پنج دستورالعمل برای انسانیت
کتاب شریف نهج البلاغه آکنده از پندها و هشدارهاست و دراین میان پرداختن به هر یک راهگشای دستیابی به سعادت و خوشبختی هم در این دنیا و هم در آخرت است.
از جمله حکمت 82 نهج البلاغه که حضرت در این حکمت می فرمایند: شما را به پنج چیز سفارش مى کنم که اگر براى آنها شتران را پر شتاب برانید و رنج سفر را تحمل کنید، سزاوار است: 1- کسى از شما جز به پروردگار خود امیدوار نباشد 2- و جز از گناه خود نترسد 3- و اگر از یکى سۆال کردند و نمى داند، شرم نکند و بگوید نمى دانم 4- و کسى در آموختن آنچه نمى داند شرم نکند 5- و بر شما باد به صبر، که صبر در ایمان مومن چون سر است براى بدن و ایمان بدون صبر، چونان بدنى بى سر، ارزشى ندارد. ( نهج البلاغه ترجمه دشتى/ حکمت 82)
1- امید به غیر خدا ممنوع
ابراهیم بن داود یعقوبى، از قول برادرش روایت كرده است كه: مردى از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم درخواست كرد كه چیزى به من بیاموز تا با انجام دادن آن خدا در آسمان و مردم در زمین مرا دوست داشته باشند، حضرت به او فرمود: (فقط) به آنچه در نزد خداست، چشم امید داشته باش تا خداوند تو را دوست بدارد، و به آنچه كه در نزد مردم است بىمیل و رغبت باش، تا مردم نیز تو را دوست داشته باشند. (پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال / 461) از این رو چشم امید به خدا داشتن و نظر از غیر به خدا افکندن نه تنها موجب محبوبیت انسان نزد خدا می گردد بلکه دوستی مردم را نیز در پی خواهد داشت. مالك بن عوف اشجعى مىگوید: نزد رسول خدا (صلی الله علیه ) نه، یا هشت و یا هفت نفر بودیم، فرمود: آیا شما نمىخواهید با رسول خدا بیعت كنید؟ عرض كردیم: مگر ما تا كنون با شما بیعت نكردهایم؟ دوباره فرمود: آیا شما با رسول خدا بیعت نمىكنید؟ ما دستهایمان را باز كردیم و با آن بزرگوار بیعت كردیم، یكى از ما گفت: چه بیعت كنیم و روى چه چیز بیعت كنیم؟ فرمود: خدا را عبادت كنید و چیزى را شریك خدا نشمارید و پنچ وعده نماز گزارید، و گوش به فرمان بوده و مطیع باشید و یك كلمه را آهسته فرمود: از مردم چیزى در خواست نكنی. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر / 307 )
2- جز از گناه خود نترسید
انواع ترس پنجتاست خوف و خشیت و وجل و رهبت و هیبت. خوف براى گنهكاران و خشیت براى عالمان و وجل براى فروتنان و رهبت براى عابدان و هیبت براى عارفان. خوف از براى گناهان است، خداوند مىفرماید: «هر كس از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت دارد.» « سوره الرحمن، آیه 46 » و خشیت براى آن است كه خود را اهل تقصیر مىبیند، خداوند مىفرماید: «همانا در میان بندگان خدا فقط دانشمندان از خدا مىترسند.» « سوره فاطر، آیه 28» و وجل به خاطر ترك خدمت است، خداوند مىفرماید: «آنها كه وقتى خدا یاد شود دلهایشان مىترسد» « سوره انفال، آیه 2 » و رهبت به جهت احساس كوتاهى است، خداوند مىفرماید: «و ما را از روى رغبت و ترس مىخوانند.» « سوره انبیاء، آیه 90» و هیبت به خاطر شهود حق به هنگام كشف اسرار عارفان است، خداوند مىفرماید: «و خداوند شما را از خود مىترساند.» « سوره آل عمران، آیه 27» از پیامبر خدا (صلوات الله علیه ) روایت شده كه وقتى نماز مىخواند از ترس خدا از سینهاش صدایى چون صداى دیگ جوشان مىآمد. (الخصال / ترجمه جعفرى / ج1 /411)
3- از گفتن نمی دانم شرم نکنید
و این کلام حضرت امیر المومنین علی علیه السلام است که می فرمایند: کسی که از گفتن نمی دانم روی گردان است به هلاکت و نابودی میرسد. ( نهج البلاغه/ حکمت 85 ) هركسی كه نباید عالم دهر باشد! یا هر روحانی كه نباید تمام سوالات جهان را بداند! یكی در رشته فقه تخصص دارد دیگری كلام و دیگری ....! پس توقع بیجا از دیگران نداشته باشیم! اگر بتوانید و عمرتان اجازه داد خودتان را عالم دهر تربیت كنید!!!
4- از آموختن شرم نکنید
طلب دانش بر هر زن و مرد مسلمان واجب است پس علم را از جایگاهش بخواهید و تاسی از اهل علم بجویید، زیرا آموزش دانش براى خدا حسنهاى است و طلب آن عبادت است و گفتگوى علم تسبیح و عمل به آن جهاد و آموختن به نادان صدقه و بذل علم به اهل آن نزدیكى به خداى تعالى مىباشد زیرا علم نشانههاى به حلال و حرام است و راه بهشت را روشن مىكند، و در وحشت مونس انسان است و در غربت و تنهایى رفیق انسان است و در خلوت با انسان گفتگو مىكند و راهنماى آسودگى و تنگى است و دانش سلاح علیه دشمنان و زینت نزد دوستان است خدا بواسطه علم گروهى را بالا برد و ایشان را در خوبیها رهبر قرار داد كه از آثار ایشان اقتباس مىشود و افعال آنها الگوى راهنماى دیگران است و از افكار ایشان استفاده مىشود و ملایكه در دوستى با ایشان راغبند و با پرهایشان ایشان را لمس مىكنند (و تبرك مىجویند) (آداب راز ونیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی) / 69)
5- صبور باشید
زندگی لبریز از فراز و فرودهایی است که گر صبور نباشی در اولین پیچ و خم آن سرنگون شده و قادر به ادامه راه نخواهی بود ، چاره ای جز صبوری نیست کاری که بس دشوار و طاقت فرسا و در عین حال نتیجه بخش است. امام صادق علیه السلام مىفرماید: معنى صبر، هر چیزى است كه تلخ مزه باشد و مقارن اضطراب نباشد، چه، هر چه تلخ باشد و مقارن اضطراب باشد او را صبر نمىنامند و معنى جزع اضطراب دل است با اظهار حزن و تغییر حال و تغییر لون. (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان/ 557 ) عبد اللَّه بن عباس گفت: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بر قاطرى كه كسرى یا قیصر به او پیش كش كرده بود سوار شد، سپس موى آن قاطر را گرفت و مرا پشت سر خود سوار نمود، و فرمود: اى جوان! بیاد خدا باش تا خدا تو را حفظ كند، به یاد خدا باش تا همواره خدا را جلوى روى خود بینى، خداى عزّ و جل را در سستىها و لغزشها بیاد آور تا خداوند تو را در سختیها اجابت و دستگیرى كند، هر گاه سۆال كردى از خدا سۆال كن، و هر گاه طلب كمك كردى استعانت به خدا بجوى، كه قلم تقدیر مشخّص نموده آنچه را باید انجام شود، اگر مردم كوشش كنند كه به امرى كه خداوند مقدر نفرموده به تو نفعى برسانند قادر بر آن نخواهند بود.اگر مىتوانى كه صبر نمائى به همراه یقین این كار را بكن، و اگر نمىتوانى صبر كن كه در صبر كردن بر آنچه بر تو سخت است خیر بسیار مىباشد. و بدان كه صبر به همراه پیروزى است، و گشایش به همراه سختى، و به دنبال هر سختى آسانى است. (مشكاة الأنوار / ترجمه هوشمند و محمدى / متن / 27)
راه برای تحقق کامل نعمت وجودی و انسانیت بسیار است اما هوای نفسانی انسان نیز با آدمی در انتخاب این راه ها در کشمکش و تضاد است، در این صورت هر چند اکتفا کردن به کمترین ها یعنی از دست دادن بیشترین ها با این وجود:
آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
1) نهج البلاغه / ترجمه دشتی
2) مشكاة الأنوار / ترجمه هوشمند و محمدى
3) مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان
4) آداب راز ونیاز به درگاه بى نیاز (ترجمه عدة الداعی)
5) الخصال / ترجمه جعفرى / ج1
6) مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر
7) پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال
مطالب مرتبط:
شیوه‌ی انس و الفت با نهج البلاغه!
