خطبه بدون نقطه را خوانده ای؟!
کتاب شریف «نهج البلاغه»، شامل سخنان و کلمات و نامه‌هاى گهربار امام علی (علیه السلام) است که دارای ویژگی‌هایی؛ چون زیبایى، فصاحت، انسجام، تأثیر و نفوذ شگفت‌انگیز آن است؛ اما شناخت نهج‌البلاغه نباید به این الفاظ و کلمات منحصر باشد، بلکه الفاظ را به همراه محتوا باید نگاه کرد تا به عمق کلام حضرت توجه شود. خطبه بی‌نقطه نیز در عین ارزش‌مندی، نباید سبب غفلت از محتوا شده و درباره شناخت و معرفت نسبت به امام علی (علیه السلام) و کسب معارف الهی، به شگفت‌انگیز بودن الفاظ خطبه بسنده کرد.
خطبه بدون نقطه امام علی (علیه السلام):
خطبه‌ای منسوب به امام علی (علیه السلام) وجود دارد که در آن از هیچ کلمه نقطه‌داری استفاده نشده است و تمام خطبه بدون نقطه می‌باشد. البته این خطبه در نهج البلاغه وجود ندارد، بلکه در منابع دیگر ذکر شده است. سید رضى در جمع‌آورى سخنان امام علی (علیه السلام)، روشى مخصوص به خود داشته است و آن این‌که وى، بناى نوشتن و جمع‌آورى مجموع سخنان علی (علیه السلام) را نداشته، به همین جهت، از بین منابع فراوانى که داشته، قسمت‌هایى را گل‌چین نموده است. او خود نیز در مقدمه کتاب، به این نکته اشاره کرده که آنچه می‌آورد انتخاب شده‌هایى از کلمات و نامه‌هاى آن‌حضرت است.(نهج البلاغه، صالح، صبحی، مقدمه سیدرضی، ص 34)
برخى چنین پنداشته‌اند که سخنان امیر مۆمنان على (علیه السلام) تنها حجمى معادل نهج البلاغه دارد، یا خطبه‌ها و نامه‌هاى آن‌حضرت را منحصر در همان تعداد نموده‌اند، در حالى‌که چنین نیست. مسعودى که حدود صد سال قبل از سید رضى می‌زیسته، در «مروج الذهب» می‌گوید: «هم اکنون چهار صد و هشتاد و اندى خطبه از على(علیه السلام) در دست مردم است». و یا آمُدى در «غرر الحکم»، پانزده هزار کلمه قصار از امیر المۆمنین (علیه السلام) نقل کرده است، در حالى‌که کلمات قصار نهج البلاغة، 480 کلمه است.
کتاب‌های فراوان دیگرى نیز پیرامون کلمات آن‌حضرت تحریر شده؛ مانند تحف العقول، روضة الواعظین و... که بیش از یک‌صد و اندى کتاب قبل از نهج البلاغة، خطبه‌هاى امام علی (علیه السلام) را جمع کرده‌اند.
نقل کننده این خطبه توضیحاتی پیرامون منبع و مأخذ این خطبه داده است که نیازی به ذکر آن در این مختصر نیست.
البته برخی از منابع جملات اول این خطبه را نقل کرده، ولی بقیه خطبه را بیان نکرده‌اند و گفته‌اند «إلی آخرها»؛ و همین نشان دهنده این است که اصل این خطبه را پذیرفته‌اند. (بحار الانوار، ج 40، ص 163)
در پایان ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که خطبه بی‌نقطه، در ظاهر موجب شگفتی بسیار می‌شود و این شگفتی به حق نیز هست، اما باید توجه داشت که شناخت و معرفت نسبت به امام علی (علیه السلام) را نباید به دانش ادبیات و روش سخنوری آن‌حضرت منحصر ساخت؛ چرا که مهارت بالای امام علی (علیه السلام) در سخنوری و فصاحت و بلاغت آن‌حضرت، یکی از ابعاد ظاهری شناخت به حساب می‌آید.
کتاب شریف «نهج البلاغة»، شامل سخنان و کلمات و نامه‌هاى گهربار امام علی (علیه السلام) است که دارای ویژگی‌هایی؛ چون زیبایى، فصاحت، انسجام، تأثیر و نفوذ شگفت‌انگیز آن است؛ اما شناخت نهج‌البلاغه نباید به این الفاظ و کلمات منحصر باشد، بلکه الفاظ را به همراه محتوا باید نگاه کرد تا به عمق کلام حضرت توجه شود. خطبه بی‌نقطه نیز در عین ارزش‌مندی، نباید سبب غفلت از محتوا شده و درباره شناخت و معرفت نسبت به امام علی (علیه السلام) و کسب معارف الهی، به شگفت‌انگیز بودن الفاظ خطبه بسنده کرد.
سخنی اجمالی درباره «خطبه البیان»
در منابع روایی و تاریخی، خطبه هایى به امام علی (علیه السلام) منسوب است که خالى از فصاحت و بلاغت نیست، ولى در عین حال در نهج البلاغه نیامده است. از جمله آنها، خطبه البیان منسوب به حضرت علی (علیه السلام) می باشد.
خطبه البیان خطبه مشهورى است که به امام علی (علیه السلام) نسبت داده مىشود. این خطبه به پیش گویى هایى درباره آینده و معرفى امیرالمۆمنین (علیه السلام) به نقل از خود آن حضرت و همچنین تبیین آخرالزمان و نشانه هاى ظهور حضرت مهدى (علیه السلام) می پردازد.
این خطبه در مصادر حدیثى اصلی ذکر نشده و تنها در منابع متأخر، یافت مى شود که دسترس ترین منبع آن، کتاب الزام الناصب، نوشته على یزدى حائرى (م 1333ق) می باشد. در این کتاب، سه نسخه و به عبارتى سه متن براى خطبه البیان ذکر شده که هر یک با دیگرى تفاوت هاى زیادى دارد. براى دو نسخه اوّل آن، منبعى ارائه نشده و نسخه سوم را به کتاب الدر المنظم فی السرّ الاعظم نوشته «محمّد بن طلحه شافعى»،(م 652ق) منتسب می کند که وى از عالمان اهل سنت و دوستداران اهل بیت است.
مرحوم میرزاى قمى، صاحب قوانین الاصول، در انتهاى کتاب جامع الشتات، به تفصیل درباره خطبة البیان و اشکالات آن سخن گفته، اما پس از ردّ انتساب خطبه به امام (علیه السلام) ، درصدد توجیه آن برآمده است.
در سال هاى اخیر نیز، علاّمه جعفر مرتضى عاملى، از مطالب این خطبه برآشفته و بخش مهمى از کتاب دراسة فی علامات الظهور و الجزیرة الخضراء را به ردّ خطبة البیان اختصاص داده است.
با توجه به سند و منبع ضعیف خطبه البیان و اشکالات اساسی که به آن وارد می شود، بزرگان علمای شیعه از انتساب این خطبه به امام علی (علیه السلام) خودداری کرده و در کتاب های خود نیاورده اند، و بعضی آن را ساخته و پرداخته غلات و صوفیه می دانند.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
اسلام کوئیست
نهج البلاغه، صالح، صبحی
بحار الانوار، ج 40
مطالب مرتبط:
