حاج آقا رضا همدانی و تكریم طلاب
بشر به لحاظ ساختار وجودی خود و كرامت و شرافت ذاتی كه از آن برخوردار است، موجودی قابل احترام برای دیگر مخلوقات خداوند بوده، بگونه ای كه فرشتگان به كرنش و خضوع در برابر او مامور شده و به احترام وى، در برابرش سجده كردند. این عظمت و بزرگى به اندازه اى است كه جبرئیل امین در شب معراج، هنگام نماز، به نبى اكرم (ص) اقتدا كرده و او را برخود مقدم مى دارد.(1)
از این روست كه احترام گذاشتن و بزرگداشت شخصیت دیگران در فرهنگ اسلامی بسیار مورد تاكید قرار گرفته است.« عَنِ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله قَالَ التَّقْوَى إِجْلَالُ اللَّهِ وَ تَوْقِیرُ الْمُۆْمِنِینَ؛ تقوا احترام گذاشتن به خداوند و احترام گذاشتن به مومنین است. »(2) دوران رشد و نوجوانی انسان یكی از مهمترین مقاطع و دوره هایی است كه هویت وی در آن شكل گرفته و بی شک از مهمترین فصول زندگی هر فرد می باشد؛ بطوریكه پایه و اساس بسیاری از بنیانهای فکری ، اخلاقی ، اعتقادی و اجتماعی هر فرد در این دوران شکل می گیرد، از این رو در این برهه، احترام گذاشتن و تشویق مناسب و مۆثر که جهت دهنده به زندگی آینده وی می باشد ، امری بسیارضروری به نظر می رسد .
با این وصف، دین مبین اسلام، چنانكه معلمین را دارای حقوق ویژه ای می داند، كه می بایست از سوی شاگردان رعایت گردد، برای فراگیران و دانش آموزان نیز حقوقی را قائل شده است كه اساتید و معلّمان باید با تأسی به انبیاء الهی، در برخورد با شاگردان خویش، صبر و تحمل را پیشه كرده و با نهایت تكریم، جویندگان دانش را از این نعمتی كه خدا در اختیار آنان قرار داده است سیراب نمایند. امام سجاد(ع) در یك كلام نورانی می فرمایند: «حق كودك مهربانی به او در آموزش و گذشت از وی و عیب پوشی و همراهی و یاری اوست»(3)
ایشان در رسالة حقوق خود، ضمن برشمردن برخی از حقوق دانش آموزان نسبت به اساتید، معلمان را سفارش می كنند كه «و امّا حقّ رعیّتك بالعلم، فأن تعلمَ ان اللهَ عزّ و جلّ انما جعلك قیما لهم فیما اتاك من العلمِ و فتحَ لك من خزائنهِ، فانْ أحسنت فی تعلیم النّاس و لم تخرُقْ بهِم و لم تضجر علیهِم زادكَ اللهُ من فضلِهِ، و ان أنتَ منَعْتَ النّاسَ علمَكَ أو خرَقْتَ بهِم عند طلبِهم العلمَ بكَ، كانَ حقّا علی اللهِ عزّ وجلّ أن یسلُبكَ العلمَ و بهائهُ و یُسقط منَ القُلوبِ محلّكَ»(4) و امّا حقّ آنان كه در تعلّم رعیّت تو هستند، این است كه برای خدا عزّوجلّ .... در دانشی كه به تو ارزانی داشته و از گنجینه‌های خود بر تو ابوابی گشوده سرپرست آنان فرموده است، پس اگر در آموزش مردم نیكی كنی و با آنان تندی نكرده و تنگدلشان نسازی، خداوند از فضل و كرمش بر دانش تو می‌افزاید. و اگر مردم را از دانش خود محروم ساخته، و به هنگام درخواست آموزش آنان را تنگدل كردی، بر خدا سزاوار است كه، دانش و صفای آن را از تو بازستاند و از جایگاه بلندی كه در دلها داری ترا فرود آورد.
در احوالات استاد مطهری(ره) كه نمونه بارز معلمی مهربان و دلسوز بوده اند، آمده است: « برخوردشان بسیار متین و توأم با مهربانی بود. اصولاً استاد مطهری فردی بودند که از هر حیث مۆدب به ادب علمی بودند و برای فضای درس و بحث و شاگردانشان، احترام خاصی قائل می شدند. ایشان بسیار مهربان و خوشرو بودند و با شاگردان، روابط پدرانه داشتند. سلوک ایشان به نحوی بود که در دل شاگردان نسبت به ایشان محبت ایجاد می شد. به خوبی محسوس بود که رابطه ای که شاگردان استاد مطهری با ایشان دارند، با رابطه ای که دانشجویان دانشگاه با استادان خود دارند، متفاوت است؛ زیرا، این رابطه، رسمی و اداری نبود؛ بلکه توأم با عشق و شوق بود.»(5)
به هر حال و با توجه به آنچه در باب لزوم احترام و تكریم مقام شاگرد توسط استاد گفته شد، ضروری است شیوه های مناسبی برای تكریم مقام شاگردان در پیش گرفته شود. بطور كلی اساتید و معلمین گرامی، می توانند دو شیوه را برای تعظیم و بزرگداشت شاگردان خود مورد توجه قرار دهند:
1 ـ روش گفتارى
چه بسیار نیكوست كه معلم در مقام گفتار با شاگردان خود، سخنان نیك و سنجیده بگوید و با زبانى خوش آنان را مورد خطاب قرار دهد، قرآن كریم مى فرماید: «...قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً»؛ با مردم به خوبى سخن گویید. (بقره/ 83) از این خطاب عمومى كه بگذریم، قرآن كریم و ائمه اطهارعلیه السلام در خصوص بعضى موارد بر گفتار كریمانه تاكید دارند.
2 ـ روش كردارى
احترام در عمل و كردار به این است كه معلم، گذشته از بیان احترام آمیز، با عمل و رفتار خود، به دانش آموزان نشان دهد كه وجود آنها برای وی دارای ارزش و اهمیت بوده و جایگاه آنها نزد استاد، بسیار والا و ارجمند است. پیامبر گرامی اسلام در سیره عملى خود، روش های احترام گذاشتن در رفتار را اینگونه آموزش می دهند: « هنگامى كه برادران دینى بر آن بزرگوار وارد مى شدند، به احترامشان از جا برمى خاست، براى آنان جا باز مى كرد و زیر انداز پهن مى نمود، حتى گاهى عباى خود را از دوش كشیده براى دیگران مى انداخت، براى تكیه دادنشان بالش فراهم مى ساخت و اگر برادر دینى اش از راه دور مى‌آمد، چند قدمى به استقبالش رفته و او را به آغوش مهر مى كشید و پیشانى اش را مى بوسید.»(6)
با ملاحظه این تاكیدات، سنت استاد و شاگردی در نزد علمای سلف و بزرگان حوزه بر مبنای تكریم متقابل استاد و طلبه بنا گردیده بوده و علما بزرگوارلإ همواره در احترام به شاگران خود سعی وافر داشته اند. در احوالات مرحوم حاج آقا رضا همدانى نوشته اند : « از تواضع او اینكه براى هر كس كه وارد مجلس مى شد به پا مى خاست و براى همه طلاب حتى در اثناء درس مى ایستاد، عادت معمول در نجف این بود كه استاد در روز درس چه در بین درس و چه در خارج از درس، جلوی شاگردانش بر پا نمى خاست و اگر بر پا مى خاست، مى دانستند كه آن روز درس تعطیل است ،ولى طلاب قبل از شروع درس براى كسى كه وارد مى شد مى ایستادند اما در بین درس براى احدى نمى ایستادند، ولى استاد ما حاج آقا رضا، هر وقت كه یكى از طلاب وارد مى شد، حتى در بین درس به احترام او از جا بلند مى شد و در حالى كه كتابى كه از روی آن مى خواند، در دستش بود، مى ایستادند و چنانچه در بین درس طلبه اى وارد مى شد،فقط او مى ایستاد و باقى طلاب بر نمى خاستند.(7)
پی نوشتها:
1.عبد علی بن جمعه حویزی، نورالثقلین، هاشم رسولی، قم؛ اسماعیلیان، ج 1، ص 58
2.محدث نوری، مستدرك الوسائل،قم، مۆسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج 11، ص 267
3.شیخ حسن بحرانی، تحف العقول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ص 270
4.همان، ص 261
5.علی تاجدینی، بر فراز اندیشه، روایتی از جلوه استاد شهید مطهری در دانشگاه، تهران، دفتر نشر معارف،1382،ص65
6.محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، ج 16 ، ص 235
7.سید محسن امین عاملی، اعیان الشیعه، بیروت؛ دارالتعارف، ج 7 ص 21
منابع:
تحف العقول
اعیان الشیعه
تهیه و فرآوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان
