کدام صف نماز ؟!
ناگاه با صدای نگران زینب علیهاالسلام به خود آمد: «برادر جان! این صداها را نمیشنوی که چقدر نزدیک شده اند».[1] حسین علیه‌السلام خواهر را دلداری داد. سپس عباسش را صدا زد: «عباس، برادرم! جانم فدایت باد. بر اسب بنشین و نزد اینان برو ... و بپرس چه میخواهند».[2] اباالفضل علیه السلام رفت و بازگشت: «میگویند دستور آمده که همین حالا یا تسلیم شوید یا با شما میجنگیم!»
سیدالشهدا علیه السلام رو به برادر کرد و گفت: «بازگرد و اگر میتوانی کارشان را تا فردا تاخیر انداخته، امشب آنان را از ما دور کن. چه بسا امشب برای پروردگارمان نماز خوانده، صدایش زده، و استغفار کنیم. خدا میداند که من نماز خواندن برایش، تلاوت کتابش و دعا و استغفار را بسیار دوست دارم». عباس علیه‌السلام که مدال «بنفسی أنت»[3] سیدالشهدا علیه السلام را بر سینه دارد دوباره به سوی لشکر عمر سعد رفته، جنگ را تا صبح فردا به تاخیر میاندازد.
شاید بتوان گفت این تنها موردی است که امام حسین علیه السلام ، کوه عزت و شجاعت، مهلتی از دشمن میخواهد. حضرت میداند که پایان این جنگ مساوی با پایان عمر اوست و دیگر در این دنیا نخواهد ماند. اما همانطور که پدرش فرمود «دنیا مسجد محبان و دوستان خدا است».[4] امام حسین علیه السلام شبی را فرصت میخواهد تا در دل تاریکی آن سر به سجده گذاشته با خدای خود راز و نیاز کند. این بیان اباعبدالله علیه السلام جایگاه نماز و توجه به خداوند متعال در زندگی انسان مۆمن را آشکارا نشان میدهد.
گزارشی که از اردوگاه امام حسین علیه السلام در شام تاسوعا نقل شده است بیانگر آن است که در آن شب تمام یاران سیدالشهدا علیه السلام در حال مناجات و راز و نیاز با خدای متعال بوده اند. سید ابن طاووس در مقتل گرانسنگ خود، لهوف، احوال امام و یارانش را چنین نقل کرده است: «باتَ الحُسَینُ و أصحابُه تِلكَ اللَّیلَةَ و لَهُم دَوِیٌ كدَوِیِّ النَّحلِ ما بَینَ راكِعٍ و ساجِدٍ و قائِمٍ و قاعِدٍ».[5] «حسین و یارانش آن شب را تا صبح، گروهی در رکوع ، عده ای در سجود، جمعی ایستاده و برخی نشسته، بیدار بودند و در اردوگاهشان زمزمه ای مانند صدای کندوی زنبور پیچیده بود».
نماز و تلاوت قرآن همان امری است که امام حسین علیه السلام به خاطر آن از دشمن خود مهلت خواسته است. با این حال برخی نکات تاریخی نشان از آن دارد که اهل نماز بودن ملاک کاملی برای سنجش ایمان افراد نیست.
جندب بن زهیر در توصیف احوال جمعیت خوارج دقیقا عبارت سید بن طاووس در توصیف اصحاب امام حسین علیه السلام را به کار برده است. جندب میگوید زمانی که خوارج بیعت امام علی علیه السلام را شکسته و به نبرد برخواستند، حضرت برای جنگ با آنان حرکت کرد و ما نیز با حضرت حرکت کردیم. شب هنگام به نزدیک لشکرشان رفتم. «لَهُم دَوِیٌ كدَوِیِّ النَّحلِ» «در اردوگاهشان زمزمه ای مانند صدای کندوی زنبور پیچیده بود».[6]
خوارج نیز اهل نماز و تلاوت قرآن بودند؛ بلکه آنقدر سجده کرده بودند که زانوها و پیشانی هاشان پینه بسته بود. اما امامان معصوم علیهم السلام در مورد همین جماعت عبارات تندی دارند. امام صادق علیه السلام این نماز خوانان را لعنت کرده است.[7] حضرت علی علیه السلام در مواجه با این گروه به آنان فرمود: «...شما بدترین مردمید. شما همان ها هستید که شیطان با شما به اهداف خود میرسد...». [8]
عائشه نیز بعد از ماجرای نهروان چنین میگوید: «شنیدم رسول خدا میگفت: آنها (خوارج) بدترین خلق اند که بهترین خلق آنها را میکشد».[9]
اینها همه در حالی است که احوال اردوگاه خوارج در شبهای قبل از جنگ مانند احوال اردوگاه سید الشهداست در شام تاسوعا: صدایی که از هر دو اردوگاه به گوش میرسد صدای نماز و قرآن و دعا است مانند کندوی زنبور: «لَهُم دَوِیٌ كدَوِیِّ النَّحلِ»!
امام صادق علیه السلام در بیانی کلی متذکر میشود که سجده ها و عبادات ظاهری افراد ملاک قضاوت نیست: «به طول و اندازه رکوع و سجود فرد نگاه نکنید بلکه به راست گویی و امانت داریش بنگرید».[10]
با دقت در معنای وسیع امانت داری میتوان ملاک مناسبی در مورد ایمان افراد به دست آورد. در برخی روایات در توضیح آیه امانت[11] آمده است که منظور از امانت، ولایت است.[12] با توجه به این معنا یکی از اصلی ترین مصادیق امانت داری، پذیرش ولایت کسانی است که خدا ولایتشان را تثبیت کرده است. علامت مومن واقعی طولانی بودن نماز یا پینه های پیشانی اش نیست، بلکه ولایت مداری اوست.[13] آنچه شب قبل از جنگ نهروان را با شب عاشورا متفاوت کرده بود، شراب خواری خوارج و عبادت اصحاب امام حسین علیه السلام نبود؛ بلکه زمزمه های عبادت هر دو اردوگاه مانند صدای کندوی زنبوران به گوش میرسید. تفاوت در نماز بی ولای آنان و نماز با ولای اینان بود؛ تفاوت در ولایت گریزی خوارج و ولایت پذیری یاران امام حسین علیه السلام بود. و این ماجرا در امتداد تاریخ ادامه خواهد داشت تا بعد از ظهور مهدی موعود.
رگ رگ است این آب شیرین آب شور در خلایق می رود تا نفخ صور
پی نوشت:
[1] - الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص: 90.
[2] - همان.
[3] - «بنفسی أنت» یعنی «جانم فدایت». همانطور که گفته شد این جمله را امام حسین به برادرش اباالفضل علیهما السلام گفت.
[4] - نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص: 493.
[5] - اللهوف على قتلى الطفوف، ص94.
[6] - الخرائج و الجرائح ؛ ج2 ؛ ص755.
[7] - الكافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص: 409.
[8] - نهج البلاغة، ص: 184.
[9] - تنزیه الأنبیاء، ص151 و تفضیل أمیر المۆمنین علیه السلام، ص: 35.
[10] - الكافی، ج2، ص: 105.
[11] - سوره احزاب، آیه 72: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولا.
[12] - معانی الأخبار،ص: 110 و عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص: 306 و الكافی، ج1، ص: 413 و بصائر الدرجات، ج1، ص: 76.
[13] - البته روشن است که اهمیت دادن به نماز شرط لازم ایمان است. آنچه منظور حضرات است این است که نماز خوان بودن شرط کافی برای ایمان انسان نیست.
محمّد بخشی
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
مرتبط:
خیمه هلال ماه محرّم و حضرت مسلم علیه السلام
خیمه ورود کاروان حسینی به کربلا
خیمه حُرّ و طفلان حضرت زینب علیهاالسلام
خیمه حضرت عبدالله‌بن‌الحسن علیه‌السلام
خیمه حضرت قاسم‌بن‌الحسن علیه‌السلام
خیمه حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام
خیمه حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام
