نشانه های جمع عربی1

اهداف یادگیری:

• آشنایی با نشانه های جمع عربی و تطبیق آن با قواعد فارسی

• آشنایی با نکات و مثال های مربوط به نشانه های جمع عربی

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با نشانه های جمع عربی و کاربرد آنها در زبان فارسی آشنا می شوند

در زبان عربی برای اسم های جمع علامت هایی وجود دارد که گاهی در زبان فارسی نیز آنها را به کار می بریم.

1-    آت

« آت » در زبان عربی نشانه ی جمع مونث سالم است. در زبان عربی اسمی را که دارای علامت تانیث « ة » باشد، با این نشانه جمع بسته می شود. بدین صورت که « آت » را جانشین « ة » می کنند:

کلمة کلمات / دفعة دفعات / عادة  عادات

در فارسی نیز به طور کلی همین قاعده جاری است.

و نیز مصدری را که حروف آن از سه حرف بیشتر باشد، با این نشانه جمع بسته می شود:

تصادف  تصادفات / تامل  تاملات / اخراج  اخراجات / احساس  احساسات/ تفکر  تفکرات / احتجاج  احتجاجات

این قاعده به همین شکل در زبان فارسی جاری است.

قاعده ی نشاندن نشانه ی « آت » به جای نشانه ی تانیث « ة » به صورتی که گفته شد، در موارد زیر نیز جاری است:

در جمع اسم مفعول: محسوسة  محسوسات/ متعلقة  متعلقات / مستعملة مستعملات

جمع اسم فاعل: والدة والدات/ واقعة  واقعات

صفت مشبهه : عالمة  عالمات

در جمع صیغه ی مبالغه : معلمة   معلمات

اما اسم های فاعلی و مفعولی عربی را در زبان فارسی، بدون توجه به مونث یا مذکر بودن آنها با نشانه ی « آت » به جمع در می آورند؛ مانند: مکنونات، مخلوقات، معاهدات، مسکرات، محصولات، ممکنات.

به جز این ها برخی از کلمات عربی نیز برخلاف قاعده های گفته شده با « آت » جمع بسته می شود مانند: سجلات، نفرات، مقامات، جمادات، نباتات.

نکاتی درباره ی نشانه ی جمع « آت »

• چنان که گفته شد، به کاربردن نشانه ی جمع « آت » تنها در کلماتی جایز است که از زبان عربی وارد زبان فارسی شده باشد. اما بسیاری از کلمات فارسی نیز دیده می شود که با این نشانه جمع بسته شده اند؛ مانند: ایلات، نمایشات، باغات، دهات، شیلات، ییلاقات، سفارشات، پیشنهادات، تلگرافات، پاکات، شمیرانات.

• نخست باید دانست که این نشانه مختص زبان عربی نیست و در شاخه هایی از زبان فارسی نیز نشانه های « ات » و « ت » برای جمع گروهه و اسم جمع و اسم جنس به کار می رود.

• و نیز با اندک دقتی درمی یابیم که در زبان فارسی امروز نیز کلماتی چون نمایشات به مفهوم دو یا چند نمایش نیست، بلکه منظور از آن هر گونه نمایش است؛ اعم ازنمایش های میدانی و نمایش های سینمایی و تئاتری، نمایش های عروسکی، نمایش های رقص و موسیقی.

• همچنین باغات به مفهوم انواع باغ است؛ از باغ سیب و انار و تاکستان و نخلستان و باغ گل ها.

• نشانه ی « آت » در آخر اسم های خاص نیز می آید مانند: گیلانات، لواسانات.

در این مورد نیز از کلمه مفهوم جمع به دست نمی آید بلکه غرض از گیلانات تمامی آن شهرها و املاک مزروعی و غیر مزروعی و بناها و گردشگاه های کوهستانی و ساحلی است که در مجموع گیلان خوانده می شود.

1-    یات

در زبان عربی به مصدرهای جعلی ( مصدرهای مختوم به « یة » ) و نیز کلمات مونث منسوب، نشانه ی « آت » می افزایند مانند:

مدنیات، دخانیات، اجتماعیات، اقتصادیات، الهیات، غزلیات

بنابراین می بینیم کلماتی مختوم به « یات » به دست آمده است که  در فارسی امروز مفهومی به غیر از مفهوم جمع دارند؛ مانند:

ادبیات که معنایی به جز چند قطعه ی ادبی دارد/ اقتصادیات که به معنای مجموع کارها و فعالیت هایی است که در رشته ی اقتصاد صورت می گیرد/ فکاهیات مجموع داستان های کوتاه یا بلند، لطیفه ها، کاریکاتورها و همه ی آن چیزهایی است که به قصد تفریح و خنداندن دیگران می پردازند و این هر سه، اسم جنس اند.

غزلیات و رباعیات به طور استثنا، همچنان مفهوم غزل ها و رباعی ها را برای خود محفوظ داشته اند: غزلیات حافظ شیرازی/ رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) ادبیات به معنای چند قطعه ی ادبی است.

ب) از گیلانات مفهوم جمع استنباط نمی شود.

ج) به کاربردن نشانه ی جمع « آت » تنها در کلماتی جایز است که از زبان عربی وارد زبان فارسی شده باشد.

د) محسوسه یک اسم مفعول است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده