بزرگترین و مۆثرین ریاضت ها در راه سلوک

یکی از اموری‌ که در تکامل انسان نقش سازنده‌ای دارد بحث ریاضت‌های شرعیه‌ای است‌که دین مبین اسلام به آن پرداخته است. مرحوم خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین خویش در ابتدای باب ریاضت به این آیه در رابطه با اوصاف مومنان تمسک می‌جوید: «وَ الَّذینَ یُۆْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‏ رَبِّهِمْ راجِعُونَ»،[المومنون، 60]؛ «و آنان كه آن‌چه را [از زكات و دیگر انفاقات در راه خدا] مى‏پردازند، [و در حالى‌كه‏] مى‏پردازند و دل‏هایشان از این‌كه به سوى پروردگارشان [براى محاسبه دقیق‏] باز مى‏گردند، ترسان است.»

از مال و جان گذشتن و همه چیز را در راه حق‌تعالی انفاق نمودن، یکی از مصادیق بارز ریاضت است، زیرا ریاضت در اسلام فاصله گرفتن از جامعه  و در کنج عزلت به سر بردن نیست، بلکه اسلام دین اجتماع است و انسان باید در میان همین اجتماع ساخته و تربیت شود.

ریاضت این نیست‌که انسان به دنبال دنیا نرود و به بهانه زهد و بی‌رغبتی به دنیا سربار دیگران شود و فقط به خواندن نماز و روزه بسنده نماید، بلکه  ریاضت آنست‌که در متن جامعه باشیم و به کار و فعالیت بپردازیم و با انفاقات اموال خود دیگران را هم در حاصل کار خویش شریک نماییم و یا در شرایط خاص با انفاق جان، حافظ  مکتب و نظام اسلامی باشیم.

ملا عبد الرّزاق قاسانی بر خواجه عبد الله انصاری ایراد گرفته، که  چرا در بحث مهمّی به نام ریاضت، ایشان چنین آیه‌ای که مربوط به انفاق است را انتخاب نموده است، در حالی‌که جا داشت آیات مربوط به جهاد با نفس مانند این آیه شریفه برگزیده می‌شد: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنین»،[العنکبوت،69]؛ «و آنان كه در راه ما جهاد و كوشش كردند محققا آنها را به راه‏هاى (معرفت و لطف) خویش هدایت مى‏كنیم، و همیشه خدا یار نكوكاران است»[1]

این اشکال شاید به  جناب خواجه عبدالله انصاری، وارد نباشد  چون ایشان با انتخاب آیه 60 سوره مومنون به یکی از مصادیق مهمّ ریاضت اشاره نموده است که «اگر انسان با کار و تلاش مالی به دست بیاورد و از آن برای نیازهای خود و دیگر نیازمندان استفاده کند کار ساده‌ای انجام نداده بلکه ریاضت سخت و مهمی کشیده است یا هنگامی‌که نظام اسلامی نیازمند جانفشانی، جانبازی و فداکاری است ،انسان همه خواسته‌های خودش را کنار بگذارد سینه سپر کند و برای رضای خدا در برابر دشمنان بایستد، کار آسانی را انجام نداده بلکه یکی از مهم‌ترین مصادیق ریاضت را انجام داده است.»[2]

و لذاست که مرحوم علامه طباطبایی قدّس سرّه در بیانی می‌فرمودند:«بزرگترین ریاضت دینداری است »،[3] و کسی‌که مال، جان، آبرو، قدرت، خویش را انفاق می‌نماید، در واقع به یکی از دستورات دین، عمل نموده و در مسیر ریاضت قدم گذاشته است.

و شاهد بر این امر، سیره ائمه دین علیهم السلام است که اسوه و الگوی همه عرفا می‌باشند. به‌عنوان نمونه امام علی بن الحسین علیه السلام که بر اثر کثرت عبادت به زین العابدین، سیّد السّاجدین ملقب شدند و یا به حضرت، بر اثر کثرت سجده، ذوالثفنات می‌گفتند که امام باقر علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند: «در جاى سجود پدرم آثارى روییده بود و آن جناب آن‌ها را در هر سال دو مرتبه مى‏چید و در هر مرتبه پنج پینه چیده مى‏شد لذا به آن حضرت ذو الثفنات‏ (صاحب پینه) گفته شد.[4]

اما آقا امام سجاد علیه السلام که بر اثر کثرت سجده، مواضع سجود او پینه بسته بود، بر اثر کثرت انفاق و حمل بار بر روی دوشش، و بردن آنها برای نیازمندان، شانهایش هم مانند اعضای سجودش پینه بسته بود.[5]

سفیان بن عیینة از زهری نقل می‌کند: در شبی سرد و بارانی، علی بن الحسین را در کوچه‌های مدینه دیدم که مقداری آرد و هیزم بر پشت گرفته بود و به جایی می‌رفت. به آن حضرت گفتم: «ای پسر رسول خدا! چه بر دوش دارید؟» امام فرمود: «سفری در پیش دارم که توشه آن را آماده کرده‌ام و می‌خواهم در جای امنی قرار دهم».

عرض کردم: «آیا اجازه می‌دهید خدمتکار من شما را در حمل این آذوقه کمک کند؟» امام فرمود: «خیر». گفتم: «اجازه بدهید خودم شما را کمک کنم». امام باز فرمود: «خیر. چرا چیزی که در سفر به کار من می‌آید، خود، متحمّل نشوم؟ تو را به خدا سوگند! مرا تنها بگذار!»آن شب گذشت. چندی بعد خدمت امام رسیدم و پرسیدم: «سفر آن شب چگونه گذشت».

امام پاسخ داد: «آن سفر از آن سفرها که تو پنداشتی نبود. منظور من سفر آخرت بود و من خود را برای آن جهان آماده می‌کنم. با دوری از حرام، بخشش و انجام کارهای نیکو».[6]

بنابراین اسلام دین تک بعدی نیست که ریاضت را در سر سجاده‌ها منحصر بداند، بلکه اسلام، دین چند بعدی است و عبادت  و ریاضت را با انفاق و دست‌گیری از نیازمندان به متن اجتماع می‌کشاند.

پی نوشت:

[1]. منازل السائرین باب ریاضت ص88

[2].ر.ک. ریاضت در عرف عرفان؛حسن رمضانی

[3]صراط سلوک،ص131

[4]. علل الشرایع،ترجمه ذهنی تهرانی،ج1، ص751

[5].خصال،مرحوم صدوق،ص517،

[6]. علل الشرایع ، ص 231

مطالب مرتبط:

سه دفتر معنی برای سلوک !

معرفی كتاب در جستجوی عرفان اسلامی

رهنمودهای عرفانی به زبان ساده و خودمانی(معرفی کتاب)

کشف و شهود عرفانی چیست؟