موج فیس بوکی ظریف!

یکی از ابتکارات دولت تدبیر و امید حضور فعال اعضای کابینه ی آن در شبکه اجتماعی فیس بوک بود. اگرچه در جریان رقابت های چند دوره انتخابات اخیر ریاست جمهوری و مجلس، هواداران و ستادهای کاندیداها در این شبکه فعالیت داشتند، اما حضور اعضای کابینه دولت برای اولین بار اتفاق می ‌افتاد. حضوری که برای چند هفته تیتر رسانه های مکتوب و مجازی شد.

نام چند عضو کابینه و مقام دولتی در این میان مطرح شد که در پی ایجاد صفحات جعلی و هک شدن صفحه یک وزیر و قرار گرفتن مطالب ضد نظام بر روی آنها، همچنین طرح مباحثی پیرامون قانونی یا غیرقانونی بودن این عمل، دولت تصمیم گرفت فعالیت در فیس بوک را برای کابینه تعطیل کرده و تنها وزیر امورخارجه در راستای برقراری دیپلماسی عمومی اجازه پیدا کرد حساب های کاربری فیس بوک و توئیتر خود را حفظ کند. اگرچه این حساب ها هنوز به صورت رسمی و از سوی شبکه های اجتماعی میزبان تائید (Verify) نشده اند، اما به هر حال در انتساب آنها به محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه دولت یازدهم تردیدی وجود ندارد.

صفحه فیس بوک ظریف هم اکنون پذیرای بالغ بر 235 هزار لایک می‌باشد. این صفحه اگرچه در سال 2009 میلادی متولد شده اما به تازگی موافقان و مخالفان بسیاری پیدا کرده است، به خصوص پس از آنکه وزیر امورخارجه در شبکه توئیتر، عید یهودیان را به دختر نانسی پلوسی، تبریک گفت. موافقان، فعالیت ظریف در فیس بوک را در امتداد دیپلماسی عمومی خردمندانه دولت یازدهم و نیز عاملی برای ایجاد نگاهی واقع بینانه می دانند، چرا که یکی از نقدهای جدی ظریف به سیاست خارجی ایران در سال های حضورش در سازمان ملل، مسأله کم اطلاعی بوده و در نتیجه او به این عقیده رسیده است که باید در دیپلماسی واقع بین بود. این عده تسلط ظریف به زبان انگلیسی را امتیازی ویژه برای او می دانند که حتی منتقدین غربی را نیز به اعتراف واداشته است.

در نگاه موافقان اینکه ظریف از نخستین روز بازگشتش به وزارت امور خارجه و سپس سفرهایش تصاویری را منتشر می کند، برنامه‌ کاری خود در سفرها را شرح می دهد، به علت وقفه در به روز رسانی صفحه عذرخواهی می کند و ... همه نشان دهنده تمایل او به ارتباط به مردم کشورش و نیز ارتباط با جامعه جهانی به موازات آن است. برای بسیاری از مخاطبان فضای مجازی فعالیت ظریف در فیس بوک امری نو و مهم است. پیش از این هیچ وزیری برنامه ی کاری خود از صبحانه تا شام را برای آنها تعریف نکرده بود. نه تنها در فضای مجازی که در دنیای واقعی نیز این اتفاق امری نادر و بسیار عجیب است. جدید بودن این اقدام باعث شد کاربران استقبال بسیار خوبی از صفحه ظریف داشته باشند، کودک 14 ساله، استاد دانشگاه، اقلیت های قومی و مذهبی، معارضان جمهوری اسلامی، روشنفکران و ... همه گی از صفحه ی وزیر امورخارجه استقبال کردند.

اما بر خلاف موافقانی که این اقدام را گامی مثبت در راه ارتقای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران و در حقیقت بهبود وجهه  آن نزد دولت های غربی می دانند، صفحه فیس بوک وزیر امورخارجه  در حوزه دیپلماسی عمومی قرار نمی گیرد. دیپلماسی عمومی، اثرگذاری یک دولت بر افکار عمومی ملت های دیگر است، در حالی که بالغ بر 90 درصد پست های ارسالی بر روی صفحه فیس بوک ظریف، به زبان فارسی بوده و تنها چند پست معدود به زبان انگلیسی وجود دارد.

موافقان رسانه ای فیس بوک ظریف و افرادی که در صفحه‌ ی او نظر می گذارند، معتقدند این صفحه به درک صحیح ظریف از افکار عمومی و اتخاذ سیاست های اعتدال گرایانه کمک می کند. پیشتر نیز اشاره شد، این صفحه برای رسیدن به نگاه واقع بینانه ای است که کم اطلاعی مانع از دست یافتن به آن می شود. این موضوع قدری غیرطبیعی به نظر می رسد که یک وزیر 53 ساله که مدام بر روی سابقه ارزش مند او تأکید می شود، از نظرات مردم طبقات مختلف اجتماع در حوزه تخصصی خود بی خبر باشد و یا به نظر عوام جامعه برای تصمیم گیری نیاز داشته باشد.

البته تبعات فعالیت این صفحه در به رسمیت یافتن شبهات و بدون پاسخ ماندن آنها از سوی وزیر امورخارجه، به علت تعداد بسیار زیادشان، محدود نمی شود. یکی از محتمل ترین اتفاقاتی که ممکن است برای صفحه ظریف و شخص او روی دهد، قرار گرفتن در یک مارپیچ سکوت است.

نظریه مارپیچ سکوت (Spiral of silence theory) را دانشمند آلمانی، ایزابت نوئل نئومان، رئیس انجمن جهانی بررسی افکار عمومی طی سال های 1978 تا 1980 میلادی مطرح کرده است. طبق این نظریه هرگاه فردی به علت ترس از واکنش اکثریت، احساس کند که در اقلیت قرار گرفته، احتمال بسیاری کمی برای ابراز عقیده از سوی او وجود دارد. به عقیده نوئل نئومان رسانه‌ ها در ایجاد مارپیچ سکوت نقش مهمی بر عهده دارند، چرا که افراد معمولاً موضع رسانه ها را موضع اکثریت می پندارند. در شبکه های اجتماعی استفاده از شگردهای روانی برای وادار به سکوت کردن مخالفان از طریق القای اکثریت بودن خود، بسیار دیده می شود. عموماً جبهه باطل برای روحیه دادن به نیروهای خود و خاموش کردن صداهای حق طلبانه، همواره به اغراق و بزرگنمایی روی می آورد.

به هر حال چنین به نظر می رسد که وزیر خارجه  با اشراف بر سرعت انتقال اخبار و اطلاعات در فضای مجازی، تلاش می کند علاوه بر استفاده از قدرت سخنوری و مهارت های معمول، از فرصت موجود در فضای مجازی نیز برای تعامل بهره ببرد. چرا که صحنه دیپلماسی مسابقه جدی در به دست آوردن منابعی است که قدرت ایجاد می کند. منابعی که در جهان امروز با توجه به تحولات عظیم در حوزه ارتباطات ایجاد شده و نحوه ارائه دیدگاه ها می تواند در سطح بین المللی، نفوذ و آسیب پذیری ایجاد کند.

حال اگر کاربران فیس بوک تصمیم بگیرند مطالبه ای غیرواقعی، غیرعقلانی و یا غیر قانونی از وزیر امور خارجه داشته باشند، مطالبه ای فراتر از اختیارات و حوزه قانونی آقای ظریف و در صورت محقق نشدن، با به راه انداختن موج فیس بوکی و ارسال ده ها هزار نظر، او را مورد هجمه قرار دهند، آیا ظریف مجبور به گرفتن تصمیمی نادرست نخواهد شد؟

منابع: مشرق / پایگاه دیپلماسی ایرانی