شاپور نخست ساسانی

شاپور نخست ساسانی به بازگویی طبری و فردوسی فرزند بانویی از خاندان پهلوی بود که درآغاز پادشاهی اردشیر بدنیا آمد. هم چنین بازگویی تاریخی دیگری نشان میدهد که شاپور در آغاز پادشاهی اردشیر در سنین جوانی بوده و در نبرد پرآوازه ی هرمزگان که اردشیر بر اردوان پنجم پیروز شد شرکت داشته!

شاپور نخست از شاهان اندیشمند و توانای ایران ساسانی بشمار میرود. او در زمان فرمانرواییش همگی شورشهای جدایی خواهانه ی پیرامون کشور را خواباند و مرزهای ایران در ماورای ارمنستان و فرات را تثبیت کرد.

شاپور یکم ساسانی ( با املای پهلوی کتیبه‌ای : و تلفظ :شَهپُهْر ) ( تاریخ سلطنت از 241 - 271 م )، دومین شاهنشاه ساسانی و فرزند اردشیر بابکان است. او به سفارش پدر و پس از مرگ وی به تخت نشست. در سکه‌های اردشیر تصویر شاپور به عنوان نایب‌السلطنه درج شده‌ است. وی از شاهان بزرگ ساسانی محسوب می‌شود.

در عرصه‌ی نظامی شاپور، چنانکه که خود در کتیبه‌ای تصریح کرده‌است، در سال 242 گردیانوس امپراتور روم را که به ایران تاخته بود شکست داد و کشت. فیلیپ عرب ( امپراتور بعدی) را مجبور به پرداخت غرامتی هنگفت و واگذاری زمین‌های زیادی به ایران کرد. همچنین در سال 260 والرین امپراتور، سناتورها و سربازان وی را اسیر کرد.

شاپور اول ( 241-272 ) تمام قدرت و كاردانی پدر خویش را به ارث برده بود.سنگنبشته‌ها، او را مردی با وجنات زیبا و نجیب وصف ‌می‌کند. اما این بدون شك تهنیتی است رسمی. او تربیتی عالی داشت و به دانش سفیر یونان، چنان مسحور شده بود كه به این فكر افتاد كه از سلطنت استعفا كند و فیلسوف شود.

وی به تمام ادیان آزادی كامل داد، به مانی اجازه داد تا در دربارش موعظه كند، و اعلام كرد كه « مغان، مانویان، یهودیان، مسیحیان، و ارباب سایر مذاهب در امپراطوری او از هر ایذایی مصون باشند. » با ادامه‌ی ویراستن اوستا، كه در دوران اردشیر آغاز شده بود، موبدان را تحریض كرد كه آثار فلسفه مابعدالطبیعی، نجوم، و طب را، كه غالباً از هند و یونان گرفته شده بود، در این كتاب مقدس ایرانی بگنجانند.

پدید آمدن مانی

از وقایع مهم سلطنت شاپور، پدید آمدن مانی است که مذهبی آورد و در سال 242 میلادی، هنگام تاجگذاری شاپور، اصول آن را در ملأ عام بیان کرد. دعوت مانی از آغاز پیشرفت عظیم داشت. گویا مانی از هنگام پادشاهی اردشیر مورد توجه شاپور بوده است. بنا به روایات دیگر دوتن از برادران شاپور به او گرویده بودند. در آغاز شاپور نسبت به مانی ابراز همدلی و یاری می‌کند و به همین سبب مانی یکی از کتابهای خود را به افتخار شاپور، شاپورگان می‌نامد. به گفته یعقوبی این ارتباط ده سال دوام می‌یابد ولی پس از آن مانی مغضوب شده از کشور اخراج می‌شود و به مدت ده سال در مناطق آسیای مرکزی و هندوستان سرگردان می‌شود.

کشور داری شاپور

شاپور پل باستانی در دزفول (که هنوز عبور و مرور بر روی آن ادامه دارد) و سد شادروان را که از سنگ خارا ساخته شده، در رود کارون در شوشتر بنا کرد و مهندسین و اسرای رومی را به ساختن آن واداشت. شهر شاپور را در نزدیکی کازرون در فارس بنا کرد که خرابه‌های آن باقی مانده‌است. بنای نیشابور را در خراسان و گندی شاپور را در خوزستان نیز به او نسبت می‌دهند.

مۆرخین گرجستان می‌نویسند که شاپور، مهران پسر خود را، به سلطنت گرجستان فرستاد. مهران، سلسلهء سلاطین خسروی را، در آنجا تأسیس کرد و بعد میسحی شد.

به فرمان شاپور رونوشتی از اوستا در آتشکده آذرگشسپ در شیز نهادند. در زمان اردشیر یکم آتشدان روی سکه‌ها بر روی یک سه پایه فلزی واقع شده و آتش مقدس در حال اشتعال، در بالای سه پایه نمودار است اما در زمان شاپور آن سه پایه از بین رفته و آتشدان بصورت ستونی بزرگ و چهار ضلعی ساخته شده که در دو طرف آتشدان دو تن با عصا یا نیزهء بلند ایستاده‌اند و این نوع سکه در شاهان ساسانی، بعد از شاپور نیز بدون تغییر دیده می‌شود.

کتیبه شاپور اول سند افتخار زمین

کتیبه پهلوی کعبه زرتشت که تا کنون از لحاظ کمیت و کیفیت بزرگترین و مهمترین سند و کتیبه پهلوی ساسانی و بمنزله یک صفحه درخشان تاریخ شاپور اول و کشور گشائی او و حدود و ثغور کشور پهناور ایران ساسانی محسوب می شود. .این کتیبه نشان پر افتخار ایران زمین است.کعبه زرتشت که نگاهبان این اعتبار و سند پرارج و بهاست و کتیبه به سه خط پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی و یونانی بر بدنه آن کنده شده یک بنای چهارگوش ساده و در عین حال زیبا و باهیمنه ایست که دوازده متر ارتفاع دارد و از شانزده ردیف سنگهای گران وزن مرمرنما در فاصله چهل و شش متری کوه مقدس حاجی آباد برابر آرامگاه ابدی شاهنشاهان هخامنشی و در همان دوران بنا گردیده که فکر حمل چنین سنگهای عظیم الجثه ئی انسان را مات و مبهوت میسازد.

راجع باینکه کعبه زرتشت برای چه منظوری بنا گردیده اقوال و عقاید مختلف است بعضی آنرا مقبره و پاره ئی جایگاه آتش مقدس و دسته ئی محل نگاهداری کتاب مقدس اوستا و پرچمهای سلطنتی دانسته اند.

مقالات مرتبط:

نظام خانوادگی در دوره ساسانی 

شهرسازی و معماری دوره‌ی ساسانیان   

اقتصاد پر رونق ساسانیان! 

 آیا زنان ساسانی حجاب داشتند؟