روش برخورد صحیح را می دانی؟!

حقوق دوستان و برخورد صحیح با آنان در کلام امیر(علیه السلام)

درباره ی حقوق برادران دینی و دوستان، مطالب فراوانی در كتب احادیث و اخلاق موجود است كه از باب نمونه به موارد زیر اكتفاء می شود:

«لا یكون الصدیق صدیقا حتی بحفظ اخاه فی ثلاث»: «فی نكبته، و غیبته، و وفاته»(1)

تنها كسی را می توان دوست دانست كه در سه مورد حساس زیر به دوستش وفادار باشد: در گرفتاریش و غیبتش و مرگش.

و در مقام راهنمائی و چگونگی رفتار با دوست چنین دستور می دهد: « عَاتِبْ أَخَاکَ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ ارْدُدْ شَرَّهُ بِالْإِنْعَامِ عَلَیْهِ »(2)برادرت را با احسانى که در حق او مى‏کنى سرزنش کن، و شر او را با بخشش باز گردان.

با نیكى و محبت خود دوستت را سرزنش نما و چون بدى از او دیدی و خطایى از او سرزد با بخشش و عفو چشم پوشى كن چون او نیز مانند تو انسان است و هر قدر كه خوى پلید داشته باشد بر اثر بخشش و عفو تو محبتت در دل او جای می گیرد و چون دوستى با وفا می گردد،و اگر سرزنشت را با نیكى همراه سازی او را شرمنده می کنی و دیگر خطایى نظیر آن را مرتكب نمی گردد و تو را از خودش برتر می داند و سخنانت و اعمالت را شایسته و نیكو می شمرد، همچنین بخشیدن خطا موجب افزایش دوستى و محكم‏بودن عهد او گشته و كدورت از قلب او زدوده و دوستى او حقیقى و خواهان تو می گردد.

البته باید توجه داشت این یك حكم اخلاقى و مخصوص به مواردى است كه این گونه برنامه ها مۆثر واقع مى شود، وگرنه اجراى حدود و كیفر بدكاران كه به عنوان یك قانون در قوانین اسلامى آمده است، در همه كسانى كه مشمول آن هستند یكسان اجرا مى شود.

قرآن می‌فرماید: «ادْفَعْ بالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ»(3) سختی‌ها را با خوبی دفع كن.

امام صادق (علیه السلام)می فرماید: از بزرگواری ما اهل بیت گذشت از کسی است که به ما ظلم کرده است.

امام سجاد (علیه السلام)می فرماید: نه تنها خوبی را با خوبی بلكه بدی را هم با خوبی پاسخ گویید.

در ارتباط مسلمانها با یکدیگر، سفارش قرآن استفاده از راههای آرام، صلح آمیز، گفتار نرم و رفتار عاقلانه است. در اینصورت است که جلوی بسیاری از فسادها و درگیری ها گرفته می شود و آرامش و تفاهم، جای کدورت و دشمنی را می گیرد و این کار، بهترین و سالم ترین راه برای ادب کردن افراد بی ادب است.

روزی كه مسلمان‌ها به رهبری پیامبر اكرم (صلی الله علیه و اله و سلم) مكه را فتح كردند رژه رفته و این شعار را درمقابل ظلم و ستم زیاد كفار مكه سر دادند كه: «الْیَوْمُ یَوْمُ الْمَلْحَمَةِ» امروز روز تلافی است. حضرت فرمود: خیر، تلافی نمی‌كنیم. گفتند: یا رسول الله اینها شما را اذیت كرده، خاكستر بر سر شما ریخته و.... . فرمود: شما این چنین شعار بدهید: «الْیَوْمُ یَوْمُ الْمَرحَمَةِ» امروز روز عفو و گذشت، مهربانی است.

امام علی (علیه السلام) وصیت نامه ای كه برای فرزند برومندش امام حسن (علیه السلام) مرقوم فرموده ضمن آن درباره ی حقوق برادران دینی و دوستان چنین توصیه می فرماید:

«در مورد برادر دینیت چنان باش كه هر گاه او قطع رابطه می كند تو با او رابطه برقرار كن، وقتی كه او دوری می كند تو با او مهربانی كن، هنگامی كه او بخل می ورزد تو بخشش كن، زمانی كه او فاصله می گیرد تو نزدیك شو، وقتی كه او درشتی می كند تو نرمی كن.

زمانی كه او مرتكب جرمی می شود برایش عذری بتراش كه گویا تو بنده ی او و او ولی نعم تو است، اما توجه داشته باش كه اینگونه اعمال را نسبت به افراد نااهل و در غیر موردش انجام ندهی، دشمن دوستت را دوست مگیر كه در آن صورت با دوستت دشمنی كرده ای، در اندرز برادرت چه به ذائقه اش خوشایند باشد و چه بدآیند بی شائبه و خالص باش، و در مورد او خشمت را به آهستگی فروبر كه من نوشیدنی ای شیرین و گواراتر از آن در پایان ندیدم، و در برابر كسی كه نسبت به تو درشتی می كند، نرمش داشته باش كه به زودی نرم خواهد شد، و نسبت به دشمنت گذشت داشته باش كه از انتقام شیرین تر است، و هرگاه خواستی كه با برادرت قطع رابطه كنی جای آشتی را باقی بگذار، و كسی كه به تو گمان نیكو دارد، گمانش را راست قرار بده، و حق برادرت را به اتكاء خصوصیاتی كه میان تو و اوست ضایع مگردان، زیرا كسی كه حقش را ضایع كنی دیگر برادر تو نیست، و مبادا كه نزدیكانت بدبخت ترین مردم نسبت به تو باشند، و كسی كه از تو دوری می كند و میل به دوستی با تو را ندارد رغبت نداشته باش، مبادا كه برادرت در قطع رابطه كردن با تو نیرومندتر از ارتباط برقرار كردنت باشد، و مبادا او در بدی كردن، از تو به نیكی كردن تواناتر باشد، و نباید ستم ستمگر بر تو بزرگ آید، زیرا او به زیان خود و سود تو كوشش می نماید، و پاداش كسی كه ترا مسرور كرده این نیست كه اندوهگینش سازی».(4)

کلام آخر:

بر دوست یكرنگ تو گر بود خطا            با نیكى و عفو خویش تنبیه‏ش نما

شرمنده ز تو كدورت از قلبش پاك‏             نیكو بودت دوستى مملو ز وفا

پی نوشتها:

1ـ نهج البلاغه ،حكمت 134.

2ـ همان،حكمت 158.

3ـ سوره مۆمنون/96.

4ـ نهج البلاغه، نامه ی 31.

منبع:

منتخب‏نهج‏البلاغه،احمد علی بابایی

سایت ahrareandeysheh

سایت zeytu