خودمان مسبب تلخی روزگاریم

انسان همواره به گذشته، حال و آینده خود می اندیشد و این امر بر افکار و روحیات او اثر می گذارد. وی همواره آرزوهایی در سر می پروراند اما بسیاری از آرزوهای او دست نیافتنی، غیرمعقول و حتی بعضا محال و نشدنی است. این امید و آرزوست که انسان را به پیشرفت وا می دارد و با رسیدن به آرزویی، آرزویی دیگر در دل می پروراند اما اگر این آرزوها محال و دست نیافتنی باشند اثرات ناگوار و نامطلوبی بر روح و روان او خواهند گذاشت و با خود یاس و ناامیدی را به همراه خواهند آورد.

عمده ترین چیزی که سبب آرزوهای دراز می شود جهل و بی خبری نسبت به خویش، نسبت به دنیا و جهل نسبت به قدرت و لطف خدا، جهل نسبت به ناپایداری و بی وفایی دنیاست تا جایی که سلمان فارسی می گوید:

سه کس مرا در شگفتی فرو برده تا آنجا که به خنده واداشته است کسی که دنیا را آرزو می کند در حالی که مرگ در پی اوست، کسی که از اجل خویش غافل است در حالی که اجل از او غافل نیست و کسی که با تمام وجودش می خندد در حالی که نمی داند پروردگار جهانیان از او راضی است یا نه.

گاه نیز جهل به آخرت و نعمت های بی پایان آن سرای جاویدان سبب می شودکه انسان به آرزوهای دراز به این جهان کشیده شود.

پیامدهای آرزوهای دراز

از آنجا که آرزوهای دراز تاثیر بسیار مخربی بر زندگی معنوی و اخلاقی و حتی مادی انسان ها دارد در روایات اسلامی با تعبیرات گوناگونی از آن نکوهش گردیده و علل منطقی آن نیز بیان گردیده است.

حضرت امیر می فرمایند:

1- هرکس آرزوی طولانی داشته باشد عملش بد خواهد شد.

2- آن کس که آرزویش از همه طولانی تر است عملش از همه زشت تر و بدتر است.

اما به طور اخص آثار طول امل عبارت است از:

1- طول امل سرچشمه بسیاری از گناهان

یکی از بدترین آثار طول امل و آرزوهای دراز این است که انسان را به انواع گناهان دعوت می کند زیرا رسیدن به این آرزوها معمولااز طریق مشروع ممکن نیست بنابراین گرفتاران این رذیله اخلاقی خود را ناگزیر می بینند که در کسب درآمدها چشم بر هم نهاده از غصب حقوق دیگران، خوردن مال یتیم، کم فروشی، رباخواری، رشوه و مانند این امور ابا نداشته باشند.

2- طول امل یکی از سبب های قساوت قلب

طول امل انسان را از خدا غافل می کند و به دنیا حریص می سازد و آخرت او را به دست فراموشی می سپارد و اینها همه اسباب سنگدلی و قساوت است.

به همین دلیل در حدیثی آمده است که خداوند به موسی فرمود:

“ای موسی آرزوی خود را در دنیا طولانی مکن که قسی القلب خواهی شد و قسی القلب از من دور است.”‌

3- طول امل سبب فراموشی مرگ است

گرفتاران این رذیله اخلاقی هرگز نه سخنی از مرگ بر زبان می رانند و نه در فکر آخرتند بلکه دائما در گرداب غفلت غوطه ورند.

کسی که آرزویش از همه طولانی تر است از همه کمتر به یاد مرگ است.

 4- زندگی پررنج محصول دیگری از طول امل

بدیهی است هرقدر آرزو طولانی تر باشد تهیه مقدمات بیشتری را می طلبد همچنین صرفه جویی بیشتری برای اموال و ثروت ها جهت رسیدن به آن آرزوهای دور و دراز لازم است. نتیجه این دو یک زندگی توام با درد و رنج و سخت گیری بر خود و خانواده توام با تلاش شبانه روزی بی رویه است.

 5- طول امل و زندگی ذلت بار

صاحبان آرزوهای دراز نه تنها در رنج و تعب دائمی به سر می برند بلکه ناچارند شخصیت انسانی خود را نیز بشکنند و برای رسیدن به مقصود خیالی در برابر هرکس و ناکسی خضوع کنند و دست التماس به سوی این و آن دراز نمایند و به زندگی ذلت بار تن دهند.

امام علی(علیه السلام) می فرمایند: اشرف الغنی ترک المنی

برترین بی نیازی ترک آرزوهاست، چرا که آرزوی دور و دراز سبب می شود که انسان دائما خود را نیازمند ببیند و دست حاجت به سوی هرکسی دراز کرده و شخصیت انسانی خود را به خاطر اموری که هرگز به آن نمی رسد بشکند.

ذل الرجال فی خیبه الامال

خواری مردان در ناکامی آرزوهاست.

 6- محرومیت از نعمت ها

این گونه افراد مرتبا به سراغ صرفه جویی و سخت گیری هرچه بیشتر در استفاده از مواهب حیات و زندگی می روند تا به آرزوهای دور و دراز خود برسند به همین لحاظ تحت عنوان تامین آینده از مواهبی که در اختیار دارند استفاده نکرده و محروم می مانند.

 7- طول امل و محروم بودن از درک حقایق

آرزوهای دراز چون سرابی که تشنگان را در بیابان زندگی به دنبال خود می کشاند و تشنه تر می سازد افراد را به دنبال خویش برده بی آنکه به جایی برسند. این آرزوها چهره های واقعیت را به گونه ای دروغین نشان می دهند و انسان به خاطر آن درک نمی کند کجاست، به کجا می رود و وظیفه اصلی او چیست.

آرزوهای دراز دیدگان بصیرت را نابینا می کند.

کسی که می تواند چهره زیبای حقیقت را همان گونه که هست ببیند و به سرچشمه زلال معرفت برسد که دیده عقل خود را با حجاب آرزوها نپوشاند و در میان ابرهای تیره و تار طول امل قرار نگیرد.

 8- طول امل سبب کفران نعمت است

بدیهی است آرزوهای دراز انسان را به آنچه ندارد و شاید هرگز به آن نرسد دلبند می سازد و به همین دلیل آنچه را از نعمت های الهی در دست دارد کوچک می شمارد و نسبت به آن بی اعتنا می گردد واین کفران نعمت های الهی پیامدهای شومی برای وی در بر دارد. از آرزوهای دراز بپرهیزید که زیبایی نعمت های الهی را از نظر شما می برد و آنها را نزد شما کوچک می کند و به کمی شکر از سوی شما منتهی می شود.

درمان طول امل

با توجه به اینکه طول امل ریشه در جهان بینی فرد داشته و در حوزه اندیشه است می توان نتیجه گرفت که برای زدودن آثار طول امل باید به تفکر واندیشه پرداخت، باید خود را خوب شناخت، باید فهمید که انسان موجودی است آسیب پذیر و از سوی دیگر درک این امر نیز مهم است که جهان منزلگاهی بر سر راه است و هدف از بودن در این جهان آماده شدن و اندوختن زاد و توشه است نه اقامتگاهی برای همیشه ماندن و نیز باید فهمید که حرص در اندوختن و ذخیره کردن اموال و برنامه ریزی برای رسیدن به آرزوها و آمال هرگز مایه سعادت انسان نمی شود بلکه دائما او را به دوزخ گرفتار می سازد.

بهترین شیوه برای وصول به این هدف در این حدیث نبوی است که می فرماید:

از دنیایت برای آخرتت بهره گیر و از زندگانیت برای مرگ و زندگی بعد از آن و از تندرستیت برای زمان بیماری استفاده کن چرا که نمی دانی فردا نام تو چیست؟

(آیا تو را بیمار می خوانند یا سالم، مرده می نامند یا زنده)

عامل دیگر آرزوهای دور و دراز هواپرستی و عشق به دنیاست.

هرقدر از این علاقه کاسته شود، دامنه آرزوها کوتاه تر می گردد.

برای رسیدن به این هدف یکی از موثرترین راهها یاد مرگ است.

به هوش باشید و به یاد چیزی بیفتید که لذات را در هم می کوبد و شهوات را برهم می زند و آرزوها را قطع می کند.

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع: واکاوی مفهوم آرزو در نهج البلاغه و روایات ائمه معصومین، نویسنده: هاجر باختری