ابوالقاسم میرزای قمی(٢)

بخش قبلی را اینجا ببینید

شاگردان برجسته

یكی از خدمات بزرگ و فعالیتهای ارزنده این شخصیت علمی تربیت شاگردان ممتاز و نمونه ای است كه هر یك از آنها از مشعلداران علم و فقاهت و از بزرگان و شخصیتهای برجسته علمی به شمار می آیند. شاگردان برجسته میرزا عبارتند از:

1. آقا سید محمد باقر شفتی معروف به حجه الاسلام (متوفای 1260 ق ): او در قم نزد میرزای قمی شاگردی نمود. پس از آن به كاشان مسافرت كرد و مدتی نیز نزد حاج ملا مهدی نراقی بهره علمی جست . آنگاه به اصفهان رفت و در آنجا ساكن شد. معروف ترین تصنیف وی كتاب مطالع الانوار (شرح شرایع ) است .

2. حاج محمد ابراهیم كلباسی (1180 - 1261 ق )

او از مفاخر علمای امامیه و از مجتهدان بزرگ شیعه به شمار می رود و در زهد و تقوا و عبادت زبانزد خاص و عام است ، در دوران زعامت و مرجعیت استاد كل وحید بهبهانی برای تحصیل به عراق مهاجرت كرد و از محضر بزرگانی همچون آقا محمد باقر بهبهانی ، علامه بحرالعلوم ، شیخ جعفر كاشف الغطاء، آقای سید علی طباطبایی (مولف ریاض المسائل ) و میرزای قمی استفاده كرد. برخی از تالیفات و آثار ارزشمند او عبارتند از:

1- الایقاعات

2- الارشاد

3- شواهد الهدایه

4- منهاج الهدایه

5- ارشاد المسترشدین

6- الارشاد

7- النخبه

8- مناسك الحج

3. آقا محمد علی هزار جریبی (متوفی 1245 ق)

او از بزرگان علما بود و در علوم عقلی و نقلی مهارت خاصی داشت . كتابهای «لبدرالباهر»در تفسیر، «لسراج المنیر»در علم رجال ، «بصره المستبصرین »درامامت ، كتاب الصلوه و « انیس المشتغلین » آثار قلمی این دانشور بزرگ است .

4. آقا احمد كرمانشاهی (نوه وحید بهبهانی )

از آن بزرگوار آثاری چون « مرآت الاحوال » در موضوع رجال (به زبان فارسی)  «العمودیه فی شرح الصمدیه »، « نور الانوار»، « الدرر الغرویه » و شرح مختصر النافع و كتب دیگر به جای مانده است .

5. سید محمد مهدی خوانساری (متوفای 1246 ق)

او نوه آقا حسین خوانساری است . از جمله تالیفات و آثار قلمی این سید بزرگوار رساله مشهور و مبسوطی در احوال ابوبصیر است كه « عدیمه النظیر فی احوال ابی بصیر» نامیده شده است .

13. ملا غلامرضا آرانی

بسیاری از این بزرگان از میرزای قمی اجازه روایت و حدیث دریافت كرده اند.

تبلیغ و ارشاد

فعالیت های فرهنگی این شخصیت عالیقدر تنها به مطالعه و تحقیق ، تالیف و تصنیف و تدریس و تربیت شاگرد محدود نمی شد و كثرت اشتغالات علمی و اجتماعی ، او را از وظیفه اصلیش ، یعنی تبلیغ دین و ترویج و نشر آیین مقدس اسلام و ارشاد و هدایت بندگان خدا باز نمی داشت ، او در حالی كه پناه محكم و مطمئن برای اهل علم بود مرشد و معلمی دلسوز و پدری مهربان برای مردم شناخته می شد. به همین سبب به موازات برنامه های درسی كه برای دانش پژوهان و اهل فضل داشت خطابه ها و سخنرانی هایی نیز برای سایر افراد بر پا می داشت .

امر به معروف و نهی از منكر

آن بزرگوار به انجام فریضه امر به معروف و نهی از منكر بسیار مقید و پای بند بود. حتی این وظیفه الهی و اجتماعی در ملاقات با شاه وقت هم ترك نمی شد. گویند در یكی از این ملاقاتها در بین گفتگو، خطاب به فتحعلی شاه فرمود: ای شاه ! با مردم به عدالت رفتار كن زیرا كه می ترسم به موجب معاشرتی كه با تو دارم ، نظر به آیه شریفه «و لا تركنوا الی الذین ظلموا فتمسكم النار» مستوجب عذاب پروردگار شوم ! سلطان قاجار در جواب میرزا عرض كرد: نظر به این روایات كه می گوید: «هر كه در دنیا سنگی را دوست داشته باشد در آخرت با او محشور خواهد شد» بنده هم چون در دنیا با شما معاشرت و دوستی دارم ، امیدوارم كه در بهشت عنبر سرشت نیز با شما محشور باشم .

در یكی از دیدارهای دیگری كه میرزا با فتحعلی شاه داشت دست به ریش ‍ وی كه بسیار بلند بود كشید و فرمود: ای شاه ! كاری نكن كه این ریش فردای قیامت با آتش جهنم بسوزد!

هر چند كه سلطان نسبت به او علاقه می ورزید، میرزا به وی بی اعتناتر می شد و بیشتر از وی فاصله می گرفت . روزی فتحعلی شاه از آن بزرگوار درخواست كرد كه اجازه دهد تا دختر خویش را به ازدواج پسر میرزا درآورد و بدین وسیله رابطه خانوادگی بین میرزا و خانواده سلطنتی بر قرار گردد. میرزا از این پیشنهاد سخت ناراحت و نگران شد و از قبول آن خودداری ورزید. گر چه آن جلسه بدون نتیجه پایان پذیرفت اما چون برای میرزا این احتمال وجود داشت كه با اصرار شاه مجبور گردد از روی ناچاری به این وصلت تن در دهد دست بر دعا برداشت و گفت : «خدایا، اگر بناست شاهزاده به همسری پسر من درآید مرگ جوانم را برسان !» طولی نكشید كه تنها پسر میرزا در آب غرق شد و در اثر این حادثه از دنیا رفت .

از میرزا بیاموزیم

ویژگیهایی كه رمز موفقیت و عامل پیروزی و سربلندی این مرد بزرگ بوده است عبارت است :

الف ) صبر و استقامت :

شكیبایی و استقامت و پایمردی از ویژگیهای بارز میرزاست . او در طول زندگی پرنشیب و فرازش همواره در برابر مشكلات چون كوه مقاوم و پایدار بود و هرگز در مقابل حوادث ناگوار و انبوه سختیها زانو به زمین نزد، با اینكه در طول زندگی هشتاد ساله اش مخصوصا دوران تحصیل با مشكلات فراوانی مواجه بود، با استفاده از شكیبایی توانست بر همه مشكلات پیروز شود.

ب ) جدیت در تحصیل :

او در فراگیری اسلامی چنان كوشا بود كه شبها كمتر به خواب می رفت و بیشتر وقت را مشغول مطالعه بود.

ج ) تلاش پیگیر:

تلاشگری فوق العاده او سبب شده كه او را یكی از پركارترین فقهای شیعه به شمار می آورند. او تمام عمر مباركش را به درس و بحث ، مطالعه و تحقیق و هدایت و ارشاد خلق سپری كرد و لحظه ای آرام ننشست .

گاه در سنگر محراب و مسجد به اقامه جمعه و جماعت و ارشاد و هدایت مشغول بود و گاه بر كرسی تدریس به نشر علوم اسلامی و تربیت و پرورش ‍ شاگرد، زمانی در مسند فتوا و استنباط احكام شریعت و جواب استفتاءات و گاهی نیز به مطالعه و تحقیق و تالیف و تصنیف سرگرم بود.

د ) ذوق شعری : 

او علاوه بر مقام فقاهت ، دارای طبع شعر بود و دیوان شعر آن بزرگوار در حدود پنج هزار بیت كه به زبان فارسی و عربی سروده شده است .

ه ‍ ) خوشنویسی :

میرزای قمی علاوه بر مزایای علمی و اخلاقی از زیبایی خط برخوردار بوده است ، مولف كتاب «روضات الجنات » در این باره می نویسد:

«مرحوم میرزا بسیار خوش خط بود و با هر یك از دو نوع خط مرسوم زمانش - یعنی نسخ و نستعلیق - آشنایی كامل داشته و هر دو را به طرز بسیار جالب و زیبایی می نگاشته است . نوشته های زیبایی كه با زبان فارسی و عربی ، با خط نسخ و نستعلیق از آن بزرگوار در نزد ما موجود است خود بهترین شاهد و گواه بر این مطلب است .»

غروب آفتاب زندگی

سرانجام آفتاب زندگی این شخصیت بزرگ علمی و دینی كه سالها وجود مباركش منشا خیر و درخشندگی بود در سال 1231 ق غروب كرد او در هشتاد سالگی دعوت حق را لبیك گفت و روح پاكش به سوی معشوق شتافت و در جوار رحمت حق تعالی قرار گرفت . پیكر این مرد بزرگ با نهایت تجلیل و احترام تشییع گردید و در قبرستان شیخان قم ، مقابل مقبره زكریا بن آدم به خاك سپرده شد.

بازماندگان

میرزا دارای یك پسر و هشت دختر بود. پسر آن مرحوم در زمان حیات پدر درگذشت و بازماندگان وی تنها منحصر به دختران او بودند كه هر كدام از آنها همسر یكی از علما گردید.

افرادی كه افتخار دامادی آن بزرگوار را دارا بودند عبارتند از:

1. میرزا ابوطالب قمی

2. حاج ملا اسد الله بروجردی

3. ملا محمد نراقی (فرزند ملا احمد نراقی )

4. میرزا علی رضا طاهری

5. شیخ علی بحرینی

6. آقا محمد مهدی كلباسی (فرزند حاج محمد ابراهیم كلباسی )

7. ملا علی بروجردی

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه

تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان