3 توصیه قرآن کریم برای دولت اعتدال

سوال مهمی که در مسیر حرکت با مشی اعتدالی مطرح می شود این است که چه شاخصه های برای اعتدال وجود دارد تا بر اساس آن بتوانیم یک حرکت مدون را برنامه ریزی کنیم؟

دولت یازدهم بالاخره با شعار تدبیر و امید که بر اساس اعتدال پیش خواهد رفت، چند ماهی است که کار رسمی خود را آغاز کرده است و قصد دارد تا در مسیر اعتدال قدم بردارد و هرگونه افراطی گری را از جامعه حذف کند، چنانچه رئیس جمهور منتخب در یکی از سخنرانی های خود خطاب به مردم ایران اسلامی دولت تدبیر و امید را در راه نجات اقتصاد کشور و احیای اخلاق و تعامل سازنده با جهان با مشی اعتدالی معرفی می کند و اضافه می کند:

«جا دارد از همه عزیزانی که به بنده و ملت بزرگ ایران اظهار محبت داشته و تهنیت گفتند سپاسگزاری کنم.

رئیس جمهور منتخب بر همین اساس از مقام معظم رهبری، مراجع تقلید، روحانیون، ائمه جمعه، احزاب، اقشار مختلف، اساتید، فرهیختگان و تک تک ملت ایران تشکر و ابراز امیدواری کرد به کمک یکدیگر و با برادری و وحدت راه عزت و سربلندی کشور را در پیش بگیریم.»

سوال مهمی که در مسیر حرکت با مشی اعتدالی مطرح می شود این است که چه شاخصه های برای اعتدال وجود دارد تا بر اساس آن بتوانیم یک حرکت مدون را برنامه ریزی کنیم؟

این سوال مهم و اساسی که پاسخ به آن می تواند آینده دولت یازدهم را به خوبی و یا بدی در تاریخ انقلاب ثبت کند را می توان از جنبه های مختلف بررسی کرد، اما رسالت این مقاله تبیین و توضیح مهمترین شاخصه های اعتدال در منطق قرآن مجید است، تا بر اساس آن بتوانیم نقشه ای روشن و کامل را برای حرکت با مشی اعتدالی و به سوی اعتدال معرفی کنیم.

ناگفته نماند که این تکنیک های طلایی تنها وظیفه دولت یازدهم نبوده و هر فرد و یا گروهی که قصد موفقیت در عرصه های مختلف را دارد باید اعتدال و شاخصه های مهم آن را سرلوحه برنامه های اساسی خود قرار دهد چرا که هیچ کسی با شعار افراط و تفریط نتوانسته است به موفقیتی نائل شود.

تعریف اعتدال: اعتدال در لغت، به معنای رعایت حد وسط و میانه در بین دو حال است از جهت کمیت و مقدار و از جهت کیفیت و چگونگی و نیز به معنای توازن در مقدار، هموزنی، برابر بودن دلایل، برابری و یکسانی در کم و کیف آمده است؛ [ لسان العرب، ج 11، ص 433]

شاخصه های اعتدال در راه موفقیت

آیات الهی برای کسب پیشرفت و موفقیت در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی به تبیین مواردی پرداخته است که عمل به آن ضمانتی است برای تحقق یک دولت اعتدال گرا در جامعه،دولت و حکومتی که به عنوان یک الگوی شاخص قرآنی می تواند برای ادامه مسیر انقلاب اسلامی نقش خود را ایفا کند که در این مقاله به معرفی مهمترین شاخصه های اعتدال می پردازیم:

اعتدال سیاسی

یکی ازمهمترین شاخصه های اعتدال در قرآن محید اعتدال در گفتار است که آیات الهی برای رسیدن به این هدف متعالی به نکاتی اشاره می کنند که از جمله مهمترین آن می توان به پرهیز از هرگونه پرخاشگری در گفتار اشاره کرد، چنانچه لقمان حکیم به فرزند خود اینگونه می فرماید:

«وَ اقْصِدْ فی‏ مَشْیِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیرِ: و در راه‏رفتنِ خود میانه‏رو باش، و صدایت را آهسته ساز، كه بدترین آوازها بانگ خران است.»«لقمان :19»

این توصیه مهم پیرامون اعتدال در گفتار در بخش مهم زندگی از جمله سیاست خارجی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و می تواند تاثیر بسزایی در آینده سیاسی یک کشور و حکومت داشته باشد،چنانچه این فرمان الهی به عنوان یکی از اولین توصیه های خداوند به حضرت موسی بود، هنگامی که قصد داشت به سمت فرعون حرکت کند:

«فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَكَّرُ أَوْ یَخْشى: و با او سخنى نرم گویید، شاید كه پند پذیرد یا بترسد.»«طه :  44»

خداوند متعال در این آیه شریفه به صراحت دستور می دهد که در برابر ابرقدرت های دنیا هرگز با عصبانیت و داد و فریاد سخن نگفته و همانگونه که ما از آنها انتظار داریم که با زبان تکریم با ما سخن بگویند، ما نیز در مقابل با زبان تکریم با انها سخن بگوییم.

آیات الهی توصیه می کنند تا با شیوه ای اعتدالی و پرهیز از هرگونه پرخاشگری و همچنین با عزت و اقتدار با ابر قدرت های دنیا سخن بگویید و این همان فرمایش رهبر انقلاب است که از آن به نرمش قهرمانانه تعبیر کند:

«ما مخالف با حركت‌هاى صحیح و منطقى دیپلماسى هم نیستیم؛ چه در عالم دیپلماسى، چه در عالم سیاست‌هاى داخلى. بنده معتقد به همان چیزى هستم كه سال‌ها پیش اسم‌گذارى شد نرمش قهرمانانه؛ نرمش در یك جاهایى بسیار لازم است، بسیار خوب است؛ عیبى ندارد»

همچنین امام باقر علیه السلام اعتدال در گفتار را به عنوان یکی از رموز موفقیت معرفی کرده و می فرمایند: «سه چیز است که نجات دهنده انسان است: (اول) ترس از خدا در نهان و آشکار; (دوم) میانه روی در خرج، در هنگام ثروتمندی و تهیدستی; (سوم) به عدل سخن گفتن، در حال خشنودی و هنگام غضب .»«سفینة البحار، ج 2، ص 431 »

اعتدال اقتصادی

از جمله مهمترین شعارهای دولت یازدهم بهبود وضعیت اقتصادی مردم است که این شعار بدون توزیع عادلانه ثروت و امکانات در تمام کشور امکان پذیر نمی باشد، مسئله ای که توسط دولت های گذشته نیز مطرح شده است اما اکنون و بعد از گذشت بیش از 30 سال از انقلاب اسلامی، برخی از شهرها و روستاها همچنان در محرومیت کامل از امکانات به سر می برند و اعتدال اقتصادی حکم می کند که این توزیع عادلانه امکانات به خوبی هرچه تمام تر اجرا و در راس برنامه های اصلی دولت قرار گیرد تا شاهد آبادانی جای جای ایران اسلامی باشیم،همان وظیفه مهمی که قرآن مجید به آن اشاره می کند:

«وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌو به قوم ثمود برادرشان صالح را [فرستادیم‏]. گفت: اى قوم من، خداى یكتا را بپرستید، شما را جز او خدایى نیست او شما را از زمین آفرید و شما را در آن زندگانى داد- یا شما را به آبادانى آن واداشت- پس، از او آمرزش بخواهید و آنگاه به سوى او بازگردید، كه پروردگار من نزدیك است و پاسخ‏ دهنده.»«هود:61»

اعتدال اخلاقی

برای واژه اخلاق تعاریف متعددی بیان شده است که از جمله آنها این تعریف زیباست که اخلاق را اینگونه تعریف میکند: «اخلاق پسندیده آن است كه شخص به خاطر معرفت بالایى كه به خداوند دارد با كسى دشمنى نورزد و دیگرى با او دشمنى ننماید.»

پیروی از این سیاست مهم در اخلاق یکی از مهمترین شاخصه های موفقیت در دولت هاست، اینکه در برنامه های خود به گونه ای رفتار کنند که با پیروی از هوا و هوس و برای کسب منافع شخصی با فرد و یا گروهی دشمنی نکنند و اگر دشمنی کردن آنان در راستای اصول اخلاقی است هرگز از مسیر اعتدال خارج نشنوند، چنانچه قرآن مجید می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ : اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، براى خدا به داد برخیزید [و] به عدالت شهادت دهید، و البتّه نباید دشمنىِ گروهى شما را بر آن دارد كه عدالت نكنید. عدالت كنید كه آن به تقوا نزدیكتر است، و از خدا پروا دارید، كه خدا به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است.»«المائدة :8»

نکته آخر آنکه، اعتدال از دیدگاه قرآن مجید با یک نگاه از سه پازل مهم اخلاق و سیاست و اقتصاد تشکیل می شود و روشن است که وقتی مفهوم اعتدال محقق می شود که این سه قطعه در کنار هم قرار داده شوند و هر گز نمی توان با تمرکز بر یکی از آنها انتظار داشت تا اعتدال در جامعه حکمفرما شود.

امین ادریسی  

بخش قرآن تبیان

مطالب مرتبط:

اعتدال در زندگی امام باقر علیه السلام

جلوی فقر را با رفتارمان بگیریم!

پیامدهای اسراف در زندگی