یک رهبر راستین چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟

دین نیازمند به یک قدرت اجرائی و یک سرپرستی و ولایت اجتماعی است. اما ویژگی هایی که یک رهبر راستین می بایست از آن برخوردار باشد چیست؟

رهبری، یک امر ضروری برای جوامع بشری است، از این رو بعد از رحلت انبیا نیاز به آن است که این سرپرستی و رهبری الهی ادامه پیدا کند.

علاوه بر این برهان عقلی در ضرورت تداوم رهبری الهی وجود دارد. گذشته از یک دسته مسائل فردی که در دین مطرح است، یک سلسله دستورات اجتماعی درون مرزی نظیر حدود و دیات و قصاص و تعزیرات و امثال آن، و یک سلسله دستورات اجتماعی برون مرزی مانند جهاد، دفاع و مانند آن، نیز در دین وجود دارد. خود این دستورات نشان دهنده آن است که دین نیازمند به یک قدرت اجرائی و یک سرپرستی و ولایت اجتماعی است. اما ویژگی هایی که یک رهبر راستین می بایست ازآن برخوردار باشد چیست؟

ویژگی رهبران راستین در قرآن کریم

راستگویی و امانت

وَ قالَ مُوسی: یا فِرْعَوْنُ إِنِّی رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ حَقِیقٌ عَلی أَنْ لا أَقُولَ عَلَی اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ، قَدْ جِئْتُکُمْ بِبَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ، فَأَرْسِلْ مَعِیَ بَنِی إِسْرائِیلَ «سوره اعراف/ 105- 104» موسی گفت: ای فرعون! من فرستاده پروردگار جهانیانم سزاوار من آنکه از جانب خدا جز حق نگویم، با برهان و نشانه‌ای از پروردگار شما آمده‌ام، پس بنی اسرائیل را با من روانه کن. امام علی «علیه السلام» فرمودند: ... سوگند به آنکه او را به حق برانگیخت و برآفریدگان برگزید، که جز به راستی سخن نمی‌گویم.. (الحیاة / ترجمه احمد آرام/ج 2/ 301)

اهلیت و شایستگی

لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ، لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ، وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیراً «سوره احزاب/ 21» برای شما در (اخلاق و رفتار) پیامبر، اسوه و الگوی خوبی است، برای آن کس که به خدا و روز دیگر امیدوار باشد و از خدا فراوان یاد کند.

امام علی «علیه السلام»:.. این را (چگونگی پیروی از قرآن را) از اهل آن خواستار شوید، که آنان مایه زندگی علمند و مایه مرگ جهل؛ آنانند که حکم ایشان از دانش و علمشان خبر می‌دهد، و سکوتشان از سخنگوییشان، و ظاهرشان از باطنشان. با دین مخالفت نمی‌کنند و در آن با یک دیگر اختلاف ندارند، و آن (قرآن) در میان ایشان گواهی راستگو است و خاموشی گویا.

امام علی «علیه السلام» فرمود: ای مردم! به خدا که شما را به فرمانبری و طاعتی بر نمی‌انگیزم، مگر اینکه خود در آن بر شما پیشی گرفته باشم، و از نافرمانی و معصیتی باز نمی‌دارم، مگر اینکه خود پیش از شما از آن دست کشیده باشم

اخلاص

وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ مُوسی، إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا «سوره مریم /51»در این قرآن از موسی یاد کن، که مخلص بود و پیامبری بود مرسل. امام صادق علیه السّلام فرمود: پایداری بر عمل تا خالص ماند، سخت‌تر از خود عمل است و عمل خالص آنست که: نخواهی هیچ کس جز خدای عز و جل ترا بر آن بستاید، همانا نیت همان عمل است (أصول الکافی/ترجمه مصطفوی/ج 3/26)

سختگیری در اجرای حق و عدالت

وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ، إِنْ کُنْتُمْ تُۆْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ.. «نور/ 2».. در اجرای دین خدا، اگر به خدا و روز باز پسین ایمان دارید، رأفت و دلسوزی در حق ایشان (گناهکاران) روا مدارید.. امام علی «علیه السلام» فرمودند: تا من حاضر باشم هیچ یک از حدود الهی جاری نشده نخواهد ماند.

راه انسان و خوشبختی او

وَ لِکُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ، فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ، وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ «سوره یونس / 47» هر امتی را پیامبری است، پس چون پیامبر ایشان بیاید، میان آنان به داد داوری کند و بر کسی ستم نرود.

خواستاری صلاح و اصلاح

إِنْ أُرِیدُ إِلَّا الْإِصْلاحَ مَا اسْتَطَعْتُ، وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللَّهِ، عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ «هود / 88» تا آنجا که بتوانم، چیزی جز اصلاح نمی‌خواهم، و توفیق من جز به دست خدا نیست، بر او توکل کردم و به آستان او باز خواهم گشت. امام حسن «علیه السلام»- خطاب به معاویه فرمودند: از جنگ با تو دست کشیدم، در حالی که بر من حلال بود، به خاطر صلاح امت و الفت افتادن در میان ایشان.. («الغدیر» 10/ 160)

عامل بدان چه امر می کنند

وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ، إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ، وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا «مریم / 55- 54» در قرآن از اسماعیل یاد کن که صادق الوعد بود و پیامبر خدا و کسان خود را به نماز و زکات فرمان می‌داد، و در نزد پروردگار خود پسندیده بود.

همراهی با بیماران و بینوایان

علی بن الحسین «علیه السلام» بر جذامیانی گذشت که مشغول خوردن غذا بودند، و چون او را به خوردن طعام با خود دعوت کردند گفت: اگر روزه نبودم دعوت شما را می‌پذیرفتم. پس چون به خانه خود رسید دستور داد که خوراک پر طول و تفصیل و خوشمزه‌ای فراهم آوردند، و آنان را به مهمانی فراخواند، و خود با ایشان بر سر غذا نشست.

سادگی در زندگی

امام علی «علیه السلام» فرمودند: آگاه باشید که امام شما از دنیا به دو لباس کهنه و از خوراکی به دو قرص نان بسنده کرده است. بدانید که شما بر این کار توانایی ندارید، ولی مرا با پارسایی و سختکوشی و پاکدامنی و استواری یاری کنید.

امام صادق علیه السّلام فرمود: پایداری بر عمل تا خالص ماند، سخت‌تر از خود عمل است و عمل خالص آنست که: نخواهی هیچ کس جز خدای عز و جل ترا بر آن بستاید، همانا نیت همان عمل است

زهد و قناعت

امام علی «علیه السلام» در وصف زهد پیامبر «صلی الله علیه» فرمود: دنیا را کوچک و بیمقدار می‌شمرد، و در آن آسانگیر بود، و می‌دانست که خدا آن را به اختیار خود از او باز گرفته است، و برای کوچک کردن دیگران آن را برایشان گسترده است.

بزرگ شمردن مسئولیت و توجه کردن به آن

فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلی آثارِهِمْ، إِنْ لَمْ یُۆْمِنُوا بِهذَا الْحَدِیثِ أَسَفاً؟ «كهف/ 6» مگر می‌خواهی خود را از اندوه اینکه چرا به این کلام ایمان نیاورده‌اند، هلاک سازی؟ پیامبر «صلی الله علیه»: اگر خورشید را در دست راستم قرار دهند، و ماه را در دست چپم، از این گفته دست برنمی‌دارم، تا اینکه آن را انتشار دهم، یا در راه آن کشته شوم. (مناقب/ 1/ 58)

حقوق مردم و کوشش برای تثبیت و نگاهداری آنها

وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ، فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً، وَ إِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنا بِها وَ کَفی بِنا حاسِبِینَ «انبیا / 47» در روز قیامت ترازوهای عدل را می‌نهیم، بر هیچ کس ستم نمی‌رود، و اگر (عملی) به وزن دانه خردلی هم باشد آن را به حساب می‌آوریم، و خود برای حسابرسی بسنده‌ایم.

امام علی «علیه السلام» از نامه‌ای که به زیاد بن ابیه، جانشین کارگزارش عبد اللَّه بن عباس، نوشته است: به خدا سوگندی راستین یاد می‌کنم که اگر به من خبر برسد که در غنایم مسلمانان، کم یا زیاد، خیانت ورزیده‌ای، چندان به تو سخت خواهم گرفت که تهیدست و گرانبار و خوار مایه شوی؛ و السلام. (نهج البلاغه/ 870؛ عبده 3/ 22)

مریم پناهنده
بخش قرآن تبیان

منابع

1) الحیاة/ ج 2/ترجمه احمد آرام

2) أصول الکافی/ترجمه مصطفوی/ج 3

3) سایت اندیشه قم