راهبردهای پژوهش کیفی
مطالعه ی موردی
برخی از مطالعات موردی، پژوهش کمّی و برخی دیگر پژوهش کیفی هستند و مطالعه ی موردی، راهبردی برای پژوهش است که می تواند با رویکرد کمّی و یا کیفی به اجرا درآید. مطالعه ی موردی بجای اینکه انتخاب روش شناختی باشد، انتخاب یک "مورد" برای مطالعه است و این مطالعه می تواند به شیوه های مختلفی انجام بگیرد. مطالعه ی موردی بر اساس تعریفی که آیین ارایه می دهد، تحقیقی است که یک پدیده معاصر را در زمینه و بستر واقعی آن، به ویژه در شرایطی که مرزهای میان پدیده و بستر زمینه ای آن به روشنی آشکار نیست، مورد بررسی قرار می دهد.
انواع مطالعات موردی
انواع متفاوتی از مطالعه ی موردی در متون و منابع مورد اشاره قرار گرفته است. آیین مطالعه ی موردی را به سه نوع زیر تقسیم می کند:
مطالعه موردی اکتشافی: که به منظور تکوین نظریه به اجرا در می آید و برای زمینه هایی مناسب است که پدیده های مهم آن و نحوه اندازه گیری این پدیده ها هنوز به روشنی مشخص نشده است.
مطالعه موردی توصیفی: از طریق توصیف پدیده های مورد بررسی، مساله مورد پژوهش را روشن می کند و به ویژه در شرایطی سودمند است که همراه با دیگر روش های پژوهش مانند پژوهش پیمایشی به اجرا درآید.
مطالعه موردی توضیحی: به بررسی روابط علّی مطرح شده توسط نظریه های موجود می پردازد و احتمالا متداول ترین نوع مطالعه ی موردی است.
نظریه ی زمینه ای
نظریه زمینه ای یکی از راهبردهای اجرای پژوهش کیفی است که برای اولین بار توسط گلیزر و اشتراوس مطرح گردیده است. منظور از نظریه ی زمینه ای، نظریه ی برگرفته از داده هایی است که در طی فرآیند پژوهش بصورت نظام مند گردآوری و تحلیل شده اند. در این راهبرد، گردآوری و تحلیل داده ها و نظریه ای که در نهایت از داده ها استنتاج می شود، در ارتباط نزدیک با یکدیگر قرار دارند. پژوهشگر به جای این که مطالعه ی خود را با نظریه ی از پیش تصور شده ای آغاز کند، کار را با یک حوزه ی مطالعاتی خاص شروع کرده و اجازه می دهد که نظریه از دل داده ها پدیدار شود.
اقدام پژوهی
اقدام پژوهی رویکردی عملگرا برای حصول آگاهی علمی است. به این معنی که گروهی متشکل از شاغلان سازمان و پژوهشگران پس از تشخیص و شناسایی یک مساله، اقداماتی عملی در جهت حل آن به عمل می آورند و سپس موفقیت یا عدم موفقیت این کنش ها را مورد بررسی قرار داده، در صورت عدم رضایت، تلاش های خود را از سر می گیرند.
عصاره ی اقدام پژوهی را در یک فرآیند دو مرحله ای ساده به شرح زیر می توان خلاصه کرد:
مرحله تشخیص که شامل تحلیل شرایط اجتماعی است.
مرحله درمان که شامل تجاربی از همکاری مشترک در جهت ایجاد تغییر است.
چرخه ی اقدام پژوهی
به منظور کسب دقت علمی در اجرای اقدام پژوهی، ساختار این راهبرد پژوهشی با جزئیات بیشتری در یک فرآیند چرخه ای چندمرحله ای توصیف شده است. اجرای مطلوب اقدام پژوهی، ابتدا مستلزم تعیین چگونگی محیط پژوهش یا زیرساخت مشتری-نظام است و پس از آن، پنج مرحله ی مشخص زیر در یک فرآیند چرخه ای تکرار می شوند:
طرح ریزی عمل
زیرساخت مشتری-نظام در مرکز فرآیند چرخه ای اقدام پژوهی، به توافقاتی اشاره می کند که تشکیل دهنده ی محیط پژوهش هستند. این زیرساخت، تعیین کننده ی اختیارات و مجوزهایی است که بر اساس آنها، پژوهشگران و شاغلان سازمان میزبان، کنش ها را مشخص کرده، سودمندی این کنش ها را برای سازمان مربوطه توجیه می کنند. ملاحظاتی که در این رابطه مدنظر قرار می گیرد، محدوده ی حوزه ی پژوهش و چگونگی ورود و خروج پژوهشگران، حدود اختیارات پژوهشگران در مورد اشاعه ی اطلاعات حاصل از پژوهش و تعیین مسئولیت های متقابل پژوهشگران و مشتری را شامل می شود.
