فقری که به ثروت می‌رساند ما را !!

فقر و اقسام آن

فقر دو قسم است، فقر حقیقی و آن عبارت است از احتیاج و این در مورد تمام موجودات غیر از خدا مصداق پیدا می‌کند «انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی »

دوم فقر اضافی است و به معنای احتیاج به بعضی از ضروریات است  و این فقیر خود چهار قسم دارد:

یکی آنکه مال دنیا را دوست دارد و نهایت رغبت بدان را دارد و نهایت رنج و تعب را در آن می‌کشد ولیکن چیزی به دست او نمی‌آید و این را فقیر حریص گویند.

دوم آنکه مالداری را از بی‌چیزی بیشتر دوست داشته باشد ولیکن محبت او به مرتبه ای نیست که خود را به مشقت اندازد و از حرام مضایقه نداشته باشد بلکه اگر بی‌زحمت و به اندک طلبی که مانع عبادت او نشود و چیزی به دستش آید خوشحال می‌شود.

سوم آنکه مطلقاً رغبت و محبتی به مال نداشته باشد و آن را نخواهد بلکه از آن نیز گریزان باشد و اگر مالی نیز به او رسد از آن اعراض کند و این فقیر را زاهد گویند.

چهارم آنکه نه محبتی به مال داشته نه کراهتی از آن، نه از مال داشتن شادباشند و نه اگر مالی بیابد از آن اعراض کند، بلکه وجود و عدم مال نزد او مساوی باشد و به فقر و غنا هر دو راضی باشد و اگر مال بیابد مشغول هوا و هوس نشود و اگر نیابد پریشان خاطر نگردد. چنین شخصی را فقیر مستغنی راضی، یا فقیر عارف باید نامید.

فقر بهتر است یا بی‌نیازی

اقسام فقر اگر چه مختلفند ولیکن صفت فقر فی نفسه نسبت به اغنا افضل است و اخبار در ستایش آن بسیار است. رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: بار خدایا محمد و آل محمد علیهم السّلام را به اندازه كفاف روزى بده و به دشمنان محمد و آل محمد مال و فرزندانى زیاد عطا كن. (مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى/116) و نیز فرمود: هر غنى و فقیرى روز قیامت آرزو مى‏كند كه كاش در دنیا فقط به اندازه امرار معاش داشت. گفته‏اند: یكى دیگر از عرفا به مرض سختى مبتلا گردید و در عین حال گرفتار فقر و سختى شدید نیز شد، ولى مى‏گفت: «اى معبود و آقایم! مرا به مرض و فقر مبتلا كردى و این كارى است كه تو با انبیا و مرسلین انجام دادى پس من چگونه شكر این نعمت تو را ادا نمایم.» (آرام بخش دل داغدیدگان ( ترجمه مسكن الفۆاد)/ 227 )

امام صادق علیه السّلام فرمودند: خداوند متعال روز قیامت به طرف فقراء مۆمنان توجه مى‏كند و مثل كسى كه از آنها عذرخواهى مى‏كند مى‏گوید: سوگند به عزت و جلال خودم من شما را در دنیا فقیر نكردم كه تا خوار گردید، و یا مى‏خواستم شما را سبك نمایم، اكنون جبران فقر شما را در دنیا مى‏كنم و اكنون هر كس در دنیا به شما كمك كرده او را وارد بهشت سازید. امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند در مناجات خود به موسى علیه السّلام فرمود: اى موسى: هر گاه مشاهده كردى كه فقر به طرف تو مى‏آید به او خوش آمد بگو كه فقر از شعار بندگان صالح مى‏باشد، و هر گاه دیدى كه مال به طرفت مى‏آید بدان آن گناهى است كه به آن عقوبت خواهى شد. (ایمان و كفر (ترجمه الإیمان و الكفر بحارالأنوار)/ ج‏2/ 318 )

فقیر راضی بهتر است یا غنی بخشنده؟

در جواب به این پرسش که آیا فقیر صابر راضی که به اندک چیزی قانع باشد بهتر است یا غنی سخی که مال خود را در راه خدا بذل نماید؟ بعضی اولی را ترجیح داده و برخی دومی را. و این سخن در صورتی است که آن غنی هم دلبستگی به مال نداشته باشد و علامت آن این است که اگر آنچه دارد از دست او رود مطلقاً در دل او تفاوتی به هم نرسد. اما با وجود علاقه و محبت غنی به مال سخنی نیست که با وجود بخشش فراوان فقیر راضی افضل است. همچنان که مروی است که روزی پیغمبر به اصحاب خود فرمود که بهترین مردم کیست؟ عرض کردند که مالداری که حق خدا را به جا آورد. حضرت فرمود این خوب مردی است ولیکن او مراد من نیست. عرض کردند پس بهترین مردم کیست؟ فرمود: فقیری است که به قدر قوه خود عطا کند.

رفع تهیدستى و فقر

هر چند فقر به معنای خاص آن ستوده شده با این وجود باید از فقر به خداوند متعال پناه برد چرا که داشتن خلق صبر و رضا از خصیصه های نیکوست که هر کسی بدان آراسته نیست، از این رو راه‌کارهایی نیز در جهت رفع فقر و نیاز ارائه شده است.

امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: هر كه نعمتى بر او رخ نمود بسیار بگوید «الحمد للَّه»، و هر كه را هم حزن بسیار بدو روى آورد باید طلب آمرزش كند، و هر كه فقر و تهیدستى گریبانش گرفت بسیار بگوید: «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه العلىّ العظیم» كه این فقر را از او بزداید.

امام علیه السّلام مى‏فرماید: مردى از انصار از نظر پیامبر پنهان شد و چون باز آمد حضرت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به او فرمود: چه چیز تو را از ما پنهان داشت؟ او در پاسخ عرض كرد: یا رسول اللَّه! فقر و كثرت بیمارى. حضرت صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به او فرمود: مگر به تو سخنى را نیاموختم كه اگر آن را بگویى فقر و بیمارى از تو كناره گیرد؟ عرض كرد: آرى یا رسول اللَّه. پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر گاه صبح و شام كردى بگو:

«لا حول و لا قوة الا باللَّه العلى العظیم، توكّلت على الحىّ الّذى لا یموت و الحمد لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ شَرِیكٌ فِی الْمُلْكِ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَكْبِیراً». آن مرد مى‏گوید: بخدا سوگند این دعا را سه روز نخواندم مگر آنكه تهیدستى و بیمارى از من دور شد.(بهشت كافى/ترجمه روضه كافى/ 128) امام باقر(علیه السلام) فرمود: نیكى و صدقه، فقر را مى‏زداید و بر عمر مى‏افزاید و هفتاد نوع مرگ بد را دور مى‏كند.(الخصال / ترجمه جعفرى/ ج‏1/ 79 )

مریم پناهنده

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1. معراج السعادة/ ملا احمد نراقی

2. الخصال / ترجمه جعفرى/ ج‏1

3. بهشت كافى / ترجمه روضه كافى

4. ایمان و كفر ( ترجمه الإیمان و الكفر بحار الأنوار)/ ج‏2

5.  آرام بخش دل داغدیدگان ( ترجمه مسكن الفۆاد)

6. مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى

7. دیوان امیر المومین علیه السلام/ میبدی ، زمانی

8. الحیاة / ترجمه احمد آرام /ج‏4

مطالب مرتبط:

چرا حرص می زنی؟! رزق و روزیمان تضمین شده است!

قناعت، مالی تمام نشدنی

دو گام مهم برای رسیدن به آرزوها