نقاشی در دوره آل جلایر

قدرت ایلخانان در حدود میانه سده هشتم هجری قمری از هم پاشید . آل جلایر در فروپاشی آنها نقش داشتند و در نهایت و در نهایت بخش اعظم مناطق مغولی مخصوصا عراق و غرب ایران را صاحب شدند.¹

جلایریان در حقیقت ابزاری برای پایان بخشیدن به حکومت مغول در ایران هستند. آنها بغداد را پایتخت خود ساختند و از سال 760ه.ق بر تبریز استیلا یافتند و در این شهر به هواداری و حمایت از کتاب آرایی پرداختند. جلایریان ، مقارن با پایان حکمرانی شان خصوصا در زمان حکومت سلطان احمد، به طور افراط آمیزی از هنر کتاب آرایی حمایت می کردند.²

از سلاطین مشهور این عصر، می توان به سلطان اویس جلایری و سلطان احمد جلایر اشاره کرد. سلطان اویس نقاش ماهری بود که در کشیدن پیکره مهارت داشت و همچنین اعتبار زیاد او در این است که عبدالحی، استاد بزرگ قرن، به او نقاشی آموخته است، عبدالحی نقاشی را به سلطان یاد داد و سلطان با قلم سیاه به یک موضوع از "ابوسعیدنامه" پرداخت.³

تحلیل زیبایی شناسی مکتب آل جلایر

به طور کلی ، می توان تنوع بسیاری را در شیوه های بیانی تاثیر منسوب به مکتب آل جلایر مشاهده کرد، که به طور واضح تفاوتهای اساسی بین کارگاه های مظفریان و جلایریان را نشان می دهد. در واقع وجه اشتراک بسیار اندکی بین این دو مکتب وجود دارد، زیرا به نظر می رسد بر منابع هنری متفاوتی بنا شده اند.⁴

اسلوب کلی نگاره ها ی این مکتب تا اندازه های زیادی مانند نگاره های ایلخانی در "شاهنامه دموت" است. ولی تنظیم فضاهای درونی از استحکام بیشتری برخوردار است و تناسب میان اندام و فضا به طرز شایسته ای تنظیم یافته است.⁵

در واقع با اینکه مرکز این مکتب ، بغداد بوده است، ولی نگارگران بغداد مسیری متفاوت از مکتب بین النهرینی قدیم را دنبال کردند و راه نقاشان تبریز (ایلخانی) را ادامه دادند.⁶

در مکتب جلایری رنگها نسبت به مکتب ایلخانی ، قوام بیشتری یافته و پیوند مستحکم تری با سطوح و تزئینات مجاورشان دارند. به طور کلی نگارگران این مکتب، رابطه ظریف میان انتزاع و طبیعت ، شکل و رنگ و انسان و محیط را که مشغله ذهنی شان بود ، دریافته بودند.⁷

به طور کلی ، هنرمندان مکتب جلایری توانستند با موفقیت، مشکل رابطه میان فضا و تصویر را برای سلاطین آل جلایر و همچنین سلاطین تیموری جانشین آنها حل کنند و بدین ترتیب ، اصول و قوانین قراردادی محکمی را برای مینیاتور ایرانی به وجود آورند.⁸

با حمایت سلطان احمد(آخرین سلطان جلایری) هنرمندان مکتب جلایری به شیوه های گوناگونی اثر آفریده و ترکیبات بکری به وجود آوردند که پنج نسل از هنرمندان ایرانی از آن منتفع شدند.⁹

نسخه های مصور دوره آل جلایر

- عجایب المخلوقات قزوینی

- خمسه نظامی

- دیوان خواجوی کرمانی

- دیوان سلطان احمد جلایر

نگارگران مکتب جلایری

- شمس الدین

- عبدالحی

- جنید بغدادی

پی نوشت:

1- سیر و صور نقاشی ایران، ص51

2- Persian painting,p23

3- هنرنگارگری ایران، ص4

4- Persian painting,p22-23

5- نقاشی ایرانی، ص43

6- همان، ص64-66

7- همان ص44

8- Persian painting,p4

9- نقاشی ایرانی ص50

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان

- سیر و صور نقاشی ایران

- نقاشی ایران، روئین پاکباز، نارستان، 1379

- تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، زهرا رهنورد، سمت، 1386

- هنر نگارگری ایران، ب.و رابینسون، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات مولی، 1376

مطالب مرتبط:

نگارگری ایران اسلامی

نگارگری ایرانی، تجسم دنیای مثالی

مکتب جلایری