تبیان، دستیار زندگی
دیپلماسی فرایند مهمی در برقراری ارتباط و انجام مذاکرات در سیاست جهانی و یکی از ابزارهای مهم سیاست خارجی می باشد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معنای سیاسی مذاکره و جایگاه آن در روابط بین کشورها


دیپلماسی فرایند مهمی در برقراری ارتباط و انجام مذاکرات در سیاست جهانی و یکی از ابزارهای مهم سیاست خارجی می باشد.

مذاکره

به عبارت دیگر دیپلماسی در سیاست جهانی عبارت است از فرایند ارتباط بین بازیگران بین المللی که قصد دارند ازطریق مذاکره، تعارض را بدون جنگ حل و فصل نمایند. این فرایند در طول قرن ها پالایش و نهادینه شده و به صورت حرفه ای درآمده است. در دیپلماسی همکاری مطرح است بدین صورت که همکاری معرف اشکال مختلف تعامل است و این تعامل معطوف به حل و فصل تعارض از طریق مذاکره و گفتگو می باشد. بنا براین دیپلماسی اصولا با تلاش هایی برای مدیریت و ایجاد نظم در محدوده یک نظام جهانی در ارتباط است و هدف از آن ، ممانعت از تبدیل تعارض به جنگ است.

بنابراین مذاکره یکی از ابزارهای کلیدی در دیپلماسی به شمار می رود که از قضا در سیاست خارجی ایران جایگاه ویژه ای داشته و امروزه بیشتر شده است. واژه مذاکره(Negotiation) در لغت به ‌معنی چك و چانه زدن، جر و بحث، توافق، مبادله، معامله و نقد كردن آمده(1) و در اصطلاح مدیریتی، مذاکره فرایندی است که دو یا چند نفر یا گروه دارای هدف‌های مشترک و متضاد، طرح‌های پیشنهادی خود را بیان می‌کنند و شرایط خاص خود را مورد بحث قرار می‌دهند؛ تا احتمالاً به توافق برسند. مذاکره، معمولاً شامل ترکیبی از مصالحه، همکاری مبتنی بر اعتماد و احتمالاً تأکیداتی بر مسائل حیاتی است(2).

غالباً یک بخش مهم فرایند حل تعارض، مذاکره است. مذاکرات ممکن است به‌عنوان یک فرایندی نگاه شود که در آن، دو یا بیشتر از دو طرف، سعی در رسیدن به توافق قابل قبول دارند.فرایند مذاکره، یک تجربه بسیار انسان ‌محور است. یک مذاکره‌کننده موفق، به‌علاوه‌ی شناخت اهداف، نیازها و خواسته‌های طرف مذاکره، تلاش می‌کند که نسبت به ویژگی‌های شخصیتی مربوط افراد مذاکره‌کننده آگاهی پیدا کند. اما آنچه که بیش از همه مهم به نظر می رسد هدف از مذاکره در دیپلماسی می باشد که همانطور که در معنا و مفهوم دیپلماسی گفته شد تلاش برای حل تعارض ها و رسیدن به همکاری است و معمولا در مذاکره طرفین به دنبال سلطه گری نمی باشند. مذاکره ابزاری اساسی برای سیاست خارجی کشورها محسوب شده و همواره در طول تاریخ توانسته سمت و سوی روابط میان کشور ها و ملتها را دگرگون کند.

مسلما از منظری واقع بینانه، مذاکره مقتدرانه و مدبرانه همراه با هم صدایی و وحدت در ساختار کشور می‌تواند تأمین کننده منافع کشور باشد که در این صورت نه تنها باعث سلطه نخواهد شد بلکه به اعمال سازه واری منجر خواهد شد که به محرک های محیطی پاسخ خواهد داد و حتی راه را بر سلطه گری طرف مقابل می بندد

نشانه های مذاکره  در صدر اسلام هم بوده  و پیامبر اکرم نیز در شرایطی که لازم می دیدند از مذاکره برای تامین منافع و مصالح امت اسلامی استفاده می کردند. مذاکره در سیاست خارجی کشورها ،ابزاری تلقی می شود که بیش از بسیاری از ابزار های دیگر قدرت چانه زنی در سیاست را بالا می برد. آنچه در شرایط کنونی ایران ذهن را مشغول می کند مطرح شدن مذاکره با آمریکا و چند و چون های آن است. این امر گرچه بار اول نیست که مطرح شده ولی گویا از دفعات قبل به صورت جدی تری بیان شده و چرخش انتخاباتی ایران نیزاین امر را پر رنگتر کرده است.

مذاکره با آمریکا، در طول سال‌های پس از انقلاب اسلامی، همواره یکی از موضوعات و مسائل مهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز بوده است. در ایران نیز موضوع مذاکره و عادی سازی روابط با آمریکا، یا به بیان بهتر پاسخگویی مثبت به درخواست آمریکا برای مذاکره، بنابر شرایط داخلی، منطقه‌ای و بین المللی جمهوری اسلامی فراز و فرود داشته است. به گونه‌ای که تحت شرایط مختلف گاهی تلاش برای مذاکره با آمریکا آشکارا صورت گرفته و زمانی در نهان پی گیری شده و مواقعی نیز به شدت نهی و نفی شده است. با این حال پیشینه موضوع نشان می‌دهد که مهم‌ترین عامل تعیین کننده مسئله مذاکره با آمریکا، اهداف و شرایط داخلی ایران بوده است. برخی این موضوع را برای مصارف داخلی برجسته می‌سازند؛ بعضی دیگر مذاکره با آمریکا را جهت حل مسائل و مشکلات داخلی پی گیری می‌کنند. از این رو، عوامل و شرایط منطقه‌ای و جهانی تسهیل کننده و زمینه ساز تعقیب و تأمین هدف مذاکره با آمریکا در داخل بوده‌اند.

مذاکره ایران و آمریکا، حتی در صورت وقوع و موفقیت همه مشکلات و مسائل جمهوری اسلامی را حل نخواهد کرد. از این رو، نباید انتظارات بیش از حدی را بر آن بار کرد که امکان تحقق آن وجود ندارد

پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات 24 خرداد ماه سال جاری، مجدداً شرایط داخلی مناسب، در بستر شرایط منطقه‌ای و بین المللی مساعد، برای طرح موضوع مذاکره با آمریکا را در سیاست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی فراهم ساخته است. در جریان مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری اگر چه موضوع مذاکره با آمریکا به طور مستقیم و آشکارا مطرح نشد، ولی طرح و نقد دیپلماسی هسته‌ای و تحریم‌های بین المللی که در هر دو آن‌ها آمریکا نقش اصلی ایفا می‌کند، غیرمستقیم این موضوع را به عنوان یک مسئله اساسی در عرصه سیاست داخلی و خارجی ایران مطرح کرد. ازسوی دیگرطرح مفهوم راهبردی «نرمش قهرمانانه» از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بیانگر این واقعیت است که جمهوری اسلامی ایران مخالفت ذاتی با دیپلماسی و مذاکره دیپلماتیک ندارد؛ ولی این مذاکره باید واجد شرایطی باشد که بر پایه قاعده برد – برد تأمین کننده منافع ملی کشور باشد. که رئیس جمهور نیز بر این مسئله تاکید داشتند.

ایران و امریکا

به هر حال گام نخست روحانی رئیس جمهور ایران در برقراری ارتباط با آمریکا، جان تازه‌‌ای به فضای داخلی ایران بخشید و یکنواختی موجود را از بین برد. این برای نخستین بار است که محافل داخلی ایران با این سۆال که منفعت ایران در برقراری این ارتباط چیست، مواجه می‌شود. چالش مذکور، دو جریان اصولگرا و اصلاح‌طلب را رو در روی هم قرار می‌دهد، با این تفاوت که این بار چالش جدید در مورد مسائل اصولی و پراگماتیک است و نه درباره پرونده‌های شناخته شده داخلی. از سوی دیگر، فرصتی تاریخی بوجود آمده تا برخی از پرونده‌ها که تنها راه حل آنها مذاکره است، مورد بررسی قرار گیرد. در رأس این پرونده‌ها، تحریم‌‌های سنگین غرب علیه ایران، بحران سوریه که ایران و هم پیمانان آن را به دردسر انداخته است و پرونده هسته‌ای ایران می‌باشد که می توان آن را به شکلی فیصله داد که حقوق و حاکمیت این کشور حفظ شود. به این موارد باید روابط پرتنش این کشور با همسایگانش را نیز افزود.  اما آنچه این موضوع کلیدی سیاست خارجی ایران را مهمتر کرده رویکردها و نگاه های متفاوت در داخل است. عده ای موافق و شاد  از این مذاکره و عده ای عصبانی و این امر را به دور از آرمان انقلابی و شعارها میدانند. این امر هم صدایی را در کشور کمرنگ کرده است. در این زمینه اختلاف نظر و بحث لفظی شدید میان دکتر ظریف و مدیر مسئول روزنامه کیهان از نمونه های بارز آن است. این نگاه های متفاوت به تریبون نماز جمعه هم رسیده و امام جمعه موقت تهران با اشاره به دروغگو بودن رئیس جمهور امریکا ،مبنای نفرت ما از آمریکارا همین رفتارها دانست  واظهار کرد: اگر بخواهیم دروغگویی‌های آنها را لیست کنیم، مثنوی هفتاد من می‌شود. راز زنده ماندن شعار مرگ بر آمریکا در بین مردم نیز همین است.

در این مورد ما شاهد تفاسیر مختلف از نرمش قهرمانه هم بودیم و همین امر باز چالش ها را بیشتر خواهد کرد. به هر حال فراموش نکنیم که رهبر فرزانه انقلاب حمایت از مواضع دولت را بیان کرده اند گرچه بر بی اعتمادی به امریکا تاکید داشتند و برخی امور را در سفر به نیویورک نا به جا دانسته اند. برخی این امور نابه جا را در تماس تلفنی دو رئیس جمهور ایران وامریکا میدانند. یکی از تئوریسین ها این تماس تلفنی را سیاست اسرائیلی میداند تا نشان دهند روحانی در داخل جایگاه چندانی ندارد!

در این مورد ما شاهد تفاسیر مختلف از نرمش قهرمانه هم بودیم و همین امر باز چالش ها را بیشتر خواهد کرد. به هر حال فراموش نکنیم که رهبر فرزانه انقلاب حمایت از مواضع دولت را بیان کرده اند گرچه بر بی اعتمادی به امریکا تاکید داشتند و برخی امور را در سفر به نیویورک نا به جا دانسته اند

مسلما از منظری واقع بینانه، مذاکره مقتدرانه و مدبرانه همراه با هم صدایی و وحدت در ساختار کشور می‌تواند تأمین کننده منافع کشور باشد که در این صورت نه تنها باعث سلطه نخواهد شد بلکه به اعمال سازه واری منجر خواهد شد که به محرک های محیطی پاسخ خواهد داد و حتی راه را بر سلطه گری طرف مقابل می بندد. همچنین مذاکره احتمالی باید بر پایه شناخت کامل از شرایط، استراتژی و اهداف آمریکا در منطقه و جهان طراحی و پی گیری شود وباید به صورت متوازن و متعادل بر مبنای احترام متقابل برای تأمین منافع هم وزن صورت پذیرد. و در نهایت مذاکره ایران و آمریکا، حتی در صورت وقوع و موفقیت همه مشکلات و مسائل جمهوری اسلامی را حل نخواهد کرد. از این رو، نباید انتظارات بیش از حدی را بر آن بار کرد که امکان تحقق آن وجود ندارد. موفقیت مذاکرات در گرو شکل گیری اجماع داخلی در مورد، ضرورت، شرایط و چگونگی آن است. به گونه‌ای که امکان بهره برداری و خنثی سازی آن برای تامین منافع گروهی، حزبی و جناحی از بین برود.

فراموش نشود بازسازی روابط ایران و آمریکا  تابعی از موضوعات هویتی و راهبردی دو کشور محسوب می‌شود و مسلما مذاکره و چانه زنی بارعایت اصول اقناع یکی از بهترین و شفاف ترین ابزارها برای تا مین منافع داخلی و  بین المللی محسوب می شود.

پی نوشت:

1)باطنی، محمدرضا؛ فرهنگ معاصر انگلیسی-فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، 1376، چاپ اول، ویراست دوم، ص564.

2). Hellriegel, Don John W. Slocum & Richard, W. Woodman; Organizational Behavior, New York, Southwestern college publishing, 1998, eighth edition, p378

محبوبه شهرابی

بخش سیاست تبیان