اگر می خواهی عزیز باشی، بخوان!

قرآن کتاب هدایت و روشنگری است و مهم‌ترین هدف عالی قرآن هدایت بشریت به سوی سعادت و تعالی و رشد و کمال انسان‌ها و ایجاد روح عبودیت می‌باشد. لذا مهم‌ترین اهداف عالی حافظ قرآن باید این باشد که در مسیر حفظ قرآن، عامل به قرآن باشد نه اینکه حفظ قرآن را به عنوان ابزاری برای منافع دنیوی و... استفاده نماید.

ویژگی‌های قرآن و سفارش‌های پیوسته ی پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ درباره آن سبب شد تا این کتاب در سراسر زندگی مردم راه یابد و همه چیز مسلمانان گردد؛ به ویژه آن که مۆمنان آن روزگار جز قرآن کتابی نداشتند و تلاوت، حفظ تعلیم و تعلم به آن اختصاص داشت.

حفظ قرآن همواره، به عنوان یک سنت و عبادت بزرگ، در میان مسلمانان مطرح بود و حتی پس از پدید آمدن صنعت چاپ نیز موقعیت خود را حفظ کرد. این امر در پرتو جایگاه والای قرآن و حفظ آن تحقق یافت.

قرآن درباره ی به خاطر سپاری کتاب خدا تنها در یک جا سخن به میان آورده است. آنجا که می‌فرماید:

«وَ اذْكُرْنَ ما یُتْلى فِی بُیُوتِكُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطِیفاً خَبِیراً» (احزاب 33: 34) حکمت و آیات الاهی را که در خانه‌های شما تلاوت می‌شود، به خاطر بسپارید. (بدانید که) همانا خداوند مهربان و از همه آگاه است.

«ذكر» در این آیه در قبال نسیان (فراموشی) به معنای حفظ و به خاطر سپردن است. (در تفسیر آیه دو احتمال داده شده، یکی آنچه که در متن ذکر شده است و دیگری این که ذکر به معنای شکر است؛ یعنی خدا را شکر کنید از این که خداوند شما (زنان پیامبر) را در خانه ی وحی قرار داده است.

علامه طباطبایی تفسیر اول را پسندیده و دومی را ضعیف شمرده است. برای توضیح بیش‌تر به تفسیر المیزان و مجمع البیان ذیل آیه ی 34 احزاب مراجعه شود.)

خداوند متعال در این آیه و آیات قبل وظایفی را برای زنان پیامبر اسلام ـ صلی اللّه علیه و آله ـ معین ساخته است.

به آنان سفارش می‌کند هرچه از کلام الهی در خانه‌هایتان نازل می‌شود؛ به خاطر بسپارید و آن‌ها را در زندگی خویش به کار ببندید.

این آیه در واقع ارزش حفظ قرآن را برای مسلمانان گوشزد می‌نماید. مخاطبان آیه، زنان رسول خدایند اما از آن جا که اساس شریعت بر حفظ قرآن و سنت پیامبر گرامی ـ صلی اللّه علیه و آله ـ است، می‌توان گفت: در واقع مخاطب آیه گروهی خاص نیست و همهء مسلمانان در تمسک به قرآن و سنت و حفظ آن شریکند.

بعد از این مقدمه که در مورد حفظ قرآن تقدیم کردیم وظایف حافظان قرآن را بررسی می کنیم:

وظایف حافظ قرآن

بخشی از وظایف حافظان عبارت است از:

1. فروتنی

حافظ قرآن نباید در برابر توفیقی که خداوند متعال به او عنایت کرده، مغرور شود و تکبر و فخر بورزد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: با صدایی بلند به حافظ می‌گویند: ای حافظ قرآن، به وسیله‌ای قرآن در برابر مردم فروتن باش تا خداوند عزیزت گرداند و از فخر و تکبر بپرهیز تا ذلیل و خوارت نسازد. (اصول کافی، ج 4، ص 406)

2. عمل به قرآن

قرآن کتاب هدایت و روشنگری است و مهم‌ترین هدف عالی قرآن هدایت بشریت به سوی سعادت و تعالی و رشد و کمال انسان‌ها و ایجاد روح عبودیت می‌باشد. لذا مهم‌ترین اهداف عالی حافظ قرآن باید این باشد که در مسیر حفظ قرآن، عامل به قرآن باشد نه اینکه حفظ قرآن را به عنوان ابزاری برای منافع دنیوی و... استفاده نماید. قرآن کریم می‌فرماید: «لِمَ تَقُولُونَ مَا لَاتَفْعَلُونَ.» (صف 61: 2) چرا می‌گویید آنچه را که عمل نمی‌کنید. آری یکی از بهترین راه‌های مهجوریت‌زدایی قرآن عمل واقعی به قرآن است.

3. حفظ اندوخته‌ها

یکی از مسئولیت‌های حافظ قرآن تلاش برای تثبیت و استحکام محفوظات قرآنی است.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: هر کس سوره‌ای از قرآن را فراموش کند، آن سوره به صورتی زیبا و در درجه‌ای بلند در بهشت در برابرش آشکار می‌گردد. وقتی آن‌را می‌بیند، می‌گوید: تو کیستی که چنین زیبایی؟ کاش برای من بودی. سوره می‌گوید: مرا نمی‌شناسی؟! من فلان سوره‌ام. اگر مرا فراموش نمی‌کردی، تو را به این درجه و مقام می‌رساندم. (اصول کافی، ج 4، ص 410)

برخی از فقیهان نگهداری آیات در حافظه را واجب می‌دانند. در نظر آنان حفظ قرآن مجید واجب نیست؛ ولی حافظ باید بکوشد آنچه می‌داند فراموش نکند.

4. پرهیز از اشتغال به کارهای دنیوی

حافظ قرآن باید هر روز وقتی را به تکرار محفوظات قرآنی اختصاص دهد و از غرق شدن در کارهای دنیوی (البته این نیست که حافظ قرآن کار و تلاش نکند و به امور مادی خویش نپردازد؛ مراد آن است که از کارهای پراکنده و زیاد و مشوش کردن ذهن بپرهیزد.) بپرهیزد.

یکی از یاران امام صادق ـ علیه السلام ـ به نام یعقوب احمر به حضرت عرض کرد: بدهی بسیار دارم و چنان در اندوه فرو رفته‌ام که قرآن را از یاد برده‌ام.

امام فرمود: قرآن، قرآن! همان قرآن و سوره‌یی از آن در رستاخیز می‌آید و تا هزار درجه (در بهشت) بالا می‌رود. آن‌گاه می‌گوید: اگر مرا حفظ می‌کردی، تو را به این‌جا می‌رساندم. (اصول کافی، ج 4، ص 411)

5. لزوم روخوانی قرآن

حافظ قرآن باید، برای تثبیت محفوظات قرآنی‌اش و نیز محروم نشدن از پاداش نگریستن به قرآن، وقت خود را به دو بخش تقسیم کند. زمانی را به تکرار محفوظات اختصاص دهد و زمانی را به تلاوت قرآن از روی مصحف.

تلاوت از روی مصحف حافظ را از عبادت نگاه به قرآن بهره‌مند ساخته، سبب می‌شود به اشتباهات و نقاط ضعف و ابهامش پی ببرد و از صحت اندوخته‌هایش مطمئن گردد.

اسحاق بن عمار از حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسید: فدایت شوم، من حافظ قرآنم، قرآن را از حفظ بخوانم بهتر است یا از روی مصحف؟ امام فرمود: از روی مصحف تلاوت کنی بهتر است. آیا نمی‌دانی که نگاه کردن به قرآن عبادت است. (اصول کافی، ج 4، ص 418)

البته مراد امام ـ علیه السلام ـ این نیست که قرآن همیشه از روی مصحف قرائت شود؛ زیرا گاه باید، برای تثبیت محفوظات، آن ‌را از حفظ تکرار کرد. افزون بر آنچه گذشت، تلاوت قرآن از روی مصحف به تقویت چشم، سبک شدن عذاب پدر و مادر و... می‌انجامد. (در این‌باره روایاتی در اصول کافی، ج 4، ص 417 آمده است.)

بخش قرآن تبیان      

منابع:

سایت اندیشه قم (مطلبی از سید مجتبی حسینی)

اصول کافی، ج 4

مطالب مرتبط:

حفظ قرآن را از چه زمانی آغاز کنیم؟ 

آثار و فواید حفظ کردن قرآن

بهترین دوران حفظ قرآن