«قهرمانة» در کلام مولا علی

این عبارت از جمله کلماتی است که همواره جای سۆال و مناقشه بوده است. در این مجال به بررسی این واژه و استخراج معنای اصلی آن پرداخته می‌شود.

واژه قهرمانه

واژه «قهرمانه» مۆنث لفظ قهرَمان، قهرُمان، قَرهَمان، قاهرامان، قاره‌مان یا کهرمان از لفظ «القَهرَم» که ماده اصلی آن «قَهَرَ یَقهَرُ قَهراً» است و در سه زبان فارسی، عربی و ترکی مورد استفاده قرار گرفته است.

بررسی‌های صورت ‌گرفته بیان می دارد که واژه قهرمان، واژه‌ای فارسی است که در متون پهلوی از جمله گزیده‌های زادسپرم، داستان دینیک، یادگار زریران و غیرع به صورت kۆپr_framۆپn به معنای مباشر، پیشکار، موکل دخل و خرج، پیشوا، سردمدار و کسی که امور را در دست می‌گیرد، به کار رفته است که طبق قانون حذف به کَهرمان و سپس معرب شده و به قهرمان تبدیل یافته است.

بررسی بسامد معنای آن در فارسی جدید این نتیجه به دست می‌آید که بعدها بر معانی این واژه افزوده شده است. این کلمه احتمالا در پیش از ورود اسلام به ایران، یعنی در زمان ساسانیان به دلیل ارتباط سیاسی، نظامی، فرهنگی و تاریخی ایران و اعراب و همچنین استقرار مراکز مهم ایرانی در عراق وارد عراق و سپس به شبه جزیره عربستان رفته است.

اهمیت شناخت معنای قهرمانه

واژه قهرمانه به این جهت مورد بررسی قرار گرفت که حضرت علی (علیه السلام) در کتاب نهج البلاغه در ضمن حدیثی در تبیین جایگاه زنان و نحوه برخورد مردان با آنان از آن استفاده کرده‌اند.

واژه قهرمانه در کلام امام علی (علیه السلام)

برای دستیابی به حقیقت معنای این واژه و مراد جدی کلام امام (علیه السلام) ناگزیر باید به بررسی دیگر احادیث آن بزرگوار که این واژه در آن به کار رفته است پرداخته شود.

بررسی‌های صورت گرفته در منابع نشان داد که این واژه تنها در سه جا در بیانات امام علی (علیه السلام) آمده است:

1ـ «لَا تُمَلِّكِ الْمَرْأَةَ مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ». (غرر الحكم و درر الكلم، ص 759)

2ـ «لَا تُمَلِّكِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ». (نهج البلاغة،ص 405)

3ـ «قد ورد أن علی بن أبی طالب قال لدهقان من أهل عین التمر و کان قد أسلم: أما جزیة رأسک فسنرفعها و أما أرضک فللمسلمین فإن شئت فرضنا لک و إن شئت جعلناک قهرمانا لنا». (المفصل، جوادعلی، الجز الخامس، ص 289)

در این نقل امام علی(علیه السلام) درباره یکی از دهقان‌های تازه مسلمان اهل عین التمر از تعبیر قهرمان استفاده کرده‌اند.

واژه قهرمانه در کلمات رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)

در عمده منابعی که به نحوی احادیث نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن ذکر شده است، تنها چند حدیث وجود دارد که از این واژه استفاده کرده‌اند. یک مورد دعایی است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) داشته و در آن از این لفظ بهره جسته‌اند و دیگری همان روایت امام علی (علیه السلام) در ارتباط با زنان است که به صورت مرفوع به پیامبر  (صلی الله علیه و آله و سلم) آورده شده است.

معنای قهرمانه در روایت

قهرمان به معنای قوت و بطوله ـ که در لغت فارسی ترجمه شده است ـ نیست. این تعبیر، یک تعبیر عربی است که از فارسی اخذ شده و به طور خلاصه یعنی کسی که مباشرت به امور می‌پردازد؛ بدین معنا که زن را مباشر همه جانبه در امور زندگی خود ندانید و گمان نکنید که شما بر آن‌ها ریاست دارید و تمام کارهای خانه و اطفال را به یک عامل مشخصی به نام زن واگذار کردید. خیر چنین نیست. تعامل حقیقی و درست این است که باید طبیعت زنان در نظر گرفته شود. اسلام به مردان تکلیف کرده است که با زنان در داخل خانه‌ها مثل گُل برخورد کنند. البته این امر ارتباطی به ساحت‌های سیاسی، اجتماعی و تحصیل علم ندارد. بلکه در مورد امور داخلی خانواده است. این کلام حضرت اشاره به این نکته دارد که اسلام به زن همانند موجودی دارای لطافت روحی و جسمی نظر دارد و باید به این شرایط توجه نمود. (دور المرأة فی الأسرة، ص 40)

نتیجه

بررسی واژه قهرمانه نشان می‌دهد که این کلمه ریشه‌ای فارسی داشته و به دلیل ارتباط اعراب و با سرزمین پارسیان وارد زبان آنان شده است. اصل این لغت به معنای پیشکار، موکل، سرمدار و کسی که امور را در دست می‌گیرد می‌باشد.

روایت معروف «فإن المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة» در حقیقت خطابی است به مردان که زنان مثل گل‌های لطیفی هستند که در منازل شما با شما زندگی می‌کنند و لازم است با آنان با دقت و ظرافت عمل کرده و کارهای سنگین به آن‌ها تحمیل نشود.

فرآوری: زینب مجلسی راد

بخش نهج البلاغه تبیان  

منبع:

مقاله «بررسی واژه قهرمانه در کلام امام علی (علیه السلام)، سید محمد حسین موسوی‌پور، سید سعیدرضا منتظری

مجله علوم حدیث، سال 17، شماره اول.