لعن نمودن؛ نمود برائت!
از جمله فروع اعتقادات مسأله ی تولیّ و تبریّ است. بدین معنی که مسلمان حقیقی باید دوستدار و ولایت پذیر اولیای الهی و دشمن و برائت جوینده از دشمنان الهی باشد.
در همین راستا "لعن" یکی از نمودهای نمایش این اعتقاد در انسان است که نسبت به دشمنان الهی با لعن و نفرین ایشان اعتقاد مستحکم خویش را نشان می دهد. براساس آیات قرآن لعن امری پذیرفته شده است و اساسا این آموزه برگرفته از قرآن کریم است که در ادعیه شیعه نیز ظهور و بروز یافته است که از جمله مشهورترین آنها زیارت عاشوراست که لعن دشمنان خدا و دشمنان اولیای الهی را بصورت جدی مد نظر قرار می دهد. این نوشتار می کوشد براساس مستندات قرآنی، ریشه ی این اعتقاد شیعی را نشان دهد.
معنای لعن
لعن در لغت به معنای نفرین است و مقصود از آن دور بودن و طلب دور کردن از رحمت الهی است. بدین معنی که وقتی کسی در لسان دینی ملعون نامیده می شود به معنای آن است که او از جوار رحمت الهی دور است و خداوند متعال نسبت به او غضبناک و خشمگین است. نخستین کسی که در خلقت مورد لعن قرار گرفت ابلیس بود که با نافرمانی و تکبر و غرور خویش از جوار رحمت الهی دور گشت.
لعن در آیات الهی!
در سوره ی مبارکه ی بنی اسرائیل می فرماید: "و ما جعلنا الرُّویا التی اریناک إلا فتنة للناس و الشجرة الملعونة فی القرآن و نخوفهم فما یزدهم إلا طغیاناً کبیراً،(به یادار) رۆیایی را که به تو نشان دادیم و درخت نفرین شده را که در قرآن ذکر کردیم، فقط برای آزمایش مردم بود و ما آنها را بیم می دهیم اما جز طغیان شدید چیزی به آنها نمی افزاید." (اسراء/60)
مفسرین از شیعه و اهل تسنن از جمله امام ثعلبی و امام فخر رازی و دیگران آورده اند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در عالم رۆیا دیدند که بنی امیه مانند بوزینگان برمنبر آن حضرت (صلی الله علیه و آله) صعود و نزول می نمایند جبرئیل این آیه ی شریفه را آورده که آنچه ما در خواب به تو نمودیم فتنه وامتحان برای مردم است و درختی که به لعن در قرآن یاد شده یعنی درخت نژاد بنی امیه نیز برای امتحان امت است و با آیات عظیم مردم را از خدا بیم می دهیم ولی آن ها جز طغیان و کفر و انکار شدید چیزی نمی افزایند.
بنابراین براساس آیه ی شریفه و تفاسیر معتبر شیعی و اهل تسنن خداوند متعال نژاد بنی امیه را که رأس ایشان ابوسفیان و معاویه بودند شجره ی ملعونه و درخت لعنت کرده شده می خواند و به این صورت تبریّ از ایشان را که دشمنان خدا بودند نشان می دهد.
لعن مفسدین فی الارض!
در سوره ی مبارکه محمد (صلی الله علیه و آله) می فرماید: "فهل عسیتم إن تولیتم أن تفسدوا فی الأرض و تقطعوا أرحامکم اولئک الذین لعنهم الله فأصمهم و أعمی أبصارهم، البته از شما منافقان می آید که چون منصب امارت و حکومت یابید در زمین فساد کنید و قطع ارحام نمایید آن گروه منافقان مفسد ویاغی کسانی هستند که خداوند آنها را لعن کرده و گوش و چشمشان را کر و کور گردانیده." (محمد (ص) آیات 22و23)
براساس این آیه ی شریفه صریحا مفسدین فی الارض و قاطعین رحم مورد لعنت قرار گرفته اند بنابراین اگر مفسدین فی الارض و کسانی را که قطع ارحام می نمایند مورد لعن قرار دهیم ، کاری قرآنی انجام گرفته است که فرهنگ قرآنی و الهی آن را تأیید می نماید. نمونه ی بارز و آشکار این ملعونین در تاریخ اسلام ، بنی امیه و حکومتهای بنی عباس هستند که فساد در دوران خلافت ایشان زبانزد خاص و عام بود و ایشان ید طولایی در قطع ارحام و کشتن مردمان داشتند و دلایل واضحی براثبات لعن ایشان است!
آزار دهندگان نفرین شده!
در سوره ی مبارکه ی احزاب برگروه دیگری که لعن الهی برآنها جاری شده است اشاره گردیده است که می فرماید: "إن الذین یۆذون الله و رسوله لعنهم الله فی الدنیا و الآخرة و أعد لهم عذاباً مهیناً، آنانکه خدا و رسول را آزار و اذیت می کنند خداوند آنها را در دنیا و آخرت لعن کرده و برای آنها عذابی خوار کننده مهیا ساخته است." (احزاب/57)
براساس این آیه ی شریفه آزار و اذیت خدا و رسول به وسیله ی عصیان و مخالفت و نافرمانی از اوامر ایشان و نیز آزردن عزیزان پیامبر (صلی الله علیه و آله) چه با دست و زبان و عمل ، همگی مصداق لعن الهی واقع می شوند. براین اساس همه دشمنان اهل بیت از زمان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و پس از ایشان تا قیامت و هر کسی که با اعمال و رفتار خود موجبات ناراحتی و اذیت و آزار اهل بیت پیامبر و پیامبر و خدا را فراهم آورد مورد لعن الهی واقع می شود. از سوی دیگر براساس این آیه ی شریفه ایشان نه تنها در آخرت مورد عذاب واقع می شوند بلکه در دنیا نیز از رحمت الهی بـدورند و لعن الهی شامل حالشان می گردد!
همچنین قرآن کریم به صورت صریح از لعن الهی در مورد ظالمین یاد کرده است که البته گروه بزرگی از ظالمین همان آزار دهندگان خدا و رسول هستند.
ظالمان ملعونند!
قرآن کریم در سوره ی مۆمن در شرح حال ظالمین در قیامت می فرماید: "یوم لاینفع الظالمین معذرتهم و لهم اللعنة ولهم سوءُ الدّار،در آن روز ستمکاران را عذر خواهی سود ندهد و برای آنها لعن و منزلگاه بدی مهیا است." (مۆمن/52) همچنین در جای دیگر می فرماید: "ألا لعنة الله علی الظالمین، بدانید که لعن خدا برستمکاران است." (هود/18)
بنابراین هر کسی که ستمکار و ظالم باشد مورد لعن الهی قرار می گیرد که براساس تقسیماتی که از ظلم وجود دارد باید توجه نمود که ظالم بنفسه و ظالم به مردم و ظالم نسبت به خدا همگی می توانند مصداق آیه ی شریفه باشند که براین اساس گنهکاران که توبه نکرده باشند و کسانی که حقوق مردم و حقوق الهی را زیر پا می گذارند همگی جزء ظالمانند که تا زمانی که توبه نکرده و به جبران عمل برنخیزند از رحمت الهی بدورند و مورد لعن الهی قرار می گیرند.
وقتی کسی در لسان دینی ملعون نامیده می شود به معنای آن است که او از جوار رحمت الهی دور است و خداوند متعال نسبت به او غضبناک و خشمگین است
لعن الهی نسبت به ظالمان در آیات دیگری نیز مورد تصریح قرار گرفته است: "فأذن مۆذنُ بینهم أن لعنة الله علی الظالمین، منادی در میان آنها ندا کند که لعنت خدا برستمکاران باد." (اعراف/44)
قتل عمد و لعن الهی !
از دیگر مواردی که قرآن کریم به صراحت آن را از مصادیق ملعونی و مورد لعن واقع شده برمی شمارد قاتلی است که به عمد مرتکب قتل نفس مۆمن می شود: "و من یقتل مۆمناً متعمداً فجزاءُهُ جهنّم خالداً فیها و غضب الله علیه و لعنه و أعدله عذاباً عظیماً، هر کس مۆمنی را عمدا بکشد مجازات او آتش جهنم است که در آن جاوید معذب خواهد بود، خدا براو خشم و لعن کند و عذابی بسیار شدید مهیا سازد." (نسا/93)
بدین ترتیب قاتل مۆمنین خود از جمله ملعونین قرآنی است که به صراحت در مورد لعن او در قرآن سخن رفته است!
نتیجه گیری:
لعن و نفرین با مبنایی قرآنی از جمله آموزه های مهم اسلامی است که خود را در فروع اعتقادات و در بحث تبری نشان می دهد. تبلور این آموزه ی اسلامی قرآنی در فرهنگ شیعی به نحو بارز و آشکاری حاکی از اصالت قرآنی آموزه های شیعی دارد که می تواند ایمان فرد را مستحکم و خدشه ناپذیر سازد!
ن. رادفر
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع و مآخذ:
1- شبهای پیشاور - مرحوم سلطان الواعظین شیرازی (ره)
2- تفسیر المیزان – علامه طباطبایی (ره) – ترجمه آیت الله همدانی
3- زیارت عاشورا – مفاتیح الجنان
4- شیعه در اسلام - علامه طباطبایی (ره)
