راه مقابله با مشكلات جوانى
وقتى نوجوان آرام دوران نوجوانى را پشت گذارد وارد مرحلهاى حساس و زیبای جوانى مىشود كانون قدرت تحرك عواطف احساسات است. مشكلات از نظر روانى دامنگیر اوست اگر به درستى شناسایى نشود، و روشهاى صحیح اخلاقى، تربیتى با آن مقابله نگردد، خطرات فراوانى بر سر راه تكامل جوانان قرار خواهد گرفت كه در آینده زندگى آنان نقش تخریبى غیرقابل جبرانى دارد.
مسئله بیماریهاى روانى، و شیوههاى درمان روح آدمى در چهارده قرن قبل در مجموعه تعالیم حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) مطرح بوده است. برخى از نمونههاى آن را در این مجال مطالعه خواهید كرد.
درمان بیماریهاى روانى
امام على (علیه السلام) در نهج البلاغه، اصالت روح آدمى، بیماریهاى روانى، روانشناسى درمانى و شیوه هاى صحیح روانكاوى و پالایش روح را از نظر كاربردى به بحث و بررسى گذاشته است.
امام على (علیه السلام) فرمود: «همانا این روحهاى شما چونان بدنهاى شما خسته و افسرده مىشوند، براى درمان آنها از كلمات زیبا و حكمت آمیز استفاده كنید».
هرگاه ناراحت و افسردهاید، روح و روان را با شنیدن یك نوار اخلاقى، از یك استاد خودساخته اخلاق، دگرگون و شاداب سازید. در خدمت عارف پاكباختهاى زانو زده سخنان زیبا و پرجاذبه اخلاقى، عرفانى بشنوید. اشعار زیبا و حكیمانهاى را مطالعه كنید یا بشنوید.
درمان روان
امام در رهنمود دیگرى، قرآن و آشنایى با معارف گرانسنگ آن را درمان انواع بیماریهاى روانى معرفى مىكند زیرا كه مباحث در راستاى شناخت روح و روان و روشهاى درمان بیماریهاى روانى است.
امام على (علیه السلام) فرمود: "قرآن را بیاموزید كه بهترین گفتههاست، و در قرآن فراوان بیاندیشید كه بهار دلهاست".
شنیدن آیات قرآن و مطاله و ارزیابى مطالب آن از نظر ''گفتار درمانى'' فوائد و آثار فراوانى دارد.
مقابله با خجالت كشیدن
یكى از بیماریهاى روانى كه ممكن است مشكلات اخلاقى در روابط اجتماعى براى جوانان پدید آورد خجالت كشیدن افراطى است. البته بسیارى خجالت مىكشند و در هر كارى و در هر اجتماعى شركت نمىكنند، هر حرفى را نمىزنند كه نوعى خویشتندارى و حفظ نفس است و مىتواند پسندیده باشد و تا حدودى لازم است. اما خجالت كشیدن افراطى كه عامل انزواطلبى و كنارهگیرى از جامعه مىشود، براى جوانان خطرساز است و مىتواند آنان را از روابط اجتماعى دور نگه داشته و تبدیل به انسانهاى خود محور و ایدهالگرا نماید.
امام على علیه السلام فرمود: "به جمعیتهاى بزرگ بپیوندید زیرا دست خدا با جماعت است".
اگر جوانان دچار حالت ''خجالت كشیدن افراطى'' شدند یكى از راههاى درمان آن، كشاندن آنها به زندگى اجتماعى و شركت دادنشان به مراسم عمومى و اجتماعات گوناگون در مناسبتهاى سیاسى است، تا روح انزواطلبى در زندگى اجتماعى تعدیل شود. امام نیز زندگى اجتماعى را توصیه مى كنند.
امام على (علیه السلام) فرمود: "از تنهائى و پراكندگى بپرهیزید، زیرا انسان تنها طعمه شیطان است چونان كه گوسفند تنها طعمه گرگ مىباشد".
نوجوان یا جوانى را كه دچار خجالت افراطى است باید به اجتماعات كشاند، تا در اجتماعات شركت كند، در میان دوستان و آشنایان مقالهاى بخواند، در روابط اجتماعى خانوادگى، مهمانها را پذیرایى كند تا به تدریج خجالت كشیدن او تعدیل شود.
مقابله با ترسیدن
یكى دیگر از آفات جوانى، ترسیدن است. درست است كه ترس در انسان ریشه در غریزه دارد، و تا حدودى غریزه ترس و ترسیدن براى انسان مفید است و عامل بازدارندهاى است كه دست به هر كارى نزند، و با احتیاحهاى لازم زندگى كند. اما اگر غریزه ترس از اعتدال خارج شد، و جوان تبدیل به انسانى ترسو و بزدل گردید، دیگر نمىتواند در بازسازى جامعه خود نقشى داشته باشد و جرات كارهاى مفید و لازم را نیز ندارد و تبدیل به انسانى ذلتپذیر و بىتفاوت مىگردد.
یكى از راههاى درمان ترسیدن، تماس مستقیم یا دخالت كردن در همان كارى است كه انسان از آن مىهراسد، باید نزدیك شد و از نظر كاربردى در عمل به مقابله پرداخت تا ترس زایل گردد. اگر از تاریكى مىترسد، سعى كند در تاریكى راه برود، قدم بزند اگر از آب رودخانه یا دریا مىترسد سعى كند با وسائل لازم در آنجاها شنا كند. وارد آب شود، و با عمق آبها آشنا گردد. اگر مىترسد كارى را خراب انجام دهد، به همان كار بپردازد، و بارها و بارها تمرین كند تا ترس و واهمه از جان او رخت بربندد.
امام على (علیه السلام) فرمود: "هرگاه از چیزى مىترسى، خود را در آن بیفكن كه گاهى ترسیدن از آن چیز مهمتر از واقعیت خارجى است".
انسان باید بداند كه قابلیتهاى وجودى او والاتر از انواع ترسهاست، چیزى نیست كه قابل حل شدن نباشد، مشكلى نیست كه آسان نگردد، و ترسى نیست كه برطرف نشود.
یكى دیگر از روشهاى مقابله با ترس، یاد خدا، و توجه به قدرت لایزال الهى است. كه هرگونه ترسى را از دلها مىزداید، انسانى كه تنها از خدا مىترسد، از چیز دیگرى هراس ندارد. امام على (علیه السلام) فرمود: "هر امیدى جز امید به پرودگار، بیهوده است، و هر ترس قطعى جز ترس از خدا نادرست است" .
مقابله با اضطرابهاى روانى
زندگى انسان به خصوص نسل جوان پر از تلخىها و شیرینىهاست. تحولات مهم سیاسى و نگرانكننده همواره با زندگى انسان شكل مى گیرد كه انواع اضطرابها و نگرانیها را به همراه دارند. چه باید كرد تا اضطرابهاى گوناگون، روح ما را متزلزل نسازند؟ و سلامت روانى ما را تهدید نكند؟
ـ نقش یاد خدا در آرامش روان
یكى از راههاى مقابله با اضطرابهاى روانى، یاد خدا در همه حالات است.
امام على (علیه السلام) فرمود: "در یاد خدا غرق شوید كه یاد خدا بهترین یادهاست".
ـ یاد مرگ و آرامش روان
یكى دیگر از راههاى مقابله با اضطرابهاى روانى یاد مرگ و توجه به قیامت است. آنانكه به آینده زندگى انسان توجه ندارند و مرگ و پایان زندگى را باور نمىكنند، و فراموش كردند كه باید روزى از این دنیا بروند و زمان رفتن نیز معلوم نیست و فكر مىكنند كه همیشه هستند، از تحولات گوناگون رنج مىبرند، و براى از دست دادن مال یا موقعیتهاى سیاسى نگران شده دچار اضطراب مىگردد و آرامش روانى را از دست مىدهند. كه یاد قیامت، انسان را به واقعبینى نزدیك و با واقعیتها آشنا مىسازد.
امام على (علیه السلام) فرمود: "اى پسرم، فراوان مرگ را به یاد آور، و به یاد آن باش كه به سوى آن مى روى و براى پس از مرگ فراهم كرده اى".
امیدواریم با شناخت نعمتهاى الهى، و مشكلات و آفتهاى رشد و تكامل و شناخت راههاى صحیح مقابله با آن، دوران جوانى را شیرین و زیبا به پایان بریم.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع: راه مقابله با مشکلات جوانی از دیدگاه نهج البلاغه، محمد دشتی.