زمزمه‌های ظهور
اگر چه گسترش شور و شوق عمومی برای ظهور حضرت حجت (عج) پدیده‌ی مبارکی است، اما اگر این پدیده به تعیین زمان برای ظهور و امیدوار ساختن مردم به ظهور حضرت حجت (عج) در زمانی معین منجر گردد، جای تأمل بسیار دارد؛ زیرا بر اساس روایات نقل شده از اهل بیت (ع)، هیچ کس جز خدای تبارک و تعالی، از زمان دقیق ظهور آگاهی ندارد.
برخی حوادث و رویدادهایی که در سال‌های گذشته در جهان رخ داده، به ویژه انتشار اخباری در زمینه‌ی انتظار مسیحیان برای بازگشت حضرت مسیح (ع)، در آغاز هزاره سوم میلادی، شور و شوق ظهور مصلح آخرالزمان، حضرت بقیه الله الاعظم، ارواحنا فداه، را در جامعه ما دامن زده و این زمزمه را در میان بسیاری از مشتاقان و منتظران قدوم آن حضرت پدید آورده که آیا ظهور نزدیک نیست؟! آیا نباید در آینده‌ی نزدیک، در انتظار وقوع واقعه‌ی خوش ظهور بود؟! و...
حتی عده‌ای در این میان، به پیش بینی زمان ظهور پرداخته و مردم را به آمادگی برای استقبال از قدوم حضرت مهدی (عج) در آینده‌ای بسیار نزدیک فرا خوانده‌اند!
اگر چه گسترش شور و شوق عمومی برای ظهور حضرت حجت (عج) پدیده‌ی مبارکی است و جای این دارد که علاقه‌مندان آن حضرت، اشتیاق ظهور را بیش از پیش در جامعه ما گسترش دهند و مردم را برای ظهور آماده سازند؛ اما اگر این پدیده به تعیین زمان برای ظهور و امیدوار ساختن مردم به ظهور حضرت حجت (عج) در زمانی معین منجر گردد، جای تأمل بسیار دارد؛ زیرا بر اساس روایات نقل شده از اهل بیت (ع) هیچ کس جز خدای تبارک و تعالی، از زمان دقیق ظهور آگاهی ندارد و لذا تعیین وقت برای ظهور (توقیت) جایز نیست و هیچ کس حق ندارد که بر اساس برداشت‌های شخصی خود، به پیش بینی زمان رخداد عظیم ظهور بپردازد.
برای روشن شدن بیشتر موضوع یاد شده در این مقاله، در ضمن چند عنوان، به بررسی جوانب مختلف موضوع تعیین زمان برای ظهور می‌پردازیم.
1. انتظار، رمز پایداری و پویایی شیعیان
انتظار منجی، از سویی عاملی برای پایداری و شکیبایی در برابر سختی‌ها و مشکلات عصر غیبت و از سویی دیگر، عاملی برای پویایی و تحرک شیعیان و آماده باش همیشگی آنان است. بر اساس تعالیم ائمه معصومین (ع)، منتظر باید هر لحظه آماده‌ی ظهور باشد و زندگی خود را چنان سامان دهد که هر زمان اراده خدا به ظهور تعلق گرفت، بتواند با سربلندی در پیشگاه حجت خدا ظاهر شود.
به عبارت دیگر، انتظار ظهور حجت در آینده‌ای نامشخص، هم بیم‌دهنده و هم نویدبخش است. بیم‌دهنده است؛ زیرا منتظر با خود می‌گوید شاید همین سال، همین ماه و یا همین روز، ظهور رخ دهد، پس باید آماده‌ی حضور در پیشگاه حجت خدا و ارائه اعمال خود به آن حضرت باشم؛ و امیدبخش است؛ چرا که منتظر می‌اندیشد شاید در آینده‌ای نزدیک ظهور رخ دهد و سختی‌ها و مشکلات او به پایان برسد و لذا باید پایداری و مقاومت ورزید و تسلیم جریان‌هایی نشد که در پی غارت سرمایه‌های ایمانی و اعتقادی‌اند.
با توجه به مطالب یاد شده، می‌توان گفت که تعیین زمان برای ظهور، برخلاف مفهوم و فلسفه‌ی انتظار است و چه بسا منتظر را به سستی و یا ناامیدی بکشد؛ زیرا وقتی گفته شود که تا فلان زمان مشخص، هر چند آینده‌ای نه چندان دور، ظهور به وقوع نخواهد پیوست، ما به طور طبیعی دچار سکون و رکود می‌شویم و به این بهانه که هنوز تا ظهور فاصله داریم؛ از به دست آوردن آمادگی لازم برای ظهور خودداری می‌کنیم.
از سویی دیگر، اگر ظهور به هر دلیل در زمانی که به ما وعده داده شده، رخ ندهد، ما دچار ناامیدی و یأس می‌شویم و چه بسا که در اصل اعتقاد به ظهور منجی آخرالزمان نیز دچار تردید شویم. این نکته‌ای است که در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته است.
از جمله در روایتی که فضیل بن یسار از امام محمد باقر (ع)، نقل کرده، آن حضرت در پاسخ این پرسش که «آیا برای این امر (برخاستن قائم (عج))، وقت (مشخص) وجود دارد، فرمود:
کذب الوقّاتون، کذب الوقّاتون. کذب الوقّاتون، انّ موسی، (ع)، لمّا خرج وافداً الی ربّه واعدهم ثلاثین یوماً، فلمّا زاده الله علی الثلاثین عشراً قال قومه: قد أخلفنا موسی فصنعوا ما صنعوا... (2).
کسانی که برای این امر وقت تعیین می‌کنند، دروغ می‌گویند (آن حضرت سه مرتبه این سخن را تکرار کرد و آنگاه فرمود: زمانی که موسی (ع) قومش را برای رفتن به قراری که با پروردگارش داشت، ترک کرد، به آن‌ها وعده داد که تا سی روز دیگر بر می‌گردد، اما زمانی که خداوند ده روز دیگر بر آن سی روز افزود، قومش گفتند: موسی خلاف وعده کرد پس آن کردند که کردند...
داستان ارتداد قوم یهود و گوساله پرست شدن آن‌ها در پی تأخیر ده روزه‌ی حضرت موسی در تاریخ، مشهور است و این هشداری است به همه کسانی که در پی تعیین وقت برای ظهورند.
آتچه در روایت امام باقر (ع) در مورد فلسفه‌ی تعیین نشدن وقت ظهور آمده بود، به بیانی دیگر در روایتی که از امام موسی کاظم (ع) نقل شده، آمده است. آن حضرت در این زمینه می‌فرماید:
فلو قیل لنا: انّ هذا الامر لا یکون الی مائتی سنه او ثلاث مأئه سنه لقست القلوب ولرجع عامّه الناس عن الاسلام، و لکن قالوا: ماأسرعه و ماأقربه تألفاً لقلوب الناس و تقریباً للفرج. (3)
اگر به ما گفته شود: این امر [ظهور قائم] تا دویست سال و یا سیصد سال دیگر واقع نمی‌شود؛ دل‌ها سخت می‌شد و بیشتر مردم از اسلام برمی‌گشتند. اما گفته‌اند: این امر چه با شتاب پیش می‌آید و چه نزدیک است! تا دل‌های مردم الفت گیرد و فرج، نزدیک احساس می‌شود.
بنابراین، همه‌ی نویسندگان و گویندگانی که به عشق امام عصر (ع) قلم می‌زنند و سخن می‌رانند، باید تلاش خود را متوجه اصل قضیه انتظار فرج، منتظر نگهداشتن مردم، حفظ شادابی و سرزندگی انتظار در آن‌ها و یادآوری وظایف منتظران کنند و از نوشته‌ها و سخنانی که مردم را بدون دلیل به وقوع ظهور در وقت مشخصی امیدوار می‌کند، خودداری نمایند.
2- ظهور، ناگهانی فرا می‌رسد
در بسیاری از روایاتی که از پیامبر گرامی (ص) و امامان معصوم (ع) نقل شده، این نکته مورد تأکید قرار گرفته که ظهور نیز همانند قیامت، ناگهانی و غیرمنتظره فرا می‌رسد و زمان آن را هیچ کس جز خداوند حکیم نمی‌داند. از جمله در روایتی که امام رضا (ع) به واسطه‌ی پدران بزرگوارش از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند، چنین آمده است:أنّ النبیّ، صلّی الله علیه و آله، قیل له: یا رسول الله متی یخرج القائم من ذریّتک؟ فقال، صلّی الله علیه و آله: مثله مثل الساعه التی «لا یجلّیها لوقتها إلاّ هو ثقلت فی السموات والأرض لا یأتیکم إلاّ بغته (4)» (5).
به پیامبر (ص) عرض شد: ای رسول خدا، آن قائم که از نسل شماست چه وقت ظهور می‌کند؟ آن حضرت فرمود: ظهور او مانند قیامت است. تنها خداوند است که چون زمانش فرا رسد آشکارش می‌سازد. فرا رسیدن آن بر آسمانیان و زمینیان پوشیده است. جز به ناگهان بر شما نیاید.
امام باقر (ع)، نیز در تفسیر این آیه شریفه:
هل ینظرون الاّ الساعه أن تأتیهم بغته و هم لایشعرون. (6)
آیا چشم به راه چیزی جز آن ساعتند که ناگاه و بی خبرشان بیاید؟ می‌فرمایند:
هی ساعه القائم (عج)، تأتیهم بغته. (7)
مراد از ساعت، ساعت قیام قائم (عج) است که ناگهان، برایشان بیاید.
حضرت صاحب‌الامر (عج) نیز در یکی از توقیعات خود بر این نکته تأکید می‌ورزند که ظهور، ناگهانی و دور از انتظار فرا می‌رسد:
فإنّ أمر نابغته فجاء حین لا تنفعه توبه و لا ینجیه من عقابنا ندم علی حوبه. (8)
فرمان ما به یکباره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن، زمان توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد.
این دسته از روایات، از یکسو هشداری است به شیعیان که در هر لحظه، آماده‌ی ظهور حجت حق باشند و از سویی دیگر، تذکری به همه کسانی است که در پی تعیین وقت برای ظهورند.
3. نهی از تعیین وقت برای ظهور
چنانکه گفته شد؛ تعیین وقت برای ظهور، جایز نیست و بر اساس روایات معصومین (ع) ما وظیفه داریم کسانی را که به تعیین وقت برای ظهور می‌پردازند، تکذیب کنیم. در اینجا برای آشنایی شما عزیزان به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم.
امام صادق (ع) در روایتی خطاب به محمد بن سلم می‌فرماید:
یا محمد، من أخبرک عنّا توقیتاً فلاتهابنّ أن تکذّبه، فإنا لانوقّت لأحد وقتاً. (9)
ای محمد؛ هر کس برای تو خبری از ما درباره‌ی تعیین وقت [ظهور] نقل کرد، در تکذیب او درنگ نکن؛ زیرا ما [اهل بیت] برای هیچ کس، وقت ظهور را تعیین نکرده‌ایم.
در روایات دیگری، وقتی «مهزم» به امام صادق (ع) عرض می‌کند:
جعلت فداک، أخبرنی عن هذا الأمر الذی ننتظر، متی هو؟
فدایت شوم، در مورد این امری که ما در انتظار آنیم، مرا آگاه کنید که چه زمانی واقع می‌شود؟
آن حضرت می‌فرماید:
یا مهزم، کذب الوقّاتون و هلک المستعجلون، و نجا المسلمون. (10)
ای مهزم؛ آنان که [برای این امر] تعیین وقت می‌کنند، دروغ می‌گویند و آن‌ها که [در این امر] شتاب می‌کنند، نابود می‌شوند و کسانی که تسلیم می‌شوند، نجات می‌یابند.
همچنین در توقیعی که از ناحیه‌ی مقدسه صاحب الزمان (عج)، در پاسخ به پرسش‌های «اسحاق بن یعقوب» وارد شده چنین می‌خوانیم:
وأمّا ظهور الفرجّ فانّه إلی الله، تعالی ذکره، وکذب الوقّاتون. (11)
اما آشکار شدن فرج، به اراده‌ی خداوند است و آنان که [برای ظهور] وقت تعیین می‌کنند، دروغ می‌گویند.
توجه به روایات یاد شده، به خوبی این نکته را بر ما روشن می‌سازد که ما نه تنها حق نداریم به استناد برخی رویدادهای اجتماعی و یا حوادث طبیعی به پیش بینی زمان ظهور و تعیین وقت برای آن بپردازیم؛ بلکه بر ما لازم است که ادعای کسانی را که مدعی دانستن زمان ظهورند، تکذیب کنیم و جلوی نشر این گونه ادعاها را بگیریم.
فلسفه‌ی این حکم نیز روشن است؛ شما تصور کنید اگر هر از چندی، زمانی برای ظهور تعیین شود و ظهور به وقوع نپیوندد، چه پیش خواهد آمد. آیا مردم رفته رفته ناامید نمی‌شوند و اعتقاد خود را نسبت به اهل اندیشه مهدویت و ظهور منجی از دست نمی‌دهند؟! بنابراین باید بسیار مواظب بود و اجازه نداد که «انتظار فرج»، به عنوان ارزشمندترین سرمایه‌ی اعتقادی شیعه در عصر غیبت، بازیچه‌ی دست جاهلان و یا شهرت طلبان گردد.
4. ظهور را از نزدیک ببینیم
این نکته‌ای است که از مجموع روایاتی که در این زمینه از ائمه معصومین (ع) نقل شده استفاده می‌شود؛ که از جمله می‌توان به بخشی از دعای عهد که از امام صادق (ع) نقل شده، اشاره کرد. در بخشی از دعای یاد شده چنین می‌خوانیم:
اللّهمّ اکشف هذه الغّمه عن هذه الامّه بحضوره و عجّل لنا ظهوره إنّهم یرونه بعیداً و نریه قریباً... (12).
بار خدایا؛ اندوه و دل‌تنگی این امت را با حضور ولی خود برطرف ساز و در ظهور او شتاب کن. دیگران ظهور او را دور می‌بینند، ولی ما آن را نزدیک می‌بینیم...
5. توجه به نشانه‌های ظهور
بخش عمده‌ای از روایاتی که در زمینه‌ی مهدویت و انتظار از پیامبر گرامی اسلام (ص) و امامان معصوم (ع) نقل شده، مربوط به نشانه‌های ظهور است. که این نشانه‌ها عبارتند از برخی رویدادهای اجتماعی مانند جنگ‌ها، شورش‌ها، کشته شدن افرادی خاص، زوال برخی حکومت‌ها و...؛ برخی رویدادهای طبیعی مانند، سیل‌های ویرانگر، قحطی، خشکسالی، خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی غیر عادی و... و همچنین برخی حوادث مانند برخاستن ندایی در آسمان که نام قائم (ع) را در همه جا طنین انداز می‌سازد. (13)
چنانکه در روایات تصریح شده، وقوع برخی از نشانه‌های یاد شده، حتمی است و تا آن‌ها واقع نشوند، ظهور رخ نخواهد داد. برخی از آن‌ها نیز غیر حتمی هستند و چه بسا که واقع نشوند. این نشانه‌ها از یک سو هشدار و آماده باشی برای منتظران و از سویی، راهی برای شناخت ادعاهای بی اساس مدعیان دروغین مهدویت و به عبارت دیگر، وسیله‌ای برای حفظ مردم از غلتیدن در خطا و اشتباه است. بنابراین همه ما وظیفه داریم که نشانه‌های ظهور را بر اساس روایات صحیح و قابل اعتماد بشناسیم و از کم و کیف آن‌ها به درستی آگاه شویم تا هر ادعایی را بدون دلیل نپذیریم.
6. دعا برای تعجیل فرج
یکی از وظایف اصلی ما در دوران غیبت، دعا و استغاثه به درگاه الهی برای تعجیل فرج است و هیچ چیز نباید ما را از این وظیفه باز دارد.
چنانکه در توقیعی که از طرف وجود مقدس امام عصر (عج) صادر شده می‌خوانیم:
وأکثروا الدعاء به تعجیل الفرج فأنّ ذلک فرجکم. (14)
برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید، که فرج شما در همان است.
این دعا و استغاثه، ضمن این که اسباب نزدیک شدن فرج مولایمان حضرت صاحب‌الامر (عج) را فراهم می‌کند، موجبات ارتباط مستمر و همیشگی ما با آن حجت الهی را فراهم آورده و جلوی یأس و نومیدی ما را در دوران طولانی غیبت می‌گیرد.
بنابراین، شایسته است که همه منتظران امام عصر (عج) که امیدوارند در این زمان‌ها شاهد ظهور آن حضرت باشند، بیش از پیش به دعا و توسل برای تعجیل فرج روی آورند و آتش سوزان سینه‌ی خود را با خنکای دعاهای دلنشینی همچون دعای عهد، دعای ندبه، زیارت آل یاسین و دیگر ادعیه و توسلات، آرامش بخشند. باشد تا خداوند رحمان بر همه‌ی ما ترحم کند و ظهور پر برکت آن امام انس و جان را نزدیک سازد.
پی نوشت‌ها:
1. ر. ک : نگارنده، «نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی»، موعود، پیش شماره 2، آذر 1375؛ «چشم به راه حجت در آرزوی منجی»، موعود، ش 15، مرداد و شهریور 1378.
2. الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 368 - 369، ح 5؛ النعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص 294، ح 13؛ الطوسی، محمد بن الحسین، الغیبه، ص 261- 262.
3. الکلینی، محمد بن یعقوب، همان، ص 369؛ ح 6؛ النعمانی، محمد بن ابراهیم، همان، ص 295، ح 1؛ الطوسی، محمد بن الحسن، همان، ص 207.
4. سوره‌ی اعراف (7)، آیه 187.
5. الصدوق، محمد بن علی بن الحسین، کمال الدین و تمام النعمه، ج 2، ص 373.
6. سوره‌ی زخرف (43)، آیه 66.
7. المجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج 24، ص 164، ح 4.
8. الطبرسی، ابومنصور احمد بن علی بن ابی طالب، الاحتحاج، ج 2، ص 498؛ المجلسی، محمد باقر، همان، ج 53، ص 176
9. النعمانی، محمد بن ابراهیم، همان، ص 289؛ ح 3؛ الطوسی، محمد بن الحسن، همان ص 262.
10. الکلینی، محمد بن یعقوب، همان، ص 368، ح 2؛ النعمانی، محمد بن ابراهیم، همان ص 197 و 198؛ ح 8؛ الطوسی، محمد بن الحسن، همان، ص 262.
11. الصدوق، محمد بن علی بن الحسین، کمال الدین و تمم النعمه، ج 2، ص 483، ح 4؛ الطوسی، محمد بن الحسن، همان، ص 176.
12. المجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 102، ص 111.
13. ر. ک: المفید، محمد بن محمد نعمان، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ص 356- 361؛ الصدر، السید محمد، تاریخ الغیبه الکبری، ص 442 به بعد.
14. الطوسی، محمد بن الحسن، همان، ص 177- 178. المجلسی، محمد باقر، همان، ج 53، ص 181- 182.
منبع: پیشگویی‌ها و آخر الزّمان (جلد 1 و 2)، (1385)، تهران: نشر موعود عصر (عج)، چاپ دوم 1387.
نویسنده: ابراهیم شفیعی سروستانی
