اسلام و برده داری!
شبهه
چرا اسلام برده داری را جایز دانست ؟ آیا این عمل با ادعای آزادی و حرّیت در دین اسلام سازگار است؟!
جواب:
قبل از بیان جواب، مختصری از تاریخ برده داری را برای شما بازگو می کنیم:
برده داری در طول تاریخ
تاریخ بشریت نشان می دهد که از زمان های قدیم تا حدود یکصد سال قبل، خرید و فروش افرادی از جنس بشر به نام غلام و کنیز ، مساله ای دائر و معروف در بین جوامع بشری بوده است.
بردگان در طول تاریخ سرنوشت بسیار دردناکی داشته اند به عنوان نمونه: اسپارتها که به اصطلاح قومی متمدن بودند، بردگان آنها به قدری بدبخت بودند که تنها غلام یک نفر نبودند بلکه غلام تمام جامعه محسوب می شدند و هر کس بدون ترس از قانون، می توانست هر قدر که خواست غلام خود یا دیگری را آزار و شکنجه دهد و در حقیقت، زندگانی غلامان اسپارتی از حیوانات نیز بدتر بود.
در طول تاریخ از زمانی که بردگان را از کشورهای عقب افتاده صید می کردند تا هنگامی که در بازارهای فروش عرضه می کردند، بسیاری از آنها می مردند و باقیمانده آنها وسیله ای بودند برای بهره گیری و اندک غذایی هم که به آنها می دادند برای زنده ماندن و کارکردن و به هنگام پیری و بیماری، آنها را به حال خود رها می کردند تا به شکل دردناکی جان دهند! لذا بردگی در طول تاریخ با انبوهی از جنایات هولناک همراه است.
این سنت زشت تقریبا تا یکصد سال قبل در میان بشریت بوده است. آخرین کشورهایی که حاضر شدند این سنت زشت را کنار بگذارند، همین کشورهای به ظاهر متمدّن غربی بودند. برده گیری در انگلستان تا سال 1840 میلادی و در فرانسه تا سال 1848 و در هلند تا سال 1863 و در آمریکا تا سال 1865 ادامه داشت . در آخر ، کنگره بروکسل در سال 1890 ضمن اعلامیه ای تصمیم به الغای بردگی در سراسر جهان گرفت.
برده داری در میان اعراب پیش از اسلام نیز رایج بود. بازرگانان برده که آنها را نخاس می خواندند، از نواحی مختلف بردگان را به مکه می آوردند و می فروختند. جٌرجی زیدان می نویسد : در میان اعراب ، چنان با بردگان بر خورد بدی داشتند که اگر کسی برده ای خریداری می کرد، ریسمانی را به گردنش می افکند و چون حیوانی او را به خانه اش می کشید.
در کتاب تاریخ بردگی این گونه آمده است: اعراب که همواره مشغول جنگ و جدال و غارت و چپاول اموال یکدیگر بودند، زنان و مردان و کودکان قبیله مغلوب را اسیر و بنده کرده و آنها را در بازارهای متعدّد بنده فروشی که مهم ترین آن ها بازار عکاظ بود، به معرض خرید و فروش می گذاشتند.
اینها، مواردی بود که در میان اعراب قبل از اسلام رواج داشت. در اینجا، ما به برنامه های اسلام در مورد از بین بردن این سنّت زشت می پردازیم.
جواب شبهه
طرح های اسلام برای آزادی بردگان
اسلام برای اینکه برده داری را ریشه کن کند و از بین ببرد، نیاز به زمان داشت، چرا که اگر سنت غلطی در جامعه ای وارد شود، ریشه کن کردن آن احتیاج به زمان دارد و هر حرکت حساب نشده ، نتیجه ی معکوسی خواهد داشت. درست همانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا پیشرفت نموده است و یا شخص معتادی که دهها سال به اعتیاد خود خو گرفته است، در اینگونه موارد، حتما باید از برنامه های زمان بندی شده استفاده کرد.
اگر اسلام طبق یک فرمان عمومی دستور می داد تا همه بردگان موجود در آن را آزاد کنند، چه بسا بیشتر آنها تلف می شدند زیرا آنها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و لانه و وسیله ای برای ادامه ی زندگی . اگر در یک روز و یک ساعت معیّن، همه آزاد می شدند، یک جمعیت عظیم بیکار ظاهر می گشت که هم زندگی خودش با خطر مواجه می شد و هم ممکن بود نظم جامعه را مختل کند و این احتمال وجود داشت که محرومیّت به او فشار آورد و به همه جا حمله ور شود و درگیری و خونریزی به راه افتد.
از این روست که باید تدریجاً آزاد می شدند و جذب جامعه می گشتند، نه جان خودشان به خطر می افتاد و نه امنیت جامعه را به خطر می انداختند و اسلام به طور صحیحی این برنامه حساب شده را تعقیب کرد.
اسلام برای آزاد سازی بردگان در مدّت زمان طولانی، سه برنامه را طرح ریزی کرد:
1- بستن سرچشمه های بردگی 2- گشودن دریچه آزادی 3- احیای شخصیت بردگان
برنامه ی اول: بستن سرچشمه ی بردگی
بردگی در طول تاریخ سرچشمه های فراوانی داشته که ما به سه مورد مهمّ اشاره می کنیم:
1- اسیران جنگی
2- بدهکارانی که قدرت پرداخت بدهی خود را نداشتند.
3- زور و غلبه ( کشورهای زورمند نفرات خود را با انواع سلاح ها به ممالک عقب افتاده می فرستادند، و گروه گروه از آن ها را به عنوان برده، اسیر می کردند مثل برده گرفتن آفریقایی ها و فروختن آنها در بازارهای آسیا و اروپا )
در صدر اسلام جلوی تمام این مسائل گرفته شد. تنها در یک مورد اجازه برده گیری داده شد و آن در مورد اسیران جنگی بود که آنهم به این خاطر بود که در آن زمان زندان هایی نبود که بتوان اسیران جنگی را تا روشن شدن وضعشان در زندان نگهداشت و راهی جز تقسیم کردن آنها در میان خانواده ها و نگهداری به صورت برده نبود.
بعدها که اوضاع تغییر کرد، حکم بردگی درباره اسیران تغییر یافته و آنها از طرّق مختلف ( مانند مَن و فداء )[1] آزاد می شدند. البته، در دوران به ظاهر اسارت آنها، نیز مسلمانان برخورد کاملا مناسبی با آنها داشتند، همچنان که قرآن مجید از کسانی که ایثار کردند و غذای خود را به اسیر دادند، تجلیل و احترام به عمل می آورد و می گوید: (و یطعمون الطعام علی حبه مسکیناً و یتیماً و اسیراً)[2] یعنی ابرار و نیکان غذای خود را با آنکه به آن علاقه و نیاز دارند به فقیر و یتیم و اسیر می دهند.
این آیه، طبق روایت معروف، در مورد حضرت علی (علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها) و امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) نازل شده که روزه دار بودند و غذای افطار خود را به مسکین و یتیم و اسیر دادند.
اسلام در راه مبارزه با برده داری، فروش برده را یکی از منفورترین معاملات دانسته است در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) آمده است: (شرّ النّاس من باع النّاس) بدترین مردم کسی است که انسان ها را بفروشد.[3]
همین تعبیر کافی است که نظر نهایی اسلام را در مورد بردگان روشن سازد و نشان دهد که جهت گیری برنامه های اسلامی به کدام سو است و از این جالب تر این که، یکی از گناهان نابخشودنی در اسلام سلب آزادی و سلب حریت از انسان ها و تبدیل آنها به یک متاع است، همچنان که در حدیثی از پیغمبر گرامی (صلی الله علیه و اله وسلم) آمده است: (ان الله تعالی غافر کل ذنب الا من جحد مهرا ، او اغتصب اجیرا اجره ، او باع رجلا حرا) خداوند هر گناهی را می بخشد به جز (سه گناه)، کسی که مهر همسرش را انکار کند، یا حق کارگری را غصب نماید، و یا انسان آزادی را بفروشد! [4]
طبق این حدیث، غصب حقوق زنان، و غصب حق کارگران، و سلب آزادی انسان ها، سه گناه نابخشودنی است.
لطفا ادامه پاسخ را در مقاله چرا ائمه برده داشتند؟ دنبال کنید.
پی نوشت:
1 - بعد از آنکه اسیرشان کردید ، یا بر آنها منت گذارید و آزادشان کنید و یا در برابر آزادی ، از آنها مالی به را عنوان فدیه بگیرید، سوره محمّد/ آیه 4
2- سوره انسان/ آیه 8
3- مستدرک جلد 2 کتاب تجارت باب 19 حدیث 1
4 - بحارالانوار جلد 103 صفحه 168 حدیث 11
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به شبهات اینترنتی 2 ، هادی کردان
مطالب مرتبط:
