تبیان، دستیار زندگی
دو شاعر آیینی، ماهیت اصلی این گونه ادبی را ظلم ستیزی و تبیین و انتقال آموزه ها و مفاهیم بلند قیام عاشورا دانستند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ماهیت اصلی شعر آیینی


دو شاعر آیینی، ماهیت اصلی این گونه ادبی را ظلم ستیزی و تبیین و انتقال آموزه ها و مفاهیم بلند قیام عاشورا دانستند.

ماهیت اصلی شعر آیینی

«رضا اسماعیلی» و «کامران شرفشاهی» در نشستی ، به بررسی وضعیت شعر آیینی در ایران، تحلیل آسیب های این گونه ادبی و نیز راهکارهای برون رفت از آسیب ها پرداختند.

قیام حسینی منشا پدید آمدن شعر آیینی است

رضا اسماعیلی سرچشمه شعر آیینی را قیام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا دانست و گفت : البته کمی قبل از واقعه عاشورا، امام حسین(ع) با شعرها، رجزها و شعارها اهداف قیام را تببین می کردند.

وی افزود: پس از واقعه کربلا نیز خاندان رسالت به ویژه امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) بر اساس تکلیف و رسالت، با گفتن شعر اهداف قیام و آرمان های امام حسین(ره) را یادآوری می کردند.

نویسنده کتاب «ناگهان دریا» ادامه داد: در طول تاریخ ادبیات، شاعران فارسی زبان نیز به تاسی از خاندان رسالت این روند را ادامه دادند، بگونه ای که رگه های از شعر آیینی و عرفانی را می توان در اشعار مولانا، سعدی و عطار و فردوسی حماسه سرای بزرگ ایران مشاهده کرد.

اسماعیلی گفت: عرض ارادت به ساحت معصومین(ع) در طول سال ها با فراز و فرودهایی روبرو بود و پس از انقلاب اسلامی نیز این جریان بارورتر شد زیرا انقلاب اسلامی در دامن عاشورا متولد شد و هر روز نیز بالنده تر می شود.

قیام عاشورا در قلمرو ادبیات تجلی پررنگی داشته است

«کامران شرفشاهی» نیز گفت: حوادث بزرگی در طول تاریخ رقم خورده است اما همه آنها با رویکرد مثبت شاعران و اهل هنر همراه نبوده و نتوانستند به خوبی این وقایع را بروز و ظهور دهند، اما یکی از حوادث و وقایعی که در قلمرو ادبیات تجلی پررنگی داشته عاشورا و حقانیت امام حسین(ع) بوده است.

وی افزود: قبل از واقعه عاشورا نیز این تجلی دیده شده است. وقتی امام حسین(ع) از مکه به کوفه می روند در بین راه دیداری با «فرزدق» شاعر بزرگ عرب دارند و از وی اوضاع کوفه را جویا می شوند و «فرزدق» در پاسخ می گوید «دلهایشان با تو و شمشیرهایشان بر علیه توست».

نویسنده مجموعه شعر «راز سرافرازی» گفت : با مطالعه مقتل ها مشاهده می کنیم امام حسین(ع) و یاران ایشان به رجزخوانی در مقابل سپاه باطل پرداختند و این رجز خوانی ها توسط خاندان ایشان تا پس از اسارت نیز ادامه داشت.

شرفشاهی با اشاره به شکل گیری یک جریان ادبی در این دوران، افزود : این واقعه در زبان شعر به عنوان بزرگترین رسانه عصر و به هنرمندانه ترین شکل از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و این روند نیز همچنان ادامه دارد.

وی توضیح داد: در تاریخ ادبیات عرب نیز «کمیت بن زید اسدی» و «دعبل خزاعی» صحنه های شورانگیزی را در سروده های خود داشته اند.

ظلم ستیزی در اشعار شاعران به مذاق حکومت ها خوش نمی آمد

خالق اثر «آبروی آب» سرودن برای اهل بیت(ع) در طول تاریخ را کار دشواری دانست و گفت : به تعبیر «دعبل خزاعی» شاعرانی که برای اهل بیت(ع) می سرایند چوبه دار خود را بر دوش می کشند، زیرا حکام وقت عرصه را برای آنها تنگ می کرده و آنها را تا مرز تبعید و شهادت پیش می بردند.

شرفشاهی منشا ورود شعر آیینی به ادبیات فارسی را اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم عنوان کرد و افزود : بسیاری از سروده های شاعران همچون رودکی که خود شیعه ای فاطمی بوده، تعمدا از بین رفته و تاراج شده است.

وی با بیان اینکه برخی حکومت ها تمایلی به فعالیت شاعران در حوزه شعر آیینی نداشتند، گفت: از اختلاف در نسخه های بجا مانده می توان به جایگاه شعر آیینی در آن دوران ها پی برد. بیشتر حکومت های وقت، شیعه نبوده و ترجیح می داند اشعار تغزلی شاعران ماندگار شود تا اشعاری که برای اهل بیت(ع) می سرایند.

این منتقد و نویسنده ادبی به بحث ظلم و ستم ستیزی در اشعار شاعران عاشورایی اشاره کرد و گفت : بسیاری از این سروده ها به مذاق حکومت ها خوش نمی آمد از این رو برخی حکومت های وقت همچون «بنی عباس» از فعالیت شاعران در عرصه ادبیات آیینی و متعهد جلوگیری می کردند.

شرفشاهی منشا ورود شعر آیینی به ادبیات فارسی را اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم عنوان کرد و افزود : بسیاری از سروده های شاعران همچون رودکی که خود شیعه ای فاطمی بوده، تعمدا از بین رفته و تاراج شده است.

دوران صفویه اوج شکوفایی شعر آیینی

شرفشاهی در مورد اوج شکوفایی شعر آیینی در ایران نیز گفت: حکومت شیعی آل بویه و صفویه نقش مهم و چشمگیری در حمایت و رواج ادبیات آیینی داشتند. در دوران صفویه امرا، سلاطین و بزرگان شاعران را برای سرایش اشعاری با محوریت اهل بیت(ع) دعوت می کردند و صفویان تلاش کردند تا فضا را برای ظهور شاعری همچون محتشم کاشانی فراهم آورند و در طول تاریخ هر گاه این نگاه حاکم بوده شاهد رونق این نوع جریان ادبی بوده ایم.

وی ادامه داد: در دوران قاجار نیز زمانی که «قاآنی» در مدح امیرکبیر شعری سرود، وی برخورد سردی از خود نشان داد و تلاش کرد زمینه ای برای سرایش در مورد اهل بیت(ع) فراهم شود؛ امیرکبیر دریافته بود که سرافرازی ملت، آشنایی با حرکت انسان ساز و ستم ستیز عاشوراست.

این شاعر معاصر، دوران صفویه تا پیش از انقلاب را دوران پر رونقی ادبیات و شعر آیینی دانست و افزود: در این دوران برخی حکومت ها نیز تلاش های کردند تا شاعران را تحت فشار قرار دهند اما این موضوع سبب کم رنگ شدن وجه حماسی شعر عاشورایی و آیینی شد.

شعر آیینی پس از انقلاب به لحاظ کمی وکیفی گسترش یافت

اسماعیلی در ادامه این نشست، یکی از دلایل ثبت نشدن آثار ادبی فاخر را وقوع آتش سوزی ها و تاراج کتابخانه ها در حکومت های وقت عنوان کرد و افزود : حکومت ها تلاش داشتند این نوع آثار کمتر در دسترس قرار گیرد؛ یکی از دلایل دیگر، سرایش اشعار به زبان عربی بود که آن هم به دلایلی به دست نسل های بعدی نرسید.

وی وضعیت شعر آیینی پس از انقلاب را به لحاظ کمی و کیفی رو به گسترش دانست و افزود: انقلاب اسلامی دست پرورده مکتب عاشورا است و شاعران نسل اول انقلاب تربیت یافتگان مکتب امام حسین(ع) بودند؛ آنها به تاسی از این امام(ع) و مکتب وی و آموزه های قرآنی، رویکرد پررنگ تری به شعر آیینی و سرودن در این زمینه داشتند.

این استاد ادبیات و زبان فارسی، بروز جنگ تحمیلی و دوران دفاع مقدس را عاملی برای تحت شعاع قرار گرفتن این نوع ادبیات دانست و افزود: شاعران آیینی در این مقطع زمانی تلاش کردند حماسه آفرینی ها را برجسته کنند و پیوندی بین اسطوره های ملی و دینی برقرار سازند.

وی «علی موسوی گرمارودی» و «طاهر صفارزاده» را پایه گذاران حوزه شعر آیینی پس از انقلاب دانست و گفت : این افراد در هدایت و تربیت نسل دوم این حوزه سهیم بودند.

بخش ادبیات تبیان


منبع: ایرنا