به چه سندی ما به اهل بیت توسل می گیریم؟
یکی از شبهاتی که امروزه توسط برخی بیان می شود، بحث توسل است. ما در اینجا بررسی می کنیم که این بحث ریشه در آیات قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام) دارد و شبهات وارده به آن مردود است.
کلمات "توسل" و "وسیله" هر دو دارای یک ریشه‌ی لغوی بوده و از ماده‌ی "وسل" گرفته شده و به معنی تقرّب جستن و یا چیزی كه باعث تقرّب به دیگری از روی علاقه و رغبت میشود؛ میباشد.
از حیث اصطلاح، امروزه توسل به عملی خاص که شیعیان انجام می دهند اطلاق می گیرد که پیامبر یا یکی از ائمه را در درگاه خداوند وسیله قرار می دهند تا از خدا حاجت و بخشش گناهان خویش را طلب کنند و آنها را شفیع نزد خداوند قرار دهند.
مسئله توسل ریشه در آیات قرآن دارد. آیه ای که به مسئله توسل اشاره دارد، در سوره مائده آمده است: " یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ "(اى كسانى كه ایمان آوردهاید، از خداوند پروا كنید و (براى تقرّب) به سوى او (از مقرّبان درگاهش و از عملهاى صالح) وسیله بجویید و در راه او جهاد كنید، شاید رستگار گردید.) (مائده 35)
وسیله در آیه فوق معنى بسیار وسیعى دارد و هر کار و هر چیزى که باعث نزدیک شدن به پیشگاه مقدس پروردگار می شود را شامل می گردد، همانطور که امام على (علیه السلام) در نهج البلاغه فرموده است: (بهترین چیزى که به وسیله آن می توان به خدا نزدیک شد ، ایمان به خدا و پیامبر او و جهاد در راه خدا است که قله کوهسار اسلام است، و همچنین جمله اخلاص (لا اله الا الله) که همان فطرت توحید است، و بر پا داشتن نماز که آئین اسلام است، و زکوة که فریضه واجبه است، و روزه ماه رمضان که سپرى است در برابر گناه و کیفرهاى الهى، و حج و عمره که فقر و پریشانى را دور می کند و گناهان را می شوید، و صله رحم که ثروت را زیاد و عمر را طولانى مى کند، انفاق هاى پنهانى که جبران گناهان می نماید و انفاق آشکار که مرگ هاى ناگوار و بد را دور می سازد و کارهاى نیک که انسان را از سقوط نجات مى دهد.)
و نیز شفاعت پیامبران و امامان و بندگان صالح خدا كه طبق صریح قرآن باعث تقرب به پروردگار مىگردد، در مفهوم وسیع توسل داخل است، و همچنین پیروى از پیامبر و امام و گام نهادن در جاى گام آنها ؛ زیرا همه اینها موجب نزدیكى به ساحت قدس پروردگار مىباشد حتى سوگند دادن خدا به مقام پیامبران و امامان و صالحان كه نشانه علاقه به آنها و اهمیت دادن به مقام و مكتب آنان مىباشد ، جزء این مفهوم وسیع است.
و آنها كه آیه فوق را به بعضى از این مفاهیم اختصاص دادهاند در حقیقت هیچ گونه دلیلى بر این تخصیص ندارند، زیرا همانطور كه گفتیم" وسیله" در مفهوم لغوی اش به معنى هر چیزى است كه باعث تقرب مىگردد.
لازم به تذكر است كه هرگز منظور این نیست چیزى را از شخص پیامبر یا امام مستقلاً تقاضا كنند، بلكه منظور این است با اعمال صالح یا پیروى از پیامبر و امام، یا شفاعت آنان و یا سوگند دادن خداوند به مقام و مكتب آنها (كه خود یك نوع احترام و اهتمام به موقعیت آنها و یك نوع عبادت است) از خداوند چیزى را بخواهند این معنى نه بوى شرك مىدهد و نه بر خلاف آیات دیگر قرآن است و نه از عموم آیه فوق بیرون مىباشد.(تفسیر نمونه/آیت الله مكارم شیرازی)
در روایتی آمده که امیرالمۆمنین(علیه السلام) در تفسیر آیه" وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ " فرمودند: (منم وسیله خداى تعالى.)
همچنین از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) روایت شده كه فرمودند: (از خداى تعالى براى من درخواست وسیله كنید كه "وسیله" درجهاى است در بهشت كه به جز یك نفر به آن درجه نمىرسد و امیدوارم آن یك بنده خدا من باشم.)
با دقت در روایت و تطبیق با معنای آیه خواهید دید كه وسیله عبارت است از مقامى كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد پروردگارش دارد، و آن جناب به وسیله آن مقام مىتواند به درگاه خداى تعالى تقرب جوید، و آل طاهرینش و بعد از آنان صالحان از امتش به آن جناب ملحق مىشوند، هم چنان كه در بعضى از روایات صادره از آل محمد(علیهم السلام) آمده كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست به دامن پروردگارش مىزند و ما دست به دامن او مىزنیم و شما (شیعیان ما) دست به دامن ما مىزنید. (المیزان/علامه طباطبایی)
در قرآن چندین مصداق برای توسل آمده که طبق این آیات وسیله قرار دادن مقام انسانی صالحی در پیشگاه خدا و طلب چیزی از خداوند به خاطر او، به هیچ وجه ممنوع نیست و منافات با توحید ندارد.
در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
توسّل برادران یوسف به حضرت یعقوب جهت طلب استغفار
در قرآن آمده پس از آنکه برادران یوسف فهمیدند برادرشان عزیز مصر است و متوجه گناهان خود شدند از پدر تقاضا کردند برایشان طلب استغفار کند." قَالُواْ یَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِینَ "(پسران یعقوب) گفتند: اى پدر، براى گناهان ما (از خداوند) آمرزش بخواه، كه همانا ما خطاكار بودیم.)(یوسف 97)
و پدرشان نیز پذیرفت."قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّیَ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ "(گفت: به زودى براى شما از پروردگار خویش آمرزش مىخواهم (بگذارید شب جمعه شود یا روز وصل یوسف رسد) مسلّما او همان بسیار آمرزنده و مهربان است.)(یوسف 98)
از آیات فوق استفاده می شود که تقاضای استغفار از شخص دیگر نه تنها منافات با توحید ندارد، بلکه راهی است برای رسیدن به لطف پروردگار، وگرنه چگونه ممکن بود یعقوب پیامبر، تقاضای فرزندان را دائر به استغفار برای آنان بپذیرد، و به توسل آنها پاسخ مثبت دهد.
توسّل به پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) جهت آمرزش گناهان
خداوند در قرآن کریم از عمل برخی از مۆمنین گنهکار گزارش داده است که به نزد رسول خدا آمده و از ایشان درخواست می‌کردند تا از درگاه خداوند برای ایشان طلب آمرزش و بخشش نماید: " وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآۆُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا "(و ما هیچ رسولى را نفرستادیم مگر آنكه به یارى و توفیق خدا از وى اطاعت شود. و اگر آنها هنگامى كه به خویشتن ستم كردند نزد تو مىآمدند، آن گاه از خداوند آمرزش مىخواستند و رسول خدا نیز براى آنها طلب آمرزش مىكرد بىتردید خدا را بسیار توبهپذیر و مهربان مىیافتند.)(نساء 64)
این آیه صریحاً می گوید که آمدن به سراغ پیامبر(صلی الله علیه و آله) و او را بر در درگاه خدا شفیع قرار دادن، و وساطت و استغفار او برای گنهکاران مۆثر است، و موجب پذیرش توبه، و رحمت الهی است.
با توجه به این آیه اگر وساطت و دعا و استغفار و شفاعت خواستن از پیامبر(صلی الله علیه و آله) شرک بود ، چگونه ممکن بود که قرآن چنین دستوری را به گنهکاران بدهد.
البته بدیهی است پیامبر(صلی الله علیه و آله) آمرزنده گناه نیست، او تنها می تواند از خدا طلب آمرزش کند. جالب توجه این است که قرآن نمی گوید: تو برای آنها استغفار کن بلکه می گوید"رسول" برای آنها استغفار کند، این تعبیر گویا اشاره به آن است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) از مقام و موقعیتش استفاده کند و برای خطا کاران توبه کننده استغفار نماید.
فاطمه خالکی
بخش قرآن تبیان
