تبیان، دستیار زندگی
ماهیان اطراف خود را به روش های مختلف حس می کنند .برخی دارای حواس بینایی ، شنوایی ، بویایی و چشایی هستند...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ادراک حسی در جانوران

اهداف:

آشنایی با ادراکات حسی برخی جانوران با تکیه بر کانال جانبی در ماهی و چشم مرکب در حشرات

ماهیان اطراف خود را به روش های مختلف حس می کنند. برخی دارای حواس بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی هستند. آن ها هم چنین دارای تجهیزات حسی برای تعیین محرک هایی مانند جابجایی ذرات و جریان های الکتریکی هستند که ما درک و تصور اندکی نسبت به این حواس داریم.

این اندام های حسی از این جهت سودمند هستند که خواص فیزیکی وشیمیایی آب را تعیین می کنند و در ارتباط و هماهنگی با حواس معمولی و متعارف قرار دارند.

دستگاه شنوایی – خط جانبی

یکی از دستگاه های موجود در ماهیان دستگاه شنوایی – خط جانبی است که  صدا، ارتعاشات و سایر جابجایی های آب در محیط اطرافشان را احساس کرده و به ماهی اعلام هشدار می کند.

این دستگاه دارای دو جزء اصلی

1)  گوش داخلی
2) دستگاه نوروماست – خط جانبی است .

گوش داخلی ماهیان وظیفه ی دریافت صدا ، جهت یابی یا تعادل فضای سه بعدی و احساس جهت یابی در برابر جاذبه زمین  را به عهده دارد.

خط جانبی

خط جانبی در ماهیان در اصل  یک حس لمس مسافت است . خط جانبى معمولا خط هاى دراز و بى وفقه قابل روئیتى پائین هر طرف ، در نزدیك سر پوش آبششى تا بخش اصلى از دم است. گاهى قسمت هایى از اندام جانبى به گیرنده هاى حسى تغییر مى كنند ، این اندام ها براى پى بردن به تكان هاى الكتریكى مورد استفاده قرار مى گیرند.

جابجایی آب اطراف ماهی، توسط گیرنده های مکانیکی شبیه گیرنده هایی که در دستگاه شنوایی و تعادل وجود دارد، تعیین می شود. این گیرنده ها را نوروماست گویند و هر گیرنده سلول های مژکدار منفرد به همراه یک کوپولا است که به آن متصل است. حرکات آب، برآمدگی کوپولارا خم می کند. این امر باعث تحریک سلول مژکدار از طریق خم کردن مژه ها می شود . وقتی که کوپولاها در یک جهت خم شوند، فرکنس پیام های عصبی افزایش و چنان که در جهت دیگر خم شوند فرکانس کاهش می یابد.

اندام های خط جانبی به صورت سلول های نوروماست آزاد بر روی پوست یا حفره های پوستی و گاهی به صورت یک ردیف در داخل مجاری یا شیارهای ناحیه سر و بدن قرار داشته باشند. نوروماست ها به طور مستقیم در معرض با محیط نیستند، اما به وسیله وزنه هایى با بیرون در ارتباط هستند.

به علاوه، ممكن است نوروماست ها منفردا در مكان هاى گوناگون سطح بدن به نظر برسند. ممكن است در مهره دارانى شامل كوسه ها به خوبى براى پى بردن به میدان مغناطیسى استفاده شود. در بیشتر لارو دوزیستان و بعضى از بالغین این اندام جانبى وجود دارد.

احتمالا این دستگاه برای اجتناب از برخورد با دیواره های شفاف آکواریوم ، خصوصاً در مورد ماهی نا آشنا که برای اولین بار به آکواریوم وارد می شود ، می تواند مفید واقع شود حتی اگر ماهی در محیط کاملا تاریک قرار بگیرد.

حشرات دارای چشم ساده و مرکب

مگس دارای دو نوع چشم است : چشم مرکب و چشم ساده .چشم مگس معمولی ویا سایر حشرات درسر دارای دو برامدگی بزرگ و کروی دیده می شود. چشم ساده اغلب به تشخیص مقدار نور موجود در محیط (تاریکی وروشنایی) کمک می کند اما قادر به درک تصویر نیست.

چشم های مرکب ، هر کدام از 4000 واحد تشکیل یافته است . هر چشم مرکب تصویر های بسیاری یعنی 4000 تصویر را منعکس می کند. این تصاویر به مرکز سیستم اعصاب مگس منتقل می شود. هم چنین مگس دارای سه چشم ساده نیز می باشد که در بالا و وسط چشم مرکب تشکیل یک مثلث را می دهد. راس این مثلث به طرف پایین است.

چشم های مرکب مگس برای فاصله دور مورد استفاده قرار می گیرد و چشم های ساده برای فاصله نزدیک که فاصله دور را از سه تا چهار متر و فاصله نزدیک را از دو تا پنج سانتی متر تشخیص می دهد. هیچ کدام از این چشم های حشرات دارای حرکت نیستند. چشم های حشرات درمقایسه با انسان دارای حرکت نبوده وقابلیت فوکوس (تطابق) نیز ندارد.

پروانه ها که دارای دید نسبتا بیشتری نسبت به سایر حشرات هستند، تا چند متر را می بینند درحالی که زنبوران فقط تامسافت 25 سانتی متری خود رامی بینند. البته حس بویایی حساس زنبور به آن ها در جبران این نقص کمک می کند. چشم مرکب درزنبور عسل به درک نور،رنگ و همینطور اشعه  uv آفتاب کمک می کند.

سنجاقک ها که درحال پرواز به شکار می پردازند نسبت به سایر حشرات از دید بهتری برخوردارند. آن ها دارای دو چشم مرکب بزرگ که هریک از سی هزار لنز تشکیل شده و دو چشم منفرد دارد که توانایی انجام فعالیت هایش را می دهد.

خزندگان نیز دارای چشم های تکامل یافته نمی باشند ، مار دید بسیار ضعیفی دارد. بیشتر آن ها فقط چیز هایی را می بینند که حرکت داشته باشند و ناشنوا هم هستند، به طوری که اطلاعات لازم از دنیای خارج را فقط از راه زبان چنگال مانند که شاید حساس ترین عضو موجود در جهان باشد کسب می کنند. این زبان چنگالی شکل هزاران نوسان را که در فضا وجود دارد و پوست بدن ما قادر به احساس آن نیست حس می کند.

چشمان پرندگان جالب ترین چشم هایی هستند که در روی کره زمین وجود دارد. این چشم ها اغلب تلسکوبی و میکروسکپی هستند. در پرندگان دقت دید تقریباً باور نکردنی است، در بعضی موارد صد بار بیشتر از دید انسان است. یک دانه ذرت را که چشم انسان از یک متری می تواند تشخیص دهد چشم پرنده می تواند این دانه را از یکصد متری رۆیت کند.

این قدرت بینایی در پرندگان از ضروریات است چون پرندگان تقریباً فاقد حس بویایی هستند. حتی لاشخور ها بر خلاف خرافاتی که وجود دارد بوی غذا بمشامشان نمی رسد ولو این که مرده تعفن پیدا کرده باشد، ولی لاشخور ها آن را از فاصله بسیار دور می بینند.


مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل سامانی

تنظیم : یگانه داودی