تبلیغ رفتاری(2)

مخاطب تبلیغ، هوشیارانه شخصیت مبلّغ را در نظر می‌گیرد؛ او را با چشمانی تیزبین محک می‌زند؛ اعمال و رفتار او را در ترازوی نقد، سبک و سنگین می‌کند؛ به میزان باوری که به شخصیت مبلّغ پیدا می‌کند، به گفتار او بها می‌دهد و برای آن، ارج و قیمت قایل می‌شود، به اندازه‌ایی که شخص مبلّغ در جان او راه بیابد، برای گفتار و پیام او، راه باز می‌کند.

بنابر این است که، پیام‌فرست اگر خودش مهذّب و پاک نباشد، نمی‌تواند دیگران را پاک کند اگر به معنای واقعی کلمه، به آنچه می‌گوید معتقد و عامل نباشد، پیامش اثری ندارد.

به همین جهت قرآن مجید بهترین داعی الی الله را این گونه شناساند:

«چه کسی گفتارش بهتراست از آن کسی که دعوت به سوی خدا می‌کند و عمل صالح انجام می‌دهد و می‌گوید: من از مسلمینم و با تمام وجود، اسلام را پذیرفته‌ام.»[1]

این آیه، بهترین گویندگان و مبلّغان را کسانی معرفی کرده است که دارای سه نشانه‌اند:

 1. دعوت الی الله.

 2. عمل صالح.

3. تسلیم در برابر حق.

در حقیقت، این آیه، رمز نفوذ مبلّغ و داعی الی الله و پیام‌فرست دینی را در دیگران و تسخیر دل و جان آنان را در این می‌داند که:

بین گفته و رفتار، وحدت و هماهنگی وجود داشته باشد. روشن است که، پیام، هر چند رسا و شیوا باشد، آنگاه مۆثر می‌افتد که در عمل پیام دهنده جلوه‌گر باشد و گرنه الفاظی بیش نخواهد بود و تنها به گوش جسم خواهد رسید نه به گوش جان.

و در ادامه ویژگیهای تبلیغ رفتاری مقاله قبل می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1) سادگی: «قال الصادق علیه السلام: یا ابن جندب! . . . رحم الله قوما کانوا سراجا و منارا کانوا دعاة الینا باعمالهم و مهوا طاقتهم [2]; ای عبدالله بن جندب! خدا رحمت کند گروهی را که مشعل بودند، و مردم را با اعمال و تلاش طاقت فرسای خود به سوی ما دعوت می کردند» .

ما برای ساماندهی یک شبکه ی تبلیغی پویا نیازمند برنامه ریزی دقیق و سازماندهی ویژه هستیم و با توجه به پیچیدگی هایی که در «تبلیغ علمی » و عناصر اصلی آن - گیرنده، پیام و فرستنده - وجود دارد، با مشکلات بسیاری روبرو هستیم با این که در «تبلیغ رفتاری » ، «پیام » به سادگی قابل انتقال به مخاطبان است .

2)سهولت: یکی از مسائلی که در «تبلیغ مۆثر» باید مورد توجه قرار گیرد، «اصل تناسب » است، به این معنا که مبلغ بر پایه ی مهارتی که به دست می آورد، «محتوا» را در قالبی متناسب با سن، زبان، فرهنگ، استعداد، سطح آگاهی و . . . مخاطب ارائه کند .

«تبلیغ رفتاری » این ویژگی را دارد که انتقال پیام را در هر شرایطی ممکن می سازد; زیرا «عمل » تنها زبانی است که همه به خوبی آن را می فهمند، نیاز به ترجمه و توضیح خاصی ندارد و به سهولت می توان از طریق آن «پیام » و محتوا را به مخاطبان منتقل کرد .

3)هزینه ی کم: تبلیغات همواره با هزینه های متنوعی همراه است; چه بودجه ها، سرمایه ها و امکاناتی که برای به ثمر رسیدن «تبلیغ علمی » صرف نمی شود! با این که «تبلیغ رفتاری » چنین هزینه هایی را به دنبال ندارد و چون همه امکانات و ابزارهای آن در عمل خود مبلغ خلاصه می شود، با کمترین هزینه قابل ثمردهی است .

«اللهم صل علی محمد و آله وارزقنی صحة فی عبادة و فراغا فی زهادة و علما فی استعمال و ورعا فی اجمال  [3]; خدایا بر محمد و آل محمد درود فرست و به من تندرستی، برای عبادت و آسایش خاطری برای زهد و دانشی، برایکار بستن و ورعی، برای انجام کار خوب عطا فرما» .

پس  در اهمیت تبلیغ رفتاری به روایات نورانی دیگری اشاره خواهیم نمود:

 قال النبی: یابن مسعود لاتکونن ممن یهدی الناس الی الخیر و یامرهم بالخیر و هو غافل عنه یقول الله تعالی: «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم [4]; ای ابن مسعود! از کسانی مباش که مردم را به نیکی راهنمایی می کنند و به آن فرمان می دهند و خود از آن غافلند، خدای متعال می فرماید: آیا مردمان را به نیکوکاری فرمان می دهید و خویش را فراموش می کنید!» .

مۆثرترین قالبی که مبلغ می تواند یافته های علمی خود را در آن بریزد و به دیگران عرضه کند، همانا قالب عمل و تمرین در بکارگیری فرمان های خدای سبحان است، در غیر این صورت هرگز به «تبلیغ مۆثر» دست نخواهد یافت، همان گونه که امام صادق علیه السلام می فرماید:

«العالم اذا لم یعمل بعلمه زلت موعظته من القلوب کما یزل المطر عن الصفا  [5] ; دانشمند وقتی به علم خویش عمل نکند موعظه ی او از دلها همچون باران روی سنگ صاف می لغزد .(نفوذ نمی کند)» .

رسول اکرم علیه السلام نیز دعوتی را که به زینت عمل آراسته نشده باشد، در مثالی زیبا، به هیچ می انگارد و می فرماید:

«یا اباذر! الذی یدع بغیر عمل کمثل الذی یرمی بغیر وتر [6]; ای اباذر! مثل کسی که بی عمل دعوت (تبلیغ دین) کند، مانند کسی است که بدون زه با کمان تیر بیندازد» .

و در جایی دیگر این گونه حضرت علی علیه السلام را مورد خطاب قرار می دهند: «یا علی لاخیر فی قول الامع الفعل

[7] ; ای علی! هیچ خیری در گفتار نیست; مگر با کردار» .

(اگر به کتاب تاریخ انبیا گذری کنیم درمی یابیم که انبیاء در «عمل » به دستورات الهی نسبت به همه ی مردم پیشگام بوده اند و عابدترین، عاملترین و پرهیزکارترین انسان ها به شمار می رفته اند .

شاهد این ادعا شهادتی است که ما نسبت به آنان می دهیم و عبودیت شان را بر رسالتشان مقدم می کنیم و اگر این شیوه نبود; هرگز آنان به مقام نبوت و رسالت نمی رسیدند و در «تبلیغ رسالت الهی » پیروز نمی شدند .

از طرفی ما ماموریم در دریافت آموزه های دینی ژرف اندیشی کنیم، و علوم الهی را از هر منشایی نگیریم و آینه ی جانمان را به روی هر واعظی نچرخانیم . آری اگر در آموختن «علم الابدان » محدوده ای نداریم، در کسب «علم الادیان » موظفیم از سرچشمه های پاک سیراب شویم و غذای روحی خود را با دقت تمام تهیه کنیم، چنان که خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

«فلینظر الانسان الی طعامه » [8] ; پس انسان باید به طعام خود بنگرد .)[9]

به امید آن که با به تصویر کشیدن ارزش های الهی و سجایای اخلاقی در آینه ی عمل خود آنها را در زیباترین صورت به تشنگان معارف آسمانی بنمایانیم و همچون پیامبران و پیشوایان معصوم علیهم السلام در عمل به دستورات الهی پیشگام باشیم .

پی نوشت ها:

[1] . وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ: فصلت، 33.

[2] . تحف العقول، ص 221 .

[3] . صحیفه ی سجادیه، دعای بیستم .

[4] . الحیاة، ص 286 .

[5] . همان، ج 1، ص 113 .

[6] . همان .

[7] . همان .

[8] . عبس/24 .

[9] . برگفته از مقاله خسروی ، پایگاه حوزه نت

تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان