خبرنگاران لطفا جو زده نشوید!!

خبرنگاران نباید فریب شرایط را بخورند!!

صرف نظر از بعضی افعال و رفتار انسانها که دارای ارزش ثابت و بدون تغییر هستند - خواه ارزش مثبت و خواه ارزش منفی – تعداد نه چندان کمی از افعال آدمی دارای ارزش نسبی هستند یعنی در مقایسه با چیزهای دیگر ارزش آنها دگرگون می شود مانند عمل بسیار زشت غیبت که حرام است ولی در پاره ای موارد عملی جایز و بلکه واجب می شود همچنین بعضی دیگر از افعال انسان به خودی خود خنثی هستند و به پیروی از شرائط متفاوت ارزشهای مختلف می پذیرند مانند غذا خوردن که در شرائطی که آدمی در حال تلف شدن است واجب می شود و در حالتی که غذای آدمی مثلا – از مال حرام بوده باشد حرام می شود این مقدمه برای آن بود که بگوییم به نظر می رسد حرفه خبرنگاری نیز چنین است یعنی فی حد نفسه و بدون توجه به شرایط و موارد دیگر فاقد ارزش است در شرایطی بسیار ارزنده و مثبت و در شرایطی بسیار زشت و منفی می شود نوشته ی کوتاهی که در پیش دارید به هدف تبیین بعضی از شرایط تأثیر گذار در ارزش خبرنگاری نوشته شده است روشن است که نه فقط از باب مسلمان بودن بلکه از باب پیروی از حقائق عالم نیز شرائط مذکور باید از متن کتاب و سنت اخذ بشوند و از همین جاست که این مسائل باید از مرجع تقلید استفتاء شود. لذاست که هدف اصلی ما در این جا علاوه بر اشاره به بعضی مسائل به وجود آوردن انگیزه ی پرسش نمودن برای کسانی است که احیانا به خبرنگاری می پردازند. اما اصل مقاله.

شیخ صدوق – قدس سره – در کتاب عیون اخبار الرضا (علیه السلام) در ضمن روایتی طولانی و معتبر از امام رضا (علیه السلام) در مورد فلسفه ی نماز جمعه و وجوب دو خطبه در نماز جمعه مطالبی نقل می کند و از جمله می گوید که امام هشتم فرمودند: "... و یخبرهم بماورد علیه من الاوقات و الاحوال التی لهم فیها المضرة المنفعة ..." (1)

یعنی یکی از فلسفه های خطبه جمعه آنست که خطیب جمعه به مسلمانان خبر بدهد چه چیزی را؟ مطالبی را که از اوضاع و احوال زمانه می داند و ضرر و سود مستمعین در آن هاست. ملاحظه می فرمایید که خبرنگاری آنقدر مهم است که یکی از فلسفه ها و علل وجوب خطبه ی جمعه همین خبرنگاری است البته در راستای تبیین سود و زیان جامعه مسلمین همین اهمیت را با کمی تأمل می توان از این روایت نیز استفاده نمود. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: العالم نرمانه لاتهجم علیه اللوابس. (2)

یعنی انسان زمان شناس مورد حمله ی اموری که آدمی را به اشتباه می اندازند قرار نمی گیرد البته به نظر می رسد منظور حضرت آنست که در جنگ با امور غلط برانداز و در فتنه ها مغلوب نمی شود وگرنه و بخصوص در شرائط فتنه و پیچیده ی اجتماعی هر کسی مورد حمله واقع می شود.

روشن است که یک خبرنگار متعهد چه نقش ارزنده و برجسته ای می تواند در این عرصه ایفا نماید بویژه آنجا که شرائط جامعه، شرائط اضطراب و ندانم کاری و تحیر یعنی شرائط فتنه می شود در چنین جایی باید با دادن خبرهای متقن تاریکی فضا را زدود و مردم را از فرو غلطیدن در باطل نجات داد. در واقع خبرنگار مسلمان در اینجا تا حدی امر هدایت را عهده دار می شود و این رسالتی بسیار ارجمند است که هیچ جای شک و تردیدی در اهمیت و ارزشمندی آن وجود ندارد.

چنانچه در پاره ای موارد فرد خبرنگار می تواند فرضیه ی بسیار بزرگ و زیربنایی امر به معروف و نهی از منکر را از رهگذر حرفه ی خود به انجام برساند بسیار بعید می دانم کسی آشنا به معارف اسلامی باشد ولی در عظمت و اهمیت این فرضیه تردید کند.

اما خبرنگار چگونه می تواند در این راستا عمل کند؟ در پاسخ به این سۆال و قبل از هر چیز باید بگوییم البته و صد البته نمی توان به بهانه ی امر به معروف و نهی از منکر به گناهان دیگری دچار شد مثلا به این بهانه به کسی تهمت روا داشت یا رازی را برملا کرد یا به هر چیز غیر قابل اعتمادی بها داد. لذا  با رعایت شرائط شرعی امر به معروف و نهی از منکر – که ضرورتا باید از مرجع معظم تقلید فرا گرفته شوند – یک خبرنگار متدین می تواند به این وظیفه ی بزرگ الهی مبادرت ورزد.

به عنوان مثال: اگر عمل خوب یک مسئول وارد فضای خبری بشود نه تنها خود وی تشویق می شود بلکه از این عمل او هر چند به خاطر تشویق شدن الگو برداری خواهد شد و این در پاره ای موارد نوعی امر به معروف خواهد بود از سوی دیگر اگر کسی یا مسئولی یا گروهی مرتکب عمل خلاف و معصیت باشند بازداشتن آنها از این عمل نادرست متوقف بر غیبت کردن از آنها باشد شخص خبرنگار با رعایت ضوابط شرعی و قانونی می تواند به انتشار خبر از همان عمل خلاف آنها اقدام کند.

البته در این موارد – نوعا – ظرائف و دقت هایی باید رعایت شود اولا باید ملاحظه کرد انتشار آن خبر در چه سطح و با چه حجمی، مناسب است یعنی ادای وظیفه ی نهی از منکر چه سطح و حجمی از علنی شدن را لازم دارد، فقط و فقط به همان اندازه عمل شود وگرنه علاوه برفرو رفتن خبرنگار در ورطه ی معصیت و گناه، ای بسا این فعل او نتیجه ی معکوس داشته موجب بیشتر دریدن پرده های حیا از جانب آن شخص مرتکب منکر بشود. ثالثا: در این موارد و کلا در موارد مشابه باید مسأله ی حرام بودن اشاعه ی فحشا و منکرات را در نظر داشت.

روشن است که باید در این مسائل به تکلیف شرعی عمل نمود. کما اینکه غیر از غیبت و اشاعه فحشا گناهان جدی و خانمان برانداز دیگری برای شخص خبرنگار – به خصوص – می تواند پیش بیاید. مانند تهمت، سوءظن، ایجاد تشویش خاطر در جامعه، دروغ و به هم زدن رابطه ی مۆمنین، تضعیف نظام و .... البته از سوی دیگر کارهای پسندیده و تأثیر گذاری هم می توان از رهگذر خبرنگاری انجام داد. که حتی در پاره ای موارد این امور واجب شرعی می شوند: مثل دادخواهی مظلومان، برقراری صلح و برادری در میان جامعه مسلمانان، تقویت پایه های نظام دینی ایجاد و تحکیم پایه های عزت جامعه و ....

نکته آخر که در حرفه خبرنگاری بسیار حائز اهمیت است مساله ی منبع خبر است. طبق آموزه های دینی از جمله آیه ی 6 از سوره ی مبارکه  حجرات که ترجمه ی قسمتی از آن چنین است: ای کسانی که ایمان آورده اید اگر انسانی فاسق برای شما خبری آورد درنگ کنید(و در صدق و کذب آن تحقیق کنید) طبق این آموزه ها نمی توان به مجرد خبر آوردن هر کسی به خبر او ترتیب اثر داد و آن را منتشر کرد بلکه گاه پیش می آید که انسان عادل و مقید به دستورات دینی از روی سهو و اشتباه خبری را که دروغ است در اختیار خبرنگار قرار می دهد به هر حال نباید در انتشار اخبار شتاب ورزید به خصوص آنکه گاهی اوقات به از بین رفتن آبروی اشخاص و یا تشویش در جامعه می انجامد. این بود گوشه ای از اخلاق خبرنگاری که در مجال کوتاه به نگارش در آمد.

پی نوشت:

1- عیون اخبار الرضا (علیه السلام) ج2 ص111

2-اصول کافی ج1 ص27

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان