درخت و قسمتهای مختلف آن
درخت گیاهی است که از آن چوب تولید میکنند. سن درختها معمولاً با افزایش ارتفاع آنها افزایش مییابد. درختها در یک تقسیم بندی به خزان کنندهها و همیشه سبز و در تقسیم بندی دیگر به پهن برگان و سوزنی برگان تقسیم میشوند.
در گیاهشناسی درخت یکی از بادوام ترین گیاهان است که با رشد کردن ساقه یا تنه از برگها نگهداری میکند. تنها گیاهی است که از آن چوب به دست میآورند. نمیشود بلندای درختان را دقیق مشخص کرد، ولی روی هم رفته درختان بزرگسال دستکم به 6 متر میرسند. در ساختار درخت معمولاً شاخههایی هست که به تنهای بزرگ پیوسته است. در مقایسه با دیگر گونههای گیاهی و جانوری، درختان زندگی دیرپایی دارند. گونههایی از درختان بیش از 100 متر قد میکشند و برخی چند هزار سال عمر میکنند. درختان از عناصر مهم چشمانداز طبیعی، باغ سازی و محوطهسازی هستند.
سن درختان
درخت هرچه ستبرتر و بلندتر باشد، سن بیشتری دارد. با افزایش سن درختان، لایههای دیگری در زیر پوستش درست میشود. رنگ لایهایی که در زمستان به وجود میآید با لایهای که در تابستان به وجود میآید متفاوت است. این اختلاف رنگ لایهها به ما کمک میکند تا سن درخت را تعیین کنیم، هنگامی که درختی را میبریم در سطح بریدگی حلقههایی میبینیم که درون همدیگر قرار دارند. اگر درختی 20 حلقه در مقطع خود داشته باشد، میشود بگوییم که تقریباً بیستساله است و درختی که 60 حلقه دارد تقریباً شصت ساله است. این روش سادهترین روش تعیین سال درختان است، اما در این روش برای شمارش حلقهها باید درخت را قطع کنیم.
سادهترین ردهبندی درختان دو دسته خزان کننده و همیشه سبز است، یا تقسیم پهن برگان (نهاندانگان) و سوزنی برگان (باز دانگان).
قسمتهای مختلف درخت عبارتند از:
پوسته درخت:
پوست درخت به دو لایه تقسیم میشود که به پوست بیرون آن لایه مرده میگویند که کار آن حفاظت از تنه درخت است و ضخامت آن بستگی به گونه و سن درخت دارد. این قسمت از سلولها و بافتهای مرده تشکیل شده است. لایه زنده یا پوست درونی از بافتهای زنده، نرم و مرطوب تشکیل شده است که مواد غذایی تهیهشده را به نقاط مختلف درخت هدایت میکند.
پوسته چوب ساز یا کامبیوم (لایه زاینده):
زایش و تقسیم سلولها در این قسمت انجام میشود و سلولهای تشکیلدهنده چوب را تشکیل میدهند. قسمتی از سلولها به صورت چوب درآمده و در داخل درخت قرار میگیرند؛ قسمت دیگر از طرف خارج پوست آن را به وجود میآورند.
چوب:
قسمت اعظم تنه درخت را چوب تشکیل میدهد که خود به دو قسمت تقسیم میشود؛ چوب برون که به آن چوب جوان نیز میگویند و معمولاً رنگ آن روشن و قسمت فعال چوب است. این قسمت شیرابه را از ریشه و برگها انتقال میدهد. چوب درون یا چوب پیر که قسمت میانی تنه درخت است. سلولهای این قسمت غیرفعال بوده و رنگ آن تیره است؛ کار آن ذخیره مواد استخراجی و استحکام بخشیدن تنه درخت می باشد.
اشعه مرکزی یا پرهای چوبی:
نوارهایی که از یک یا چند ردیف سلولهای شعاعی از پوست تا مرکز درخت و عمود بر دوایر سالیانه امتداد دارند. کار آنها انتقال و ذخیره مواد غذایی می باشد. خاصیت اینست که اتصال بین حلقههای سالیانه ایجاد کرده و درخت را محکم میکند.
چوب بهاره و چوب تابستانه:
چوبی که در آغاز فصل رویش تشکیل میشود و معمولاً حاوی سلولهایی درشت با دیواره سلولی نازک است و رنگ آن روشن می باشد. البته چوبی که در پایان دوره درویش به وجود میآید به دلیل کم بودن جریان آب، سلولهایی با حفرههای سلولی تنگ تر و به هم چسبیده میباشند و غشای سلولی ضخیم تر دارند و رنگ آنها تیرهتر از چوب بهاره است و به آن چوب تابستانه میگویند. چوب بهاره و تابستانه در یک دوره رویش تولید میشود که یک دایره را تشکیل میدهد که به آن دایرهها حلقه رویش سالیانه میگویند.
پوست درخت
پوست درختان ارزش زیادی در شناسایی گونههای درختی دارد ولی بسته به سن و مقدار رشد و رویشگاه تغییر میكند و توصیف آن با كلمات مشكل است. برای آشنایی با پوست درختان نیاز به تمرین طولانی وجود دارد.
نكاتی كه در شناسایی پوست درخت باید به آن توجه كرد عبارتنداز:
بافت، ضخامت، شكل (نرم، پوست پوستی، فلس دار، درهم، شیاردار و...)، رنگ لایههای درونی و بیرونی، عمق و پهنای شیارها، ابعاد برجستگیها یا صفاتی كه توسط شیارها مشخص میشوند، كركین بودن یا نبودن، ریزش كردن یا نكردن پوست و نحوه آن (افقی یا عمودی) و در جوان ترها شكل عدسك ها.
برگ
برگها زوائد جانبی ساقهاند که انتهایی نوک ساقه پدید میآیند. برگها اندامهای پهن و سبز رنگی هستند که با نظم و ترتیب ویژهای بر روی شاخههای درخت قرار دارند و دارای دو بخش اصلی پهنک و دمبرگ می باشند.
پهنک سطح تماس برگ و محیط را زیاد میکند؛ پهنک به علت نازک بودن دو نقش فتوسنتز و تعرق را به خوبی انجام میدهد. برگ هر گیاه معمولاً ویژگیهای ظاهری خود را دارا است. این ویژگی در درجه اول مربوط به خصوصیات ارثی درخت و در درجه دوم مربوط به عوامل محیطی مانند نور، رطوبت و دماست.
شاخه
شاخه به بخش چوبی درخت گفته میشود که با تنه اصلی درخت پیوند دارد اما جزئی از آن به شمار نمیآید. در درختها به شاخه اصلی، شاخ درخت نیز میگویند و به شاخههای فرعی تَرکه میگویند که در قدیم به ترکهها، اَزْگ یا اَزَغ نیز گفته میشد. به سر هر شاخه از درخت یا نوک بلندترین شاخ درخت نیز سرشاخه میگویند. شاخههای درختها معمولاً بیشتر اُریب و رو به بالا می رویند.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان
تنظیم: مریم فروزان کیا