کدام زائرِ بهشتی؟!

زائر بهشتی

روایات متعدّدى از امامان معصوم علیهم السلام در ترغیب و تشویق مردم به زیارت آن حضرت و راجع به اجر و ثواب عظیمى كه بر زیارت آن بانوی مکرّمه مترتّب است وارد شده است.

چنانکه امام صادق علیه ‏السّلام فرمودند:

« اِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَكَّةُ وَ اِنَّ لِلرَّسُولِ حَرَماً وَ هُوَ مَدینَةُ وَ اِنَّ لأمیرَالْمُۆمِنینَ حَرَماً وَ هُوَ الْكُوفَةُ وَ اِنَّ لَنا حَرَماً وَ هُوَ بَلْدَةِ قُمْ وَ سَتُدْفَنُ فیها اِمْرَأةٌ مِنْ اَوْلادى تُسَمَّى فاطِمَةُ فَمَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةَ »؛ به راستى كه براى خدا حرمى است و آن مكّه است و براى رسول خدا حرمى است و آن مدینه است و براى امیرالمۆمنین حرمى است و آن كوفه است و براى ما حرمى است و آن شهر قم است و به زودى زنى از اولاد من به نام فاطمه در آن سرزمین دفن مى‏شود، پس هركس او را زیارت كند، بهشت بر او واجب خواهد شد.

« قالَ علیه ‏السّلام ذلِكَ وَ لَمْ تَحْمِلْ بِمُوسى اُمُّه »؛ امام‏صادق علیه ‏السّلام این را فرمود در حالى كه هنوز مادر موسى ‏بن ‏جعفر علیه ‏السّلام به آن حضرت حمل بر نداشته بود. (1)

اهمیّت ‏مقام این بانوى ‏مكرّمه و عنایت ‏خاصّى كه نسبت به ‏زیارت ‏آن‏ حضرت ‏است از این ‏روایت به‏ خوبى ظاهر مى‏ شود، زیرا:

اوّلاً زمانى امام صادق علیه ‏السّلام از این مكرّمه و زیارت او سخن مى ‏گوید كه هنوز انعقاد نطفه پدر بزرگوار او نشده، چه رسد به خود او.

و ثانیاً از دفن فاطمه معصومه علیهاالسّلام در قم اطّلاع مى ‏دهند و ظاهراً به همین لحاظ قم را حرم امامان قلمداد مى‏كند در حالى كه شهرهاى متعدد داریم كه مدفن امامزادگان والامقام و بلكه مدفن امامان است، ولى این وجهه و عنوان را پیدا نكرده‏اند كه حرم امامان باشند.

و ثالثاً وعده صریح بهشت به زائران قبر حضرت فاطمه ‏معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها داده است.

و این روایت به سند دیگرى نیز آمده و در آنجا عبارت چنین است كه:

« اِنِّ زیارَتَها تَعْدِلُ الْجَنَّةَ » (2)؛ زیارت فاطمه معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها معادل و هم‏طراز بهشت است.

همچنین سعد بن ‏سعد می گوید: من از حضرت اباالحسن، امام رضا علیه ‏السّلام راجع به زیارت فاطمه سلام ‏اللَّه‏ علیها، دختر حضرت موسى بن جعفر علیهما‏السّلام پرسش كردم. حضرت فرمودند: «مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّة » (3)؛ هركس او را زیارت كند، بهشت از براى اوست.

و نیز از ابن الرّضا، حضرت جواد علیه ‏السّلام نقل كرده كه فرمودند: « مَنْ زارَ عَمَّتى بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّة »(4)؛ كسى كه قبر عمّه ‏ام را در قم زیارت كند، بهشت از براى اوست.

از تعبیر عَمَّتى كه در روایت حضرت جوادالائمه علیه ‏السّلام آمده به ذهن تداعى مى‏ شود كه امام جواد علیه ‏السّلام به داشتن چنین عمّه محترمه ‏اى افتخار مى‏ كند و از این‏رو به جاى ذكر نام آن مكرّمه، عنوان عاطفى و زیباى عمّه‏ من را به‏كار مى‏ برد.

مطلب بسیار مهم و چشمگیرى كه در این روایات آمده است و قدر مشترك و جامع بین همه آنهاست، وعده بهشت به زائران قبر شریف حضرت فاطمه معصومه سلام ‏اللَّه ‏علیها است. وعده آشكار به بهشت در مقابل زیارت آن حضرت در لسان مبارك سه امام معصوم و مفترض ‏الطاعة آمده است.

زیارتگاه دوست

به مقتضاى روایات عدیده ‏اى كه از امامان بزرگوار در این باره رسیده است، طبعاً حضرت ولىّ‏ عصر، امام زمان ارواحنا فداه نیز براى آن بانوى بهشتى احترام و تعظیم فراوان قائلند و از روى همین قراین و شواهد مى ‏توان گفت كه آن ولى ‏اعظم خدا نیز به زیارت عمّه بزرگوار خود، حضرت فاطمه معصومه سلام ‏اللَّه ‏علیها اهتمام دارند و مرقد مطهّر وى مورد توجّه، عنایت و الطاف ایشان مى ‏باشد. چنانکه بعضى از مكاشفات و رۆیاهاى صادقه نیز كه براى اهل ‏دل و صاحبان ‏نفوس ‏زكیّه واقع شده، حكایت از همین معنا مى‏ كند.

مرحوم آیة ‏اللَّه مرتضى حائرى، فرزند برومند مۆسّس حوزه ‏علمیه ‏قم مرحوم آیة ‏اللَّه حاج شیخ عبدالكریم حائرى در یادداشتهاى خود نوشته ‏اند: من این جریان را كه اهل علم و تحقیق و دقّت در امور، زیارت حضرت معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها را در قسمت بالاسر حرم حضرت انجام مى‏ دادند، نمى پسندیدم براى اینكه: اولاً سلام به حسب اعتبار عرفى باید به طرف آن موجود محترم باشد نه بالاى سر او و رو به قبله، كه جسم مطهّر در طرف چپ واقع مى ‏شود. و تا آنجا كه مى‏ دانم در هیچ‏ یك از سلام‏ها به این شكل نرسیده است. و ثانیاً در خصوص ضریح آن حضرت كه قبر مطهّر انحراف دارد، صورت مطهّر نوعاً در پشت سر واقع مى ‏شود.

شبى خواب دیدم كه سه‏ نفر مردمان بیابانى و بیابان ‏گشته كه یكى از آن سه بزرگوار - در عالم خواب معلوم بود كه امام ‏عصر (عج) بود، در پشت سر حضرت، رو به قبله در طرف سر مبارك ایستاده ‏اند و به حسب ظاهر زیارت مى ‏كنند، یعنى معلوم بود كه براى زیارت ایستاده ‏اند، ولى من كلمات آنها را نمى ‏شنیدم.

بعداً من به روایت سعد، كه دلیل بر زیارت آن وجود مبارك است مراجعه كردم. دیدم "عندالرأس ‏مستقبل ‏القبلة" دارد؛ یعنى نزد سر و جانب سر، رو به ‏قبله و "فوق الرأس" ندارد كه معنى آن "بالاى سر" باشد. و نزد سر، رو به قبله، با توجه به عرفیّت سلام كه باید رو به جانب جسد مطهّر باشد منطبق بر همان موضع مى ‏باشد كه در عالم خواب امام علیه ‏السّلام و دو نفر از یاران آن بزرگوار ایستاده بودند.(5)

زیارت با معرفت

علّامه مجلسى (ره) مى‏ گوید: در بعضى از كتب و روایات دیدم كه على ‏بن‏ ابراهیم از پدرش از سعد نقل كرده كه حضرت على بن موسى الرضا علیه ‏السّلام فرمودند: « یا سَعْدُ عِنْدَكُمْ لَنا قَبْرٌ »؛ براى ما در نزد شما قبرى است. عرض ‏كردم: جانم‏ فدایت، منظورتان قبر فاطمه ‏بنت ‏موسى ‏علیهماالسّلام ‏است؟

فرموند: « نَعَمْ، مَنْ زارَها عارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ‏ الْجَنَّةُ » (6)؛ آرى، منظورم همان است، كسى كه او را با شناخت حق و مقامش زیارت كند، بهشت از براى اوست.

طبق این تعبیر والا، هنگامى بهشت پاداش زیارت آن بانو است كه زائر، عارف به مقام شامخ و مرتبه رفیع و منیع آن بزرگوار باشد. اما شناخت و معرفت حق حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام تنها از این رو نیست كه او دختر امام و خواهر امام و عمه امام بود، گرچه این جهت نیز عامل مضاعفی بر تكوین شخصیت آن حضرت است.

بلکه بدانیم كه ایشان تنها دختر امام و یا عمه و یا خواهر امام نیستند بلكه دارای مدارجی از معرفت الله و تقوا و عبادت فوق العاده بوده اند كه در پیشگاه خدا باعث تقرب فوق العاده ایشان بوده، همانطور كه در زیارتنامه ایشان هست كه « فانّ لك عند الله شأن من الشأن ».

و نیز بدانیم و بشناسیم كه آن حضرت جزو ذوی القربان حضرت خاتم الانبیا صلی الله علیه وآله است و بدانیم كه مودت و محبت عمیق نسبت به آن بزرگوار، واجب و لازم و در لسان قرآن كریم، اجر و مزد نبوت و رسالت به حساب آمده است. چنانکه پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه وآله فرمود:

« اِلْزِمُوا مَوَّدَتَنا أَهْلَ البیتِ، فَاِنَّهُ مَنْ مَنْ لَقِیَ اللهَ وَ هُوَ یَوَدُّنا أَهْلَ البیتِ، دَخَلَ الجَنَّةَ بِشِفاعَتِنا؛ وَالّذِی نَفْسی بِیَدِهِ، لایَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعِلْمِهِ الاّ بِمَعْرِفَةِ حَقَّنَا »(7)؛ دوستی و محبّت ما اهل بیت را پیشه كنید، زیرا كسی كه خدا را با محبّت ما اهل بیت ملاقات كند، با شفاعت ما وارد بهشت خواهد شد؛ سوگند به كسی كه جانم در دست اوست، هیچ كس از عملش سودی نمی برد مگر با شناخت كامل نسبت به حقوق ما.

اما نکته مهمی که در این روایات باید مورد توجه قرار گیرد این است که منظور از واجب شدن بهشت بر زائر آن حضرت آن است كه انسان، پاك و پاكیزه و بهشتی می شود اما در عین حال ممكن است انسان بعد از آن كارهایی انجام دهد كه مجدداً دوزخ برای او لازم گردد. از این رو، شناخت و عرفان به آن حضرت همچنین به این است كه سیره هدفمند آن بانوی بزرگوار را از جهت عبادی، عرفانی، فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی بشناسیم و به ابعاد و زوایای زندگی درخشان او معرفت پیدا كنیم، تا الگو بودن او را درك كنیم و در الگوگیری از او بتوانیم بهره كافی و شافی ببریم.

پی نوشت:

1) بحارالانوار، طبع بیروت، ج 99، ص 267.

2) همان.

3) ابن قولویه، در كامل الزّیارات، ص 324، و مرحوم شیخ صدوق علیه ‏الرّحمة در عیون اخبارالرضا علیه ‏السّلام ، ج 2، ص 267، و در ثواب الاعمال، ص 124 به سند معتبر این روایت را نقل كرده است.

4) همان.

5) یادداشتهاى مرحوم آقاى حائرى، ص 118.

6) بحارالانوار، طبع بیروت، ج 99، صص 265-266.

7) المحاسن، برقی، ج 1، ص 61، الأمالی، طوسی، ص 686؛ بحارالانوار، ج 27، ص 90، و ج 27، ص 170 و ج 65، ص 101، ب 187 و مستدرك الوسائل، ج 1، ص 151.

منابع:

رواق عصمت، سید علی حسینی.

بانوی ملكوت، آیة الله كریمی جهرمی.

تجلی كوثر در حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّلام، مۆسسه كوثر ولایت.

نگرشی به زیارت نامه حضرت فاطمه معصومه علیهاالسّلام، محسن رفیعی و معصومه شریفی.