مشروطه را مصادره شده بخوانید

9 تیر 1288: حركت قوای روس به سمت ایران

دو دولت روسیه و بریتانیا كه ظاهراً مخالف حركت قوای انقلابی به سمت تهران و باطناً مشوق آن بودند، فرصت را برای اشغال بخش‌هایی از شمال و جنوب ایران مغتنم شمردند؛ برای نمونه روسیه نیروی بزرگی را به شمال ایران اعزام كرد. این نیرو در 20 تیر به قزوین رسید و بخشی از آن تا انقلاب 1907م روسیه در ایران ماند.

23 تیر 1288 : ورود نیروهای یپرم‌خان و سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنكابنی به تهران

در این تاریخ نیروهای مجاهد گیلان كه از شمال حركت كرده بودند همراه عشایر بختیاری كه از جنوب ایران به سمت تهران آمده بودند وارد تهران شدند و سه روز بعد توانستند قوای سلطنتی را به طور كامل شكست دهند.

25 تیر 1288: پناهندگی محمدعلی‌شاه به سفارت روسیه

در این تاریخ محمدعلی‌شاه از ترس اردوی مشروطه و به امید حمایت تزار از تاج و تختش، به سفارت روسیه در زرگنده گریخت. در پی آن بود كه قزاقخانه تسلیم شد و كار فتح تهران به دست مشروطه‌چیان مسلح به پایان رسید.

26 تیر 1288: تشكیل مجلس عالی فوق‌العاده

مجلس مهمی به نام مجلس عالی فوق‌العاده، متشكل از حدود پانصد تن از وكلای دوره اول مجلس، سرداران مشروطه و عده‌ای از وزرا، شاهزادگان، اعیان و اشراف و روسای اصناف و تجار مشروطه‌خواه برقرار شد. جمع یادشده، پس از ایراد چند خطبه، حدود بیست نفر را برای تشكیل كمیسیون فوق العاده‌ای تعیین كرد تا درباره محمدعلی شاه و مسائل مهم روز تصمیم بگیرند. در این كمیسیون،‌ محمدعلی‌شاه به علت پناهندگی به سفارت روسیه از سلطنت خلع گردید و احمد میرزا،‌ ولیعهد او، ‌به جای این شاه مخلوع،‌ به سلطنت برگزیده شد،‌ اما چون به سن قانونی (هیجده سال) نرسیده بود، ‌عضدالملك،‌ رئیس ایل قاجار، نیابت سلطنت یافت.

4 مرداد 1288: انتخاب احمدشاه به سمت شاهنشاهی ایران

احمدمیرزای سیزده‌ساله در عصر این روز همراه جمعی از سواران بختیاری و مجاهد برای تاجگذاری به قصر سلطنت‌آباد آورده شد. افزون‌بر‌این، در این روز، یپرم‌خان ارمنی رئیس نظمیه رژیم جدید گردید، لیاخوف، فرمانده قزاقخانه و مسئول به توپ بستن مجلس اول، بخشیده شد و تأمین جانی یافت و حتی به طور موقت در پست پیشین خود ابقا گشت. عین‌الدوله نیز، كه تاكنون در جراید مشروطه از او با عنوان اسطوره استبداد انتقادها می‌شد، عفو گردید.

8 مرداد 1288: دستگیری شیخ فضل الله نوری

در این روز جمعی از مجاهدین مشروطه‌چی به منزل شیخ فضل‌الله رفتند و او را دستگیر كردند.

9 مرداد 1288: محاكمه و اعدام شیخ نوری

در این روز كه مصادف بود با 13 رجب، میلاد امام علی(ع)، شیخ فضل‌الله نوری، در محاكمه‌ای صوری، كه شیخ ابراهیم زنجانی نقش دادستانی آن را برعهده داشت، با حكمی از پیش تعیین‌شده به اعدام محكوم گردید و در عصر همان روز در میدان توپخانه به دار آویخته شد. مجری اعدام او نیز یپرم‌خان ارمنی بود. آخوند خراسانی تلگرافی برای حفظ جان شیخ نوری به تهران زده بود كه توسط عناصر تندرو مخفی، و در اعدام شیخ تعجیل شد.

14 مرداد 1288: صدور فرمان گشایش دومین مجلس شورای ملی

در این تاریخ كابینه فرمان گشایش دومین مجلس شورای ملی را صادر كرد.

18 شهریور 1288: قصد خروج محمدعلی‌شاه مخلوع از تهران

قرار شد محمدعلی میرزا همراه خانواده‌اش تهران را به قصد اروپا ترك كند. او در 7 مهرماه همین سال با یك كشتی روسی بندر انزلی را به قصد روسیه ترك گفت.

24 آبان 1288: افتتاح دوره دوم مجلس شورای ملی

در 24 آبان‌ماه مجلس دوم كار خود را به طور رسمی آغاز كرد.

4 فروردین 1289: ورود ستارخان و باقرخان به تهران

ستارخان و باقرخان،‌ با عده‌ای از مجاهدان كه مسلح بودند، ‌وارد تهران شدند. دولت ستارخان و همراهانش را در پارك اتابك، و باقرخان و همراهانش را در عشرت‌آباد سكونت داد.

اوایل سال 1289: تشكیل دو گروه رقیب در مجلس

در این سال دو جناح رقیب در كشور در میان مشروطه‌خواهان شكل گرفت كه یكی دموكرات و دیگری اعتدالیون نام گرفت وعرصة مجلس را نیز ــ همچون جامعه ــ میدان كشمكش خود ساخت.

24 تیر 1289: ترور آیت‌الله بهبهانی

در این تاریخ سید عبدالله بهبهانی، روحانی پیشرو مشروطه و یكی از رهبران اعتدالیون از طرف دموكرات‌ها ترور شد.

1 مرداد 1289: حكم تفسیق تقی‌زاده از سوی علمای اعلام

علمای مشروطه‌خواه نجف و در رأس آنها آخوند خراسانی حكم تفسیق سیاست تقی‌زاده را به اتهام توطئه‌چینی برای قتل آیت‌الله بهبهانی صادر كردند. مجلس شورای ملی در پی این ماجرا به او سه ماه مرخصی اجباری داد.

10 مرداد 1289: به قتل رسیدن علی محمد تربیت و سید عبدالرزاق

علی محمد تربیت و سید عبدالرزاق، از اعضای حزب دموكرات، در خیابان‌های تهران به ضرب گلوله از پای درآمدند.

16 مرداد 1289: ماجرای پارك اتابك و زخمی شدن ستارخان

حكومت به مجاهدین فرصت داده بود تا سلاح‌های خود را تحویل دهند، اما اعلام كرده بود كه در صورت همكاری نكردن با حكومت اعدام می‌شوند.

ازآنجاكه در این قضیه حقوق مجاهدین پایمال، و با آنها نسبت به عمال نظامی سردار اسعد و حزب دموكرات با تبعیض رفتار شده بود، ستارخان به دفاع از آنها دست زد و همراه مجاهدین در مقابل حكومت ایستاد. به همین دلیل نیروهای دولتی در این روز محل اقامت او را محاصره كردند. در زدوخوردی كه بین نیروهای دو طرف درگرفت تیری به پای ستارخان برخورد كرد و او را زخمی كرد. مرارت این زخم در كنار خانه‌نشینی تا پایان عمر همراه ستارخان بود. البته او مدت چندانی پس از این حادثه زنده نماند و در 25 آبان 1293 دار فانی را وداع گفت.

13 دی 1289: موافقت سوئد با اعزام مستشار به ایران

پس از فتح تهران مشروطه‌خواهان به فكر افتادند نیروی نظامی ملی‌گرا و مستقلی در برابر قزاق‌های روسوفیل تشكیل دهند. با همین هدف بود كه نمایندگان مجلس قانون تأسیس قوای ژاندارم را تصویب كردند و برای جلوگیری از نفوذ دو دولت روس و انگلیس در این نیرو، از سوئد، كه كشوری بی‌طرف در مسائل ایران بود، برای تعالیم نظامی این گروه استفاده كردند. این گونه بود كه مستشاران سوئدی به ریاست یالمارسن به ایران دعوت شدند. آنها در 23 مرداد وارد تهران شدند.

13 بهمن 1289: تصویب قرارداد استخدام مستشاران امریكایی

مجلس شورای ملی كه در پی استخدام مستشار خارجی برای اداره امور مالی مملكت بود سرانجام قرارداد استخدام مستشاران امریكایی را تصویب كرد.

17 اردیبهشت 1290: ورود شوستر به ایران

مورگان شوستر امریكایی در رأس هیئتی برای اصلاح وضع مالی ایران به تهران وارد شد.

26 تیر 1290: ورود محمدعلی‌میرزا به ایران

محمدعلی‌میرزا، شاه مخلوع، همراه برادرش میرزا شعاع‌السطنه و عده‌ای از طرفداران خود و با یك كشتی روسی پر از مهمات و اسلحه، به طور ناشناس از طریق دریای مازندران وارد ایران شد. در همكاری با او، برادرش ابوالفتح‌میرزا سالارالدوله، پسر سوم مظفرالدین‌شاه، نیز شورش خود را از غرب ایران آغاز كرد و در 5 مرداد ماه وارد كرمانشاه شد. این دو كه با هدف تصاحب تاج و تخت به شورش علیه حكومت مشروطه دست زده بودند، از حمایت دول بیگانه برخوردار بودند. اما قوای دولتی پس از زدوخوردی چند سرانجام توانست نیروهای آنها را در هم شكند. محمدعلی‌میرزا سرانجام در 18 اسفند همین سال مأیوسانه از كشور خارج شد.

18 مهر 1290: ضبط اموال شعاع‌السلطنه

در این تاریخ مورگان شوستر به اجرای تصویب‌نامه هیئت وزرا مبنی بر مطالبات معوقه و مالیات شعاع‌السلطنه دست زد و فرمان به ضبط اموالش داد. زمانی كه ژاندارم‌های شوستر برای اجرای این فرمان به منزل شعاع‌السلطنه رفتند، با مداخله سركنسول روس و نیروی بریگاد قزاق روبه‌رو شدند كه به بهانه اینكه اموال این شاهزاده قاجاری در گروی بانك استقراضی روس است با اقدام قانونی آنها مخالفت كردند. این اقدام باعث آغاز رویارویی‌های علنی شوستر با مداخلات روسیه تزاری در امور ایران شد.

30 مهر 1290: ورود نیروهای انگلیس به ایران

سپاهیان هندی انگلیس از جنوب ایران وارد شهرهای اصلی این كشور شدند.

17 آبان 1290: اولتیماتوم روسیه به ایران

حكومت روسیه خواستار عذرخواهی رسمی كابینه ایران به دلیل قضیه شعاع‌السلطنه شد.

24 آبان 1290: ورود نیروهای روس به ایران

حكومت روسیه در مخالفت با اقدامات شوستر در ایران مناسبات دیپلماتیك خود را با ایران قطع كرد و اعلام نمود كه نیروهای بیشتری به ایران اعزام می‌كند؛ درواقع به ایران اعلان جنگ داد.

8 آذر 1290: اولتیماتوم دوم روسیه به ایران

در این اولتیماتوم حكومت روسیه اخراج مورگان شوستر از ایران، پرداخت هزینه لشكركشی این دولت به ایران، و تعهد دولت ایران مبنی بر استخدام مستشاران خارجی با رضایت دو قدرت روس و انگلیس را خواستار شد.

9 آذر 1290: مخالفت مجلس با اولتیماتوم روسیه

نمایندگان مجلس برخلاف كابینه، اولتیماتوم روسیه را رد كردند.

10 آذر 1290: ورود قوای روس به قزوین

به دنبال اقدام مجلس در رد اولتیماتوم روسیه،‌ قوای این كشور،‌ كه در تبریز و رشت بودند، ‌وارد قزوین شدند.

12 آذر 1290: تصمیم علمای نجف و كربلا برای جهاد با روسیه

در پی مداخلات دو دولت استعماری آن زمان، یعنی روسیه و انگلیس، در امور ایران و تجاوزها و دست‌اندازی‌های آنها به خاك ایران، علمای حوزه علمیه نجف و كربلا تصمیم گرفتند برای مبارزه با روسیه و نجات ایران نیرویی تدارك ببینند.

21 آذر 1290: درگذشت آخوند خراسانی

آخوند خراسانی درست در شب روزی كه قصد عزیمت به ایران را داشت به طرز مشكوكی درگذشت.

2 دی 1290: فرمان ناصرالملك نایب‌السلطنه برای انحلال مجلس

هیئت دولت كه مخالف اقدام مجلس در رد اولتیماتوم روس بود از ناصرالملك درخواست كرد تا مجلس را منحل كند. این‌گونه بود كه ناصرالملك در 2 دی ماه فرمان انحلال مجلس را صادر كرد.

10 دی 1290: اعدام ثقه‌الاسلام و عده‌ای از مجاهدین

اعضای كنسولگری روسیه در تبریز میرزا اعلی آقا ثقه‌الاسلام تبریزی، ‌مجتهد بزرگ این شهر،‌ را دستگیر كردند و همراه عده‌ای از مجاهدین به دار آویختند.

22 دی 1290: خروج مورگان شوستر امریكایی از ایران

در پی موافقت كابینه با اولتیماتوم روسیه و تعطیل كردن مجلس، شوستر ناچار ایران را ترك كرد.

10 فروردین 1291: حمله روس‌ها به بارگاه امام رضا(ع)

در این تاریخ نیروهای مهاجم روس، كه در ایران به سر می‌بردند، حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند.

30 تیر 1293: تاجگذاری احمدشاه

احمدمیرزای قاجار، پسر محمدعلی‌شاه، تا این تاریخ به دلیل صغر سن فقط اسماً شاه كشور بود و امور تحت اختیار او را نایب‌السلطنه اداره می‌كرد، اما از این پس به دلیل رسیدن به سن قانونی رسماً شاه ایران گردید.

6 مرداد 1293: آغاز جنگ جهانی اول

در این تاریخ جنگ بین دول متفق و متحد آغاز شد. در این جنگ، با وجود اعلام بی‌طرفی ایران (در 9 آبان ماه 1293)، خاك این كشور از تهاجم نیروهای داخل در جنگ مصون نماند. نیروهای عثمانی و آلمان از غرب و جنوب وارد خاك ایران شدند. انگلیس و روسیه هم كه از قبل در این كشور نیرو داشتند بر تعداد آنها افزودند و شهرهای ایران را تصرف كردند.

13 آذر 1293: افتتاح مجلس سوم

مجلس سوم مشروطه، كه با ورود نیروهای بیگانه به خاك كشور طی جنگ جهانی اول بسته شد، در این تاریخ گشایش یافت.

29 اسفند 1293: تجدیدنظر در قرارداد 1907

دو قدرت روسیه و بریتانیا در قرارداد 1907 تجدیدنظر كردند. به موجب این تجدید نظر، منطقه بی‌طرف ایران به بریتانیا واگذار شد و حكومت تزاری اختیاری بلامنازع در شمال ایران یافت.

19مرداد 1294: اشغال بندر بوشهر

انگلیس به بهانه نفوذ آلمان در ایران، قوای خود را وارد كشور كرد و بندر بوشهر را به اشغال خود درآورد. هم‌زمان روس‌ها سپاهیان خود را در گیلان و نواحی مركزی و غربی كشور مستقر كردند.

این اقدام تجاوزكارانه انگلیس قیام تنگستانی‌ها را به دنبال داشت كه در پی همكاری رئیس‌علی دلواری، ضابط و كدخدای دلوار، با شیخ حسین‌خان چاكوتاهی سالار اسلام و زائر خضرخان امیر اسلام شكل گرفت.

13 آبان 1294: تعطیلی مجلس سوم

به علت مسافرت بسیاری از نمایندگان به قم و كرمانشاه مجلس از اكثریت افتاد و تعطیل شد. این نمایندگان در قم و سپس كرمانشاه كمیته دفاع ملی را تشكیل دادند. اما با پیشروی نیروی مهاجم روس به كرمانشاه، به قصر شیرین رفتند و در آنجا در 10 اردیبهشت 1295،‌ به انحلال كمیته دفاع ملی و تشكیل «هیئت مدافعین وطن» دست زدند. ازآنجاكه قصر شیرین نیز از حملات قوای روس بی‌نصیب نماند، ملیون یا همان اعضای هیئت مدافعین وطن به سمت بغداد و كاظمین حركت كردند (15 اردیبهشت)

11 اسفند 1294: تشكیل دسته‌ای به نام پلیس جنوب

نیروهای انگلیس كه وارد ایران شده بودند دسته‌ای به نام پلیس جنوب (S.P.R) را تحت ریاست ژنرال سایكس تشكیل دادند.

17 اسفند 1295: تأسیس حزب دموكرات آذربایجان

شیخ محمد خیابانی در تبریز، حزب دموكرات آذربایجان را بنیاد نهاد.

18 اردیبهشت 1296: صدور فرمان انتخاب مجلس

در این تاریخ فرمان انتخابات مجلس چهارم صادر شد.

26 آبان 1296: خروج نیروهای روسیه از ایران

دولت جدیدالتأسیسی كه پس از انقلاب بلشویكی در روسیه بر سركار آمده بود اعلام كرد هر قراردادی كه آزادی و استقلال ایران را محدود نماید و در گذشته حكومت روسیه تزاری آن را به زور به ایران تحمیل كرده است از درجه اعتبار ساقط است.

1297 – 1299: قیام جنگلی‌ها در شمال ایران

جنگلی‌ها با هدف احیای مشروطه در شمال ایران به تشكیل نیرویی دست زدند كه رهبری آن را میرزا كوچك‌خان برعهده داشت. شایان ذكر است كه این‌گونه قیام‌ها به جنگلی‌ها محدود نمی‌شد و در آن زمان، (فروردین 1299) خیابانی نیز در تبریز قیام كرد و حتی آیت‌الله شهید مدرس نیز از فكر یك كودتای ملی و ضد استعماری دور نبود.

3 اسفند 1299: كودتای انگلیسی رضاخان

قوای قزاق به فرماندهی رضاخان میرپنج وارد تهران شدند و ادارات دولتی و پستخانه و كلیه مراكز حساس شهر را به تصرف خود درآوردند.