فقط فکر امروز نباشیم!
یکی از اساسی ترین ویژگی های انسان و خمیر مایه ی برنامه ریزی صحیح برای نیل به سعادت و موفقیت در زندگی صفت دوراندیشی می باشد. خداوند سبحان بنابر حکمت و مصلحتی که در آفرینش داشته انسان را دارای اختیار و اراده خلق نموده، و قدرت تصمیم گیری و برنامه ریزی به او عنایت نموده تا بتواند بوسیله ی آموخته ها و تجربه های خویش، آینده ی خود را ترسیم نماید، و با برنامه ریزی صحیح و اصولی، سعادت دنیا و آخرت خود را تضمین نماید.
مولای متقیان علی(علیه السلام) می فرماید:
فَلْیَعْمَلِ الْعَامِلُ مِنْكُمْ فِی أَیَّامِ مَهَلِهِ قَبْلَ إِرْهَاقِ أَجَلِهِ وَ فِی فَرَاغِهِ قَبْلَ أَوَانِ شُغُلِهِ وَ فِی مُتَنَفَّسِهِ قَبْلَ أَنْ یُۆْخَذَ بِكَظَمِهِ وَ لْیُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ وَ قَدَمِهِ وَ لْیَتَزَوَّدْ مِنْ دَارِ ظَعْنِهِ لِدَارِ إِقَامَتِهِ.
(فیض الاسلام/خطبه/85)
پس از شما آن را كه پرواى كار است، وظیفه خود بگزارد، در روزهایى كه فرصتى دارد، پیش از آنكه مرگ او را به حال خود نگذارد. روزهایى كه آسوده خاطر است، و زمان دلمشغولى او نرسیده، روزهایى كه دم تواند برآورد، و گلویش نتاسیده، و باید كه خود را براى رسیدن -بدان جهان- آماده دارد، و از جاى كوچ براى جاى ماندن توشه بردارد.
امام علی علیه السلام رسیدن به نتیجه بهتر و سلامت و تندرستی در کارها را دور اندیشی می دانند. و به کاربردن این توانمندی در زندگی رانتیجه ی زیرکی وکیاست مۆمن می دانند؛ ایشان معتقدند انسانی که این توانمندی را در زندگی خویش به کار گیرد دچار ناکامی نمی شود.افراد دوراندیش، آینده نگر و با تأمل هستند. آنها به خوبی در مقابل تکانه ها در مورد اهداف کوتاه مدت به خاطر رسیدن به موفقیت های بلند مدت تر، مقاومت می کنند عقل انسان حکم می کند که انسان باید کارهایش را با تدبیر و برنامه ی صحیح شروع کرده و به انجام برساند و از کمترین فرصت بهترین استفاده رانماید، و عمر گرانمایه را بیهوده از کف ندهد. زمانی که انسان در کارهایش نتیجه آن را بسنجد، باشناخت و احاطه کامل به آن کار دست بزند دچار گمراهی و ضلالت نشده، از مقصود دور نمی ماند و همچنین از بلایایی که ممکن است سر راهش او را آزار دهند مصون می ماند.حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
مَنْ نَظَرَ فِی الْعَوَاقِبِ سَلِمَ مِنَ النَّوَائِب (عیون الحکم و المواعظ ص431)
هرکه درعاقبت ها نظرکنداز مصیبت ها سالم ماند.
دوراندیشی مهمترین واساسی ترین گام در موفقیت و کامیابی انسان در هنگام تصمیم گیری است.حضرت علی علیه السلام براین باوراند کسی که خواهان موفقیت وپیروزی در هر کاری هست ، باید دور اندیش و عاقبت نگر باشد، دوراندیشی و عاقبت نگری با به کار انداختن فکر و اندیشه در اطراف و جوانب مسأله و امر مورد نظر و سبک و سنگین نمودن خیر وشرّ آن محقق می شود.
از آن جایی که یکی از موانع رسیدن انسان به مقصد و اهدافی که دارد آگاهی و اطلاع دیگران از از اسرار اوست که در بیشتر مواقع منجر به حسدو...می شود . انسان باید به این مرتبه ی فکری برسد که اسرار و مقاصدش را پیش هر کسی فاش نکند تا در راه رسیدن به آن با این نوع موانع روبرو نشود،البته مطلب مهمی که باید بیان شود این است که مشورت در مواقع لزوم از اهمیّت والایی برخوردار است اما این مسئله هم افراد لایق و توانمند را می طلبد ونه هرکسی!حضرت می فرمایند:
الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْیِ وَ الرَّأْیُ بِتَحْصِینِ الْأَسْرَار( کلمات قصار/45. )
پیروزى به دور اندیشى است و دور اندیشى در به كار انداختن رأى و به كار انداختن رأى در نگاهداشتن اسرار.
سخن رانده حیدر بلطف تمام بتعریف فیروزى اى نیكنام
ظفر یافتن اندرین دستگاه بحزم است و فیروزى اى مرد راه
دگر حزم باشد بدین اعتبار در انداختن فكرت خود بكار
دگر آنكه اندیشه باشد عیان صیانت ز اسرار و راز و نهان
بدینگونه آن كسكه اسرار خویش كند آشكار از راى پریش
همانا نكردست در انجمن صیانت ز اندیشه خویشتن
چو ناكرده حزم این چنین كم خر نه هرگز بمقصود خود مىرسد
(خورشیدهدایت،ص1584)
آثار دوراندیشی در کلام امام
ـ ثمرةُ الحزمِ السلامةُ. سلامتی از ناملایمات ثمره دوراندیشی است.
ـ خُذْ بِالحَزم وَ الزم العلم تُحْمَد عواقِبک. دوراندیش باش و از علم و دانایی جدا مشو تا نتیجه کارهای تو ستوده شود.
ـ مَن اَخَذَ بِالْحَزْمِ اِسْتَظْهَرَ. هر کس که دوراندیشی کند، پشت گرمی پیدا می کند.
ـ مَنْ قَلّ حَزْمَهَ ضَعُفَ عَزْمه. کسی که از دوراندیشی کمتری برخوردار باشد، عزم و تصمیمش سست خواهد بود.
ـ مِنَ الحزم قوة العزم. قاطعیت در تصمیم گیری بخشی از دوراندیشی است.
ـ مِنَ الحزم حفظُ التجربة. حفظ تجربه ها [و به کار بستن آن ها] از دور اندیشی است.
ـ مِن الحزمِ صحّةُ العزم. تصمیم گیری درست از دوراندیشی است.
ـ مِنَ الحَزْمِ الوقوفُ عندَ الشبهة. از جمله موارد دوراندیشی توقف کردن در برخورد با امور شبهه ناک است.
ـ مِنَ الحَزْمِ التَأَهُبُ و الاستعداد. از جمله موارد دوراندیشی مهیّا بودن و آمادگی داشتن است.
در آخر باید گفت:
یكی از نویسندگان خطاب به خوانندگان چنین نوشته است: تو, هم می‌توانی ساخته تاریخ باشی و هم سازنده تاریخ, تا در كلاس تاریخ به چه عنوان نشسته باشی; معلم یا شاگرد؟ بستگی دارد آینده را چگونه اندیشیده باشی......
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه، فیض الاسلام
عیون الحکم و المواعظ
کتاب چشم دل، جواد محدثی
مقاله، دوراندیشی در کلام امام علی (علیه السلام)؛ میرصادق سیدنژاد
کتاب، خورشید هدایت، نرم افزار دانشنامه علوی، مرکز نور
سایت حوزه
