سال خمسی چیست؟
از آنجا كه سال شمسی با سال قمری متفاوت است بهتر است كه مبنای محاسبه همان سال قمری باشد كه كمی از سال شمسی كمتر است اگر چه مراجع عظام تقلید محاسبه با هر دو را جایز می دانند.
یكی از فروع دین مقدس اسلام مسأله خمس است و از احكامی می باشد كه قرآن كریم نیز علاوه بر احادیث به آن تصریح نموده است: «واعلموا أنما غنمتم من شیء فأن لله خمسه وللرسول ولذی القربی ....» (1)
بدانید كه هر چه را كه بدست می آورید یك پنجم آن از آن خدا و رسول و نزدیكان او ... می باشد.
بعضی از افراد سۆال می كنند كه آیا خمس در قرآن آمده ؟!!
و در بعضی مواقع سۆال آنها از روی انكار می باشد و به خیال خود می خواهند سۆال شونده را در مضیقه قرار دهند، پس بر یك مسلمان متدین لازم است كه با قرآن مأنوس باشد و حداقل، آیات كلیدی قرآن را حفظ باشد و به عنوان مثال: تا كسی شبهه ای مانند شبهه فوق را مطرح نمود، با حاضر جوابی كامل بگوید: « بله، در سوره انفال، آیه41»
این گذشته از این است كه برای واجب بودن یك عمل لازم نیست كه حتما قرآن به آن تصریح نموده باشد چرا كه بسیاری از جزئیات اعمال عبادی در قرآن بیان نشده اما ما آن را از سنت پیامبر صلی الله علیه و آله كه از طریق اهل بیت علیهم السلام و روایات آنان به دست ما رسیده، بدست می آوریم. به عنوان نمونه: تعداد نماز های یومیه، تعداد ركعات آن، كیفیت ركوع و سجود، مناسك حج و غیره، اما در عین حال هیچ كس شك ندارد كه این جزئیات و احكام، جزء دین اسلام می باشد!
و در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: « الله كه هیچ خدایی جز او نیست وقتی صدقه را بر ما حرام كرد، خمس را برای ما نازل نمود پس صدقه بر ما حرام است و خمس برای ما واجب و كرامت (هدیه) بر ما حلال می باشد.»(2)
طریقه محاسبه سال خمسی
زمانی را كه اولین درآمد به دست انسان می رسد - یعنی درآمدی كه مشمول خمس می شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلكه مانند حقوق یا سودِ تجارت و امثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می دهیم و آن زمان می شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیازهای متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال كه بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یك پنجم آن متعلق به امام زمان علیه السلام می باشد.
به طور مثال: اگر اولین درآمدی كه به دست ما رسید دهم رمضان بود سال خمسی ما با دهم رمضان آغاز می شود و تا دهم رمضان سال آینده هر چه از درآمدمان خرج نیازهای متعارف شود یعنی نیازهایی كه در شأن و جایگاه اجتماعی ماست، متعلق خمس نخواهد بود و وقتی دهم رمضان سال آینده فرا رسید هر چه از درآمد بین سال باقی مانده، متعلق خمس است چه به شكل پول نقد و چه به شكل اجناسی كه عین آن به طور تدریجی به مصرف می رسد مثل برنج و حبوبات و امثال آن البته اشیائی كه مثل فرش این گونه نیستند اگر خرید آن مورد نیاز از دید عرف بوده، خمس نخواهند داشت.
چند نكته در این رابطه گفتنی است:
اول: اگر در بین سال پول یا مالی را به گونه ای مصرف كنیم كه خارج از شأن ما باشد یا اسراف محسوب شود خمس آن برگردن مان خواهد بود.
دوم: اگر بخواهیم زمان سال خمسی را تغییر دهیم فقط در صورتی می توانیم كه آن را كم كنیم نه بیشتر! با این توضیح كه اگر رأس سال خمسی ما دهم رمضان است ما آن را به قبل از دهم بكشانیم و مثلا در شعبان محاسبه كنیم و خمس را زودتر از موعد پرداخت نماییم اشکالی ندارد اما به زمانی دیرتر از دهم رمضان مثلا شوال نمی توانیم منتقل كنیم .
سوم: از آنجا كه سال شمسی با سال قمری متفاوت است بهتر است كه مبنای محاسبه همان سال قمری باشد كه كمی از سال شمسی كمتر است اگر چه مراجع عظام تقلید محاسبه با هر دو را جایز می دانند.
زمانی را كه اولین درآمد به دست انسان می رسد - یعنی درآمدی كه مشمول خمس می شود نه مثل ارث و مهریه و دیه بلكه مانند حقوق یا سودِ تجارت وامثال آن – مبنای محاسبه سال خمسی قرار می دهیم و آن زمان می شود مبدأ سال خمسی و در بین سال هر چه از درآمد را خرج نیاز های متعارف زندگی نمودیم مشمول خمس نخواهد بود و هرچه را تا سر سال كه بازگشت به همان مبدأ است باقی بماند یك پنجم آن متعلق به امام زمان علیه السلام می باشد
چهارم: می توان برای هر منفعتی، جداگانه سال معین نمود یعنی اگر شخصی اول رمضان مقداری پول به عنوان درآمد كسب كرد و در آخر رمضان نیز مال دیگری، می تواند پرداخت خمس آن مال دیگر را تا آخر رمضان سال آینده تأخیر بیاندازد اگر چه كه پرداخت خمس آن پول، اول رمضان سال آینده خواهد بود ولی بهترین شكل برای محاسبه، همان سالِ كلی برای همه اشیاء قرار دادن است.
پنجم: كسی كه می داند اضافه درآمدش بیش از یك سال باقی نخواهد ماند لازم نیز نیست برای خود سال خمسی معین داشته باشد.
ششم: سال خمسی هر شخصی فقط مربوط به اموال خود آن شخص می باشد و مثلا به اموال همسر و شریك وی، ربطی نخواهد داشت و آنها باید برای خود جداگانه سال تعیین نمایند.
هفتم: بدهی یك شخص باید جزء آن سالی محسوب شود كه موعد پرداخت آن در آن سال فرا می رسد و شخص نیز قصد پرداخت آن را دارد با این توضیح كه اگر تا قبل از فرا رسیدن سال خمسی، بدهی خود را پرداخت كنیم، آن پولی كه به عنوان بدهی پرداخت می شود مشمول خمس نخواهد بود اما اگر موعد بدهی فرا برسد و ما قصد پرداخت آن را نداشته باشیم و آن پول را به نوعی پس انداز نماییم و سر سال خمسی فرا برسد، در آن صورت مشمول خمس خواهد بود مگر این كه در همان ایام نزدیك به سال خمسی قرار باشد كه به عنوان بدهی پرداخت شود و در واقع ما آن پول را سر سال خمسی كنار می گذاریم تا بدهی خود را بپردازیم.
( تذكر: در این نوشتار سعی شده مطالب به گونه ای تدوین شود تا مورد قبول تمام مراجع عظام تقلید باشد)
پی نوشت ها:
1-سوره انفال / 41 .
2- وسائل الشیعة، كتاب الخمس ، باب 1 ، حدیث 2 .
حمید حاج علی مدّرس حوزه علمیه
مرتبط:
