امام زمان و اجرای عدالت اجتماعی
عدل و عدالت در لغت به معنای «برابری و برابر کردن» (1), «امر متعادل و میانه‌روی در کارها» (2) و یا «حکم به حق» (3) آمده است. و در عرف عام به معنای رعایت حقوق دیگران, در برابر ظلم (تجاوز به حقوق دیگران) به کار می رود, و از این روی عدل را به این صورت تعریف کرده‌اند: «اعطای حق به هر صاحب حق»؛ ولی گاهی توسعه‌ای در مفهوم عدل داده می‌شود و به معنای «هر چیزی را به جای خود نهادن, یا هر کاری را به وجه شایسته, انجام دادن» به کار می‌رود. که این مفهوم اخیر از واژه عدل را نیز می‌توان در کلام گهر بار امام علی (علیه السلام) نیز در تبیین معنای عدالت یافت.
مسلم و بدیهی است که اجرای عدالت اجتماعی موجب قوام جامعه اسلامی می‌گردد, چنانچه امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در این خصوص می‌فرماید: «عدالت نگهدارنده مردم است و جامعه و مردمان را چیزی جز عدالت اصلاح نمی‌کند»(5). برپایی قسط و عدالت در جامعه از چنان جایگاه ویژه و ممتازی برخوردار است که در آیات قرآن از آن به عنوان اصل اساسی در ارسال انبیاء و پیامبران و انزال کتب آسمانی یاد شده است (6) و از طرفی تعبیر «یملأ الارض قسطا و عدلا كما ملئت ظلماً و جوراً» تعبیر آشنایی است كه از طرق مختلف، در ده ها حدیث كه دوران طلایی و زندگی ساز عصر ظهور را ترسیم می كنند؛ آمده است.
چنانچه نبی مکرم اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در بیان چگونگی پایان عمر دنیا, چنین می‌فرماید: «اگر از دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد, خداوند آن روز را چنان طولانی می‌کند تا مردی از اهل بیت مرا که همنام من است, بفرستد و زمین را همانگونه که پر از ظلم و ستم شده, مملو از قسط و عدل نماید». (7)
از ویژگی های منحصر به فرد دوران حكومت امام مهدی(علیه السلام) كه در احادیث و روایات معصومین (علیهم السلام) فراوان ذكر شده و مورد تأكید و توجه قرار گرفته است، استقرار عدالت اجتماعی در تمام زوایای زندگی جامعه بشری از جمله عدالت در تقسیم بیت المال و توزیع ثروت های ملی و مردمی؛ می باشد. در پرتو اصل محبوب عدالت اجتماعی است كه نابسامانی های سیاسی، ستم اجتماعی و ظلم اقتصادی كه زائیده نظام ظالمانه تبعیض، ستم و بی عدالتی است، سامان می‌یابد.
فراهم آوردن رفاه و آسایش و ایجاد شرایطی كه در آن، آحاد جامعه جهانی، كتاب زندگی داشته و اضطراب و نگرانی از این ناحیه احساس نكنند، در سرلوحه برنامه های كاری حكومت حضرت مهدی(علیه السلام) قراردارد. حضرت با توزیع عادلانه بیت المال و درآمدها و نظارت دقیق به دستگاه های اجرایی و اقتصادی حكومت، زمینه لازم، برای رفاه و آسایش همگانی را فراهم خواهند كرد. به گونه ای كه ساكنان آسمان ها و زمین، از شرایط به وجود آمده، راضی و خشنود خواهند شد.
ابوسعید خدری می گوید: پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «به مهدی بشارت تان می دهم. او به هنگام اختلاف مردمان، از میان امت من ظهور خواهدكرد و ساكنان آسمان ها و زمین از او خشنود خواهند شد. او مال را درست درست تقسیم می كند. مردی پرسید: درست درست چیست؟ فرمود: میان همه به صورت مساوی تقسیم می‌کند».(8)
فراهم آوردن رفاه و سایش و ایجاد شرایطی كه در آن، آحاد جامعه جهانی، كتاب زندگی داشته و اضطراب و نگرانی از این ناحیه احساس نكنند، در سرلوحه برنامه های كاری حكومت حضرت مهدی(علیه السلام) قراردارد. حضرت با توزیع عادلانه بیت المال و درآمدها و نظارت دقیق به دستگاه های اجرایی و اقتصادی حكومت، زمینه لازم، برای رفاه و آسایش همگانی را فراهم خواهند كرد. به گونه ای كه ساكنان آسمان ها و زمین، از شرایط به وجود آمده، راضی و خشنود خواهند شد
گرچه در این روایت بر وجه عدالت در مسائل اقتصادی مردم در دوران حاکمیت حضرت مهدی(علیه السلام) مورد توجه و تاکید است لکن باید این نکته را مورد توجه قرار داد که عدالت امام (علیه السلام) در تمام زوایای زندگی انسان‌های عصر ظهور است.
بنابراین از مجموع آیات و روایات در خصوص عصر ظهور به این باور و استنباط می رسیم كه با حاكمیت نظام عدالت گستر آن حضرت و نزول بركات آسمان ها و زمین و نظارت دقیقت بر امور اقتصادی، معضل بزرگ فقر و محرومیت كه موثرترین عامل در بروز ناهنجاری اجتماعی، به حساب می آید، از جامعه بشری برچیده خواهد شد. و با ایجاد رفاه و آسایش موعود، پدیده های دزدی، تجاوز، بی عفتی، رشوه و اختلاس كه مولود نامیمون فقر و تهیدستی است، از بین رفته، ترس، نگرانی، اضطراب و ناامنی، جایش را به محیط صلح، صفا صمیمیت و امنیت خواهد داد.
پی نوشت:
1) الراغب اصفهانى, حسین بن محمد, المفردات فی غریب القرآن, تحقیق: صفوان عدنان داودى, چاپ اول, بیروت, دارالعلم الدار الشامیة, 1412ه, ص551
2) مصطفوى, حسن, التحقیق فی كلمات القرآن الكریم, تهران, بنگاه ترجمه و نشر كتاب, 1360ش, ج3, ص53
3) الفراهیدى, خلیل بن احمد, كتاب العین, چاپ دوم, قم, انتشارات هجرت, 1410ه, ج2, ص38
4) ر.ک: نهج البلاغه, حکمت437 و نیز: مجلسى، محمد باقر, بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت, مۆسسة الوفاء، 1404ه, ج72, ص350, ح59 :«العدل یضع الامور مواضعها»
5) الآمدى, عبدالواحد بن محمد التمیمى ، غرر الحكم و درر الكلم، قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1366ش, صص339و 340
6) الحدید/25: «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِیزان َلِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط .... » و نیز: النحل/ 90
7) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج51, ص102
8) بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج51, ص 92
شهربانو زند لشنی
بخش مهدویت تبیان
