برای کودکی ها

گفت‌و‌گو با «ابوالفضل جلیلی» كارگردان سینما

جلیلی تاكنون جایزه‌های بین‌المللی متعددی از جمله جایزه شیر طلایی جشنواره ونیز، جایزه پلنگ نقره‌ای جشنواره لوكارنو و جایزه بهترین فیلم جشنواره دوربان را به‌دست آورده است.آثار متعددی متناسب با گروه سنی كودكان و نوجوانان در كارنامه كاری او به ثبت رسیده است. گال، درنا، میلاد،‌دان، قصه‌های كیش، شطرنج، رقص خاك، دت یعنی دختر، ابجد، یك داستان واقعی و... از جمله آثاری است كه باید كارگردانی آن را به وی نسبت داد. وی به تازگی سخنگوی جشنواره فیلم شاپرك‌های شهر شده، جشنواره‌ای در حوزه كودك و نوجوان كه قرار است آذر ماه در برج میلاد برگزار شود. به بهانه برگزاری جشنواره كودك و نوجوان و همچنین جشنواره فیلم شاپرك‌های شهر به سراغ جلیلی رفتیم تا از فیلمسازی با موضوع كودك و نوجوان و نوع نگاه این فیلمساز به سینمای كودك و نوجوان صحبت كنیم.

آیا در كشوری مانند ایران كه در دوره پنجره جمعیتی به سر می‌برد و میانگین سنی جوانی دارد و شمار كودكان و نوجوانان آن بسیار است برگزاری سالانه جشنواره فیلم كودك و نوجوان برای پرداختن به دغدغه‌های این گروه سنی كافی است؟

شاید بهتر باشد ابتدا پاسخ سوال شما را با یك بیت شعر آغاز كنم؛ هركس به تماشایی رفتند به صحرایی/ ما را كه تو منظوری، خاطر نرود جایی. در كشور ما پرداختن به مسائل كودك و نوجوانان در حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، هنری و غیره نباید صرفا به زمان برگزاری جشنواره‌ای مثل جشنواره كودك و نوجوان مختص باشد. ما در ایران نهادهای زیادی از كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان گرفته تا كانون اصلاح و تربیت داریم كه اگر بخواهیم منظور و هدفمان را به مسائل و دغدغه‌های كودك معطوف كنیم می‌توانیم در تمام طول سال در این مسیر حركت كنیم. برای مثال اگر همین كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان را هم مد نظر بگیریم برای تولیدات زیاد و مستمر بس خواهد بود چه برسد به دیگر كانون‌ها و جمعیت‌هایی كه از حقوق كودك و نوجوان حمایت می‌كنند. اما مشكل اینجاست كه اكثر این مراكز به صورت بالقوه فعال هستند و در عمل كمتر كاری را پیش می‌برند. چرا كه مشكل اصلی، عدم باور كودكان و نوجوانان است. این مسئله در همین جشنواره كودكان و نوجوان كه هر ساله هم برگزار می‌شود به‌طور بارزی نمود دارد. به نظر من ما بیش از آنكه به مسائل و مشكلات كودكان و نوجوانان اهمیت بدهیم بر سینمای كودك و نوجوان تاكید داریم. البته این رویكرد هم بد نیست. اما آیا هر فیلمی را كه بازیگر آن كودك است یا داستان آن به نوعی به كودك بر‌می‌گردد می‌توان در زمره سینمای كودك قرار داد؟!

با این حال شما هم در همین جشنواره‌ها وظایفی را برعهده دارید؟

درست است، ببینید همین یك ماه پیش بود كه در صحبت با گروهی از دوستان تصمیم‌گرفتم سخنگوی جشنواره‌ای به نام شاپرك‌های شهر باشم. این جشنواره قرار است به صورت بین‌المللی و در دو كشور ایران و ترکیه از تاریخ 2 تا 6 آذر سال‌جاری برگزار شود. علت همكاری من با این جشنواره این است كه در همین 5 روز زمان برگزاری جشنواره سینمای كودك بهانه‌ای می‌شود برای رسیدگی به وضعیت كودكان در ایران و تركیه و حتی در سراسر جهان آن هم در زمینه‌های مختلفی چون تعلیم، تربیت، تغذیه، اندیشه و حتی روانكاوی مسائل كودك و نوجوان در زمینه‌های گوناگون. اگر هدف ما در جشنواره‌ای مثل فیلم كودك و نوجوان با این همه بودجه و حمایتی كه از آن صورت می‌گیرد فقط رسیدگی به وضعیت كودكان باشد و در آن از متخصصان كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان گرفته تا افرادی كه در كانون اصلاح و تربیت حضور دارند برای بهبود و ساماندهی به وضعیت بچه‌ها كمك بگیریم، آن وقت می‌توانیم ادعا كنیم كه رویكرد مناسبی را اتخاذ كرده‌ایم.

با همه این توضیحات به نظر شما این جشنواره با چه خلأهایی روبه‌روست و چه راهكارهایی را برای ارتقای كیفی آن پیشنهاد می‌كنید؟

معتقدم برگزاری جشنواره‌هایی كه به موضوع كودك و نوجوانان به‌طور خاص بپردازد یك نقطه قوت است. اما همین میزان توجهی كه در این جشنواره‌ها به تولید محتوا و ساخت اثر صورت می‌گیرد باید در حوزه اكران و نمایش آثار هم وجود داشته باشد. ما برای اكران فیلم‌های بزرگسال هم گاهی با مشكل كمبود سالن مواجه می‌شویم، چه برسد به فیلم‌های كودك. بنابراین بسترسازی برای نمایش و توزیع درست این فیلم‌ها و تبلیغات درباره شان اهمیت زیادی دارد. ضمن اینكه ما متاسفانه تعریف درستی از فیلم كودك نداریم یا آن را در هنگام ساخت فیلم‌های كودك پیاده‌سازی و اجرایی نمی‌كنیم و بسیاری از فیلم‌هایی كه با این نگاه تولید می‌شوند در واقع محتوای‌شان بیشتر مناسب بزرگسالان است تا كودكان.

كمی به كارنامه كاری شما بپردازیم. جالب است كه هیچ یك از 14 اثر شما در ایران تاكنون به اكران عمومی در‌نیامده‌اند. اما همه آثار در جشنواره‌های مختلف خوش‌درخشیده‌اند. به نظرتان این اتفاق ماحصل معیار‌ها و تعاریف متفاوتی است كه برای فیلم كودك و نوجوان در داخل و خارج از كشور اعمال می‌شود؟

من سال‌ها در زمینه كودك و به‌ویژه برای گروه سنی نوجوان فیلمسازی كردم. اساسا با بچه‌ها زندگی كرده‌ام و تجربه‌های بسیاری از زندگی با آن‌ها كسب كرده‌ام. حال این تجربه‌ها را باید در جایی به كار بست. دیگر زبان بچه‌ها را می‌فهمم و در حوزه مسائل تربیتی‌شان آگاهی خوبی دارم. به‌گونه‌ای كه وقتی در جشنواره‌های فیلم خارجی شركت می‌كنم و دانش‌آموزان مقطع راهنمایی یا دبیرستان یا حتی دانشجویان را برای تماشای فیلم به سالن‌ها دعوت می‌كنند بعد از اكران با آن‌ها به بحث و گفت‌و‌گو می‌نشینم و در همین نشست‌هاست كه نكاتی را به آن‌ها آموزش می‌دهم و خودم هم متقابلا ازشان درس می‌گیرم. اما در كشور خودمان این اتفاق نمی‌افتد و حتی یك فیلم من هم نمایش داده نمی‌شود. می‌دانید چرا؟! زیرا در كشورهای دیگر متخصصان این حوزه در راس كار و تصمیم‌گیرنده هستند. اما اینجا فقط كسانی را كه بلدند حرف بزنند روی كار می‌آورند. در كشورهای خارجی مسئولان عاشقانه مسئولیت خود را انجام می‌دهند حال آنكه در ایران انجام امور از سر وظیفه است و معذوریت. در كشورهای دیگر مسئولان هم تشنه دانستن هستند و خود را به آب و آتش می‌زنند. اما متاسفانه اینجا برای حفظ آرامش و آسایش‌شان حتی از جای‌شان تكان نمی‌خورند. من كاری ندارم كه اینجا كجا تعریف می‌شود. به نظر من همه جای این جهان سرای من است.

همانطور كه اشاره كردید به تازگی به عنوان سخنگوی جشنواره بین‌المللی فیلم شاپرك‌های شهر انتخاب شده‌اید. كمی درباره جزئیات و نحوه برگزاری این جشنواره هم توضیح دهید؟

بله این جشنواره دوم تا ششم آذرماه امسال در استانبول و تهران برگزار می‌شود و از طرف نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی بسیاری از جمله برج میلاد مورد حمایت است.

آیا می‌توان این جشنواره را ادامه‌ای بر جشنواره فیلم كودك و نوجوان دانست یا دارای مشخصه‌هایی است كه آن را متفاوت می‌كند؟

به لحاظ گروهی كه مورد هدف است بله اما رویكرد این جشنواره كمی تخصصی‌تر و بیشتر به جنبه اجتماعی معطوف است. این جشنواره در واقع با هدف همگرایی جامعه و هنر برگزار می‌شود و چهار بخش دارد. بخش اصلی كه آثار داستانی و مستند از فیلمسازان حرفه‌ای دریافت می‌شود. بخش مسابقه كه فیلمسازان آماتور می‌توانند حتی با دوربین‌های خانگی یا تلفن همراه‌شان فیلم‌هایی از یك دقیقه تا 15 دقیقه تولید كرده و در جشنواره شركت‌كنند. بخش نگاه كودك كه كودكان در آن به تولید محتوا می‌پردازند و بخش دیگری هم با عنوان صد ثانیه‌ای كه فیلم‌های كوتاه از عموم مردم قابل دریافت است. در بخش نگاه كودك یك شرط وجود دارد و آن اینكه سن شركت‌كنندگان زیر 15 سال باشد.

محورهای آن چیست؟

كودكان و جامعه، كودكان كار و خیابانی، خشونت علیه كودكان، كودكان، آموزش و سلامت، كودكان و خانواده، حقوق كودكان، كودكان و هنر و ادبیات، كودكان و صلح و .....

آیا امكان مشاركت عموم در تولید محتوا هم وجود دارد؟

بله متناسب با بخش‌های مختلف جشنواره كه به آن اشاره كردم همه افراد و به‌ویژه كودكان می‌توانند یك فیلمساز باشند. به نظر من این اتفاق مباركی است. اما به نظر من مهم این است كه این آثار با تعریف درست از كار كودك منطبق باشند. به‌گونه‌ای كه مسئولان انگیزه‌ای پیدا كنند تا در حوزه كودك تلاش بیشتری صورت گیرد، چراكه خود جشنواره هم برای كودكان و نوجوانان است.