکیل نگردید. در این فاصله اوضاع داخلی ایران سریعاً تغییر یافت به طوری که برای احترام به افکار عمومی با توجه به فتوای حضرت آیت‌الله العظمی خمینی دامت برکاته مبنی بر غیر قانونی بودن آن شورا آن را غیرقانونی دانسته کناره گیری کردیم. از خداوند و اجداد طاهرین و ارواح مقدسه اولیای اسلامی مسئلت دارم که مملکت و دولت مسلمان ایران را در ظل عنایت حضرت امام عصر عجل الله فرجه از هر گزندی مصون داشته و استقلال وطن عزیز ما را محفوظ فرمایند. محمدالحسینی سید جلال تهرانی

تاریخ فوت، محل فوت، هنگام فوت، محل دفن

در سال 1366 در پاریس درگذشت و در آنجا دفن شد . در سال 1370 به دستور مقامات جمهوری اسلامی ایران جنازه اش از پاریس به مشهد مقدس منتقل و در داخل حرم امام رضا (ع) دفن شد.آستان قدس رضوی از وسایل نجوم اهدایی سید جلال ، موزه نجوم را راه اندازی کرده و جهت قدردانی از سیدجلال زندگینامه ی او را در موزه نصب کرده است .

مطالب مرتبط:

خبیث ترین مهره رضاخان

جدیدترین عکس از اشرف پهلوی

سیاسی شدن با نیت انتقام از رضا خان