دارایی هایی که به درد آخرتمان می خورد!

پیامبر گرامی اسلام در حدیث شریفی سه چیزی را که پس از رفتن از این دنیا به کمک انسان می‌آید را بیان فرموده‌اند.

قال النبی صلی الله علیه و آله: إذا مات ابن آدم انقطعَ عمله إلا من ثلاث: صدقة جاریة، أو علم ینتفع به من بعدِهِ، أو ولدٌ صالح یدعو له؛ «بحارالانوار، جلد2 صفحه 22»

پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمودند: هنگامى كه آدمى زاد از این جهان به سراى باقى مى‎رود، پرونده اعمال او بسته مى‌شود جز در سه چیز [كه هم چنان باز خواهد ماند]:

1) صدقه جاریه؛ (یعنی انجام کارهایی که عموم مردم از آن نفع ببرند. مثل بناء مسجد، احداث مدرسه، بیمارستان و...)

2) علم و دانشی كه دیگران از آن بهره مند گردند.

3) فرزند صالحی كه برای او دعای خیر نماید.

در ادامه به تفصیل هریک از این موارد می پردازیم

صدقه جاریه چه چیزهایی را شامل می شود؟

در ابتدا به روایاتی در این باب می پردازیم:

قالَ رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: خَیْرُ مالِ الْمَرْءِ وَذَخائِرُهُ الصَّدَقَةُ: پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین ثروت و اندوخته انسان، «صدقه» است.

قالَ علىٌ علیه ‏السلام: اِنَّ الْعَبْدَ اِذا ماتَ قالَتِ الْمَلائِكَةُ ماقَدَّمَ؟ وَقالَ النّاسُ ما اَخَّرَ؟ فَقَدِّمُوا فَضْلاً یَكُنْ لَكُمْ وَلا تُۆَخِّرُوا كُـلاًّ یَكُنْ عَلَیْكُمْ، فَاِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حَرُمَ مِنْ خَیْرِ مالِهِ، وَالْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقُلَ بِالصَّدَقاتِ وَ الْخَیْراتِ مَوازینُهُ: امام على علیه ‏السلام فرمود: هرگاه بنده‏اى از دنیا رود، فرشتگان گویند: «چه پیش فرستاده است؟» و مردم گویند: «چه برجا گذاشته است؟» پس مال اضافه خود را (با صدقه) پیش فرستید تا به سود شما شود، و همه را برجاى نگذارید كه به زیان شما شود. همانا محروم، كسى است كه از خیر دارایى خود محروم شود و مغبوط (كه دیگران به حال او غبطه مى‏خورند) كسى است كه وزنه اعمالش با صدقات و خیرات سنگین شود.

قال الصّادق علیه ‏السلام: سِتَّةٌ یَلْحَـقْنَ الْمُـۆمِنَ بَعْدَ وَفاتِهِ: وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ، و مُصْحَفٌ یَخْلِفُهُ، وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ، وَ صَدَقَةُ ماءٍ یُجْریهِ، وَ قَلیبٌ یَحْفِرُهُ وَ سُنَّةٌ یُۆْخَذُ بها مِنْ بَعدِهِ: امام صادق علیه ‏السلام فرمود: پس از درگذشت مۆمن، شش چیز است كه (ثوابش) به او مى‏پیوندد: 1 ـ فرزندى كه براى او آمرزش مى‏طلبد، 2 ـ قرآنى كه بر جاى مى‏گذارد (و آن را مى‏خوانند)، 3 ـ نهالى كه آن را مى‏كارد، 4 ـ صدقه آبى كه آن را جارى مى‏سازد، 5 ـ چاهى كه آن را حفر مى‏كند 6 ـ روشى كه بنیان مى‏نهد و پس از او دیگران به آن عمل مى‏كنند.

عَنِ الصّادِقِ علیه ‏السلام: خَیْرُ ما یُخْلِفُهُ الرَّجُلُ بَعْدَهُ ثَلاثَةٌ: وَلَدٌ بارٌّ یَسْتَغْفِرُلَهُ، وَسُنَّةُ خَیْرٍ یُقْتَدى بِهِ فیها، وَصَدَقَةٌ تَجْرى مِنْ بَعْدِهِ.: امام صادق علیه ‏السلام فرمود: بهترین چیزى كه انسان براى بعد از خودش بر جاى مى‏گذارد، سه چیز است:

1 ـ فرزند نیكوكارى كه براى او آمرزش مى‏طلبد،

2 ـ سنّت نیكى كه به آن اقتدا مى‏كنند.

3 ـ صدقه جاریه‏اى كه پس از او هم ادامه یابد. (منبع روایات: ج 3 وسائل الشیعه)

در دین اسلام همان گونه که کسب درآمد از هر راهی مجاز نیست، خرج کردن مال نیز در هر راهی درست نیست.

یکی از نیکوترین راه های مورد تأیید اسلام برای صرف مال، صدقه دادن آن در راه خداست. دادن مال در راه خدا را «تصدّق» و مال داده شده را «صدقه» می‌نامند.

صدقات دو دسته اند: «واجب و مستحب.»

صدقه واجب عبارت است از بخشی از اموال شخصی که با شرایطی خاص به افرادی مخصوص داده می شود، از جمله زکات، خمس و فطریه.

صدقه مستحب اندازه خاصی ندارد و انسان می تواند هر مقدار از مالش را که بخواهد در راه خدا به فقرا و نیازمندان ببخشد.

در اسلام صدقه مستحبی باید؛ برای رضای خدا، بدون منت گذاشتن بر فقیر، بدون ریا کاری به فقیری داده شود که آن را در راه گناه مصرف نمی کند. البته خویشاوندان انسان در اولویت هستند و بهتر است به صورت مخفیانه انجام شود.

این صدقه باید از اموال پاک و حلال باشد و مقدار آن هم به توان شخص بستگی دارد. به گونه ای که افراط و تفریط در آن نباشد؛ یعنی نه در صدقه دادن کوتاهی شود، و نه انسان همه دارایی خود را صدقه دهد که خود گرفتار و محتاج شود. حداقل این صدقه بستگی به توانایی شخص دارد حتی در برخی روایات وارد شده که صدقه دهید، حتی اگر به مقدار جرعه آبی باشد.

رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) غرس درخت میوه را صدقه ثواب آور دانست و در تشویق آن، چنین فرمود: «من غرس غرساً لم یأکل منه آدمىٌ و لاخلقٌ من خلق الله إلاّ کان له صدقةً»[نهج الفصاحة، ج 2، ص 563]

گستره فیض خدا باعث شد که ثواب صدقه دادن از راه زرع یا غرس درخت بارآور، اختصاصی به بهره برداری بشر نداشته باشد؛ بلکه اگر هر مخلوقی اعم از حیوان یا انسان از آن استفاده کند، عنوان صدقه بر آن منطبق خواهد شد؛ چنان‏که از آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین مأثور است: «من زرع زرعاً فأکل منه طیرٌ کان له صدقةً». [همان، ج 1، ص 435]

علمی و دانشی كه دیگران از آن بهره مند گردند

این مورد نیز مشخص است. هر علم و دانشی که فرد از خود به جا بگذارد برای آخرت او مفید خواهد بود.

فرزند صالحی كه برای او دعای خیر نماید

چگونه فرزند صالح داشته باشیم؟

اگر انسان بخواهد فرزندی شایسته،‌ عفیف و نجیب یا پسری با غیرت و فعّال، که برای آبادی دنیا و آخرت خود و دیگران تلاش و کوشش دارد و به قول قرآن کریم، فرزندی صالح و شایسته، تحویل اجتماع دهد، باید اول خودش اصلاح شود و با صبر و استقامت، آن صفات نیکو و فضایل اخلاقی که آرزو دارد فرزندش داشته باشد را در وجود خود بارور کند، سپس به انعقاد نطفه بپردازد تا نتیجه بگیرد.

فرزند صالح نطفه و رحم پاک می خواهد. که این دو نیاز به پدر و مادری پاک و بی گناه دارد. البته اگر یکروزی در جوانی گناهی کرده اند اینک باید توبه کرده و پاک باشند و از انواع گناه کاملاً دوری کنند. اما این شرط لازم است ولی کافی نیست علاوه بر این شخص باید توانائی تربیت صحیح فرزند را داشته باشد که این توانائی نیاز به تربیت شدگی پدر و مادر و مربی دارد.

بکوشید ازگناه در حد مقدور دوری کنید و در خانه درست رفتار کنید و راست بگوئید و غیبت نکنید و موسیقی گوش ننمائید و آنچه به خانه می آورید و می آید پاک و حلال باشد. (بیانات حجت الاسلام جاودان، استاد اخلاق)

دعا برای پدر و مادر را فراموش نکنیم

پدر و مادر حقوق بسیاری بر فرزندان دارند. خداوند کریم در چند جای قرآن، فرزندان را بر ادای حق پدر و مادر سفارش کرده است.

در سوره اسراء می فرماید: «پروردگارت حکم کرد که به جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در نزد تو به سنّ پیری رسیدند به آنان اف نگو و تندی مَکن و با آنان به ملایمت و نرمی سخن گو، در برابر آنان تواضع و مهربانی پیشه کن و برای آنان دعا کن و بگو:

رَبِّ ارْحَمْهُما کما رَبَّیانی صَغیراً؛ (اسراء  آیه 24)

بارالها، آن دو را رحمت کن چنان که مرا در کودکی پروراندند.»

منابع:

بیانات آیت الله مظاهری، همشهری آنلاین

بیانات حجت الاسلام جاودان، سایت ایشان

کتب روایی چون وسائل الشیعه و بحارالانوار