به آزاد اندیشی او ندیده ام!

به مناسبت سالروز رحلت علامه طباطبایی

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی استاد دانشگاه تهران از معدود فرزانگان بزرگ معاصر است که محضر خاصّ علامه طباطبایی را درک نموده و از شاگردان برجسته ایشان در فلسفه بوده است که درس اسفارعلامه را سال ها در حوزه علمیه قم پی گیری می نمود. او می گوید: « در درس اسفار ایشان گمشده خود را یافتم و آن سال های شاگردی ایشان بهترین سال های عمرم بود.» اما پس از مدتی درس تعطیل می شود. زیرا در آن زمان بسیاری با تدریس فلسفه در حوزه مخالف بودند و به خصوص نزد آیت الله بروجردی سعایت می کردند که تدریس فلسفه سهروردی ممکن است طلبه ها را به درویشی و از این قبیل گرایش ها بکشاند. آیت الله بروجردی نیز که در آن فضا دغدغه حفظ حوزه و سلامت تربیت طلبه ها را داشتند از علامه خواستند درس فلسفه شان را تعطیل کنند. در عین حال برخی از کسانی که دانش فلسفه را برای طلبه ها ضروری می دانستند از جمله مرحوم فلسفی، نزد آیت الله بروجردی رفته و استدلال کردند که به خصوص با توجه به فعالیت مارکسیست ها و تلاش آن ها برای جذب جوانان و جدایی آن ها از دین از طریق بحث های فلسفی، لازم است که طلبه ها هم مجهّز به فلسفه باشند. آیت الله بروجردی موافقت کردند درس فلسفه علامه طباطبایی ادامه پیدا کند امّا به صورت محدود و در چهارچوب کتاب شفا. پس ار آن درس های روزانه فلسفه علامه محدود به کتاب شفا شد که « با هر کلام و نفسی نور را بهره شاگردان شان می نمودند.» اما از آن جایی که شیفتگان درس ایشان به همان درس های روزانه اکتفا نمی کردند، جلسات درس شبانه ایشان در شب های 5 شنبه و جمعه تشکیل می شد که تنها افراد مورد اعتماد ایشان در آن جلسات شرکت می نمودند که عبارت بودند از: دکتر دینانی، آیت الله جوادی آملی، آیت الله حسن زاده آملی، دکتر احمد احمدی، آیت الله سید محمد خامنه ای، سید اسماعیل زنجانی و شیخ عباس ایزدی نجف آبادی.

 «در این جلسات علامه دیگر خودش بود بدون هیچ قید و محدودیت و ملاحظه ای و هر چه تفکر پنهان داشتند ابراز می کردند. به این معنا که هیچ محدودیتی برای طرح پرسش و بحث قائل نبودند. هر کس در محضر ایشان می توانست هر آنچه می خواهد بپرسد و به بحث بگذارد و علامه با آرامش و بزرگواری خاصّی به حرف های افراد خوب گوش می کرد و سپس جواب می داد. تا کنون فیلسوفی به آزاد اندیشی او ندیده ام. مرحوم علامه فقط شارح فلسفه نبود بلکه ایشان به معنای واقعی کلمه فیلسوف بود و ابداعات بسیاری در مسائل فلسفی داشت.»(1)

پرداختن به مباحث فلسفی و تفکر آزاد علامه درهمه ابعاد زندگی  ایشان مؤثر بود، اما در عین حال هنر و قدرت علامه در این بود که علوم را با یکدیگر نمی آمیخت و در تفسیر قرآن نیز آن را با فلسفه در نمی آمیخت و در تفسیر خود مباحث را از هم جدا می کرد و آیات را بر مبنای آیات دیگر تفسیر می فرمود. البته از روایات هم استفاده کرده و بحث عقلی هم می کنند اما این ها را با هم در نمی آمیزند. متد ایشان در تفسیر بسیار قابل تعمق و دقیق است و المیزان یکی از تفاسیر برجسته جهان اسلام است. در وضعیت کنونی( از نظر فرهنگی) باید با تأسی از منش و روش چنین بزرگانی قدر مفاخر خود را بدانیم.(2)

پی نوشت ها:

1- کلیه مطالب داخل « » عین بیانات دکتر دینانی است.

2- به نقل از ماهنامه بشری( آبان 87) در گفت و گو با دکتر دینانی.

رادفر - کارشناس فلسفه اسلامی