تبیان، دستیار زندگی
بی شك تاثیر یاد مرگ و آخرت در ایجاد انگیزه در انسان برای اصلاح امور خود، غیر قابل انكار می باشد؛ امری كه بررسی سیره اولیاء الهی و سنت علماء سلف نیز بر آن گواه می باشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حاجی سبزواری و یاد مرگ

حاجی سبزواری و یاد مرگ

بی شك تاثیر یاد مرگ و آخرت در ایجاد انگیزه در انسان برای اصلاح امور خود، غیر قابل انكار می باشد؛ امری كه بررسی سیره اولیاء الهی و سنت علماء سلف نیز بر آن گواه می باشد.

دین مبین اسلام به عنوان دینی جهانی و ذو ابعاد، مواهبی را برای بشریت به همراه آورده است كه یكى دو تا نیست؛ با این وصف آنچه كه امروزه بشر به آن سخت احتیاج دارد، دو چیز است، پویایی فكر و اندیشه و تهذیب نفس و اخلاق. اگر این دو عنصر وارد زندگی بشر گردد، بی شك مسیر حیات انسانی را عوض نموده و انسان را در شرایط جدیدی قرار می دهد.

رسول خدا(ص) در تبیین هدف از رسالت خود فرمود: «انی بعثت لاتمّم مكارم الاخلاق»(1) چنانكه قرآن كریم نیز می فرماید: «هو الّذى بعث فى الامّیّین رسولا منهم یتلوا علیهم ءایاته و یزكّیهم». بعد از تزكیه است كه میفرماید: «و یعلّمهم الكتاب و الحكمة». (جمعه/2). قرآن كریم ابتدا بر تزكیه نفوس و تطهیر دلها تاكید نموده و آنرا به عنوان یكی از اهداف انبیاء بر می شمرد ولی در ادامه، به مساله تفكر و اندیشه  و تعلیم اشاره می نماید، كه البته منحصر در پیامبر اسلام(ص) نیست و همه‌ پیامبران مبعوث شدند تا در بشر نیروى خرد و اندیشه را احیاء كنند. امیرالمۆمنین (ع) در خطبه‌ نهج‌البلاغه می فرماید: «لیستأدوهم میثاق فطرته و یذكّروهم منسىّ نعمته... و یثیروا لهم دفائن العقول»(2)پیغمبران مبعوث شدند تا دفینه‌ها و گنجینه‌هاى خرد را در دل و باطن انسانها برآشوبند، آنها را استخراج كنند.

« ما آحاد بشر، براى اندیشیدن، استعداد عظیمى در خود نهفته داریم. وقتى فكر نمیكنیم، وقتى مطالعه نمیكنیم، وقتى در آیات الهى تدبر نمیكنیم، وقتى در تاریخ خود، در گذشته‌ى خود، در قضایاى گوناگونى كه براى بشریت پیش آمده است، در گرفتارى‌هاى گذشته، در عوامل پیروزى بزرگ براى ملتها، تدبر نمیكنیم، از آن گنجینه‌ى معنوى كه خدا در ما قرار داده است، محروم میمانیم؛ «و یذكّروهم منسىّ نعمته... و یثیروا لهم دفائن العقول». امروز بشر به این دو، احتیاج دارد.»(3)

با توجه به اهمیت تفكر و آثار بیشماری كه بر آن مترتب است، قرآن كریم اهتمام ویژه به مساله اندیشه و فكر دارد؛ درباره اهمیت علم اندوزی نیز همین بس که در قرآن، پس از کلمه جلاله «الله»، واژه«علم» از لحاظ تکرار بالاترین می باشد. و خداوند متعال می فرماید:«ما اینچنین آیات را برای شما روشن می گردانیم، باشد که بیندیشید.»  در روایات نیز به مساله تفكر فراوان تاكید گردیده است به عنوان مثال، امام حسن (ع) می فرمایند:« التفکر حیاتُ قلب البصیر؛ اندیشیدن مایه زنده دلی صاحب بصیرت است.»(4) و در جای دیگر می فرمایند:« اوصیکم بتقوی الله وادامة التفکر، فان التفکر ابُ کل خیرٍ و امُه؛ شما را به تقوای الهی و تداوم اندیشه سفارش می کنم، زیرا که اندیشیدن پدر و مادر همه خوبیهاست.»(5)

در میان موضوعاتی كه برای اندیشه و تفكر در اطراف ما وجود دارد و در آیات و روایات به انحاء مختلف بر آنها تاكید شده است، یاد مرگ و آخرت از جایگاه و تاثیرگذاری بخصوصی برخوردار است؛ امری كه جباران و زورگویان تاریخ از آن منزجر و متنفر بوده اند. در حقیقت یکی از علل بروز شیطانیت و فرعونیت در انسان این است که کمتر به مرگ می اندیشد . امام صادق (ع) در مورد تأثیر عمیق یاد مرگ بر بیداری روح و جان آدمی می فرماید: «ذِکْرُ الْمَوتِ یُمِیتُ الشَّهَواتِ فِی النَّفْسِ وَیَقْطَعُ مَنابِتَ الْغَفْلَةِ وَیُقَوِّی النَّفْسَ بِمَواعِدِ اللّهِ وَیُرِقُّ الطَّبْعَ وَیَکْسِرُ اَعْلامَ الْهَوَی وَیُطْفِی ءُ نارَ الْحِرْصِ وَیُحَقِّرُ الدُّنْیا؛ یاد مرگ خواهشهای باطل را از دل زایل می کند و ریشه های غفلت را می کند و دل را به وعده های الهی قوی و مطمئن می گرداند و طبع را رقیق و نازک می سازد و عَلَمهای هوا و هوس را می شکند و آتش حرص را فرو می نشاند و دنیا را حقیر و بی مقدار می سازد.»

یاد مرگ دارای آثار بسیاری بوده که در منابع اسلامی به آنها اشاره شده است ولذا نقشی بسیار سازنده در زندگی انسان دارد، به گونه ای که پیامبر اکرم (ص) به یاد آورندگان آن را، هم درجه شهدا معرفی می کند: «قِیلَ یا رَسُولَ اللّه هَلْ یُحْشَرُ مَعَ الشُّهَداءِ اَحَدٌ. قالَ نَعَمْ مَنْ یَذْکُرُ الْمَوْتَ بَیْنَ الْیَوْمِ وَاللَّیْلَةِ عِشْرِینَ مَرَّةً؛ به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردند: آیا کسی با شهدا محشور خواهد شد؟ فرمود: بلی، کسی که در شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد کند.»

همچنین یاد مرگ و آخرت، موجب بی رغبتی  و عدم دلبستگی به دنیا می گردد، پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمود: «اَکثِرُوا مِنْ ذِکْرِ الْمَوتِ فَاِنَّهُ یَزْهَدُ فِی الدُّنْیا؛ مرگ را بسیار یاد کنید؛ زیرا یاد مرگ از میل و رغبت به دنیا می کاهد.

بی شك تاثیر یاد مرگ و آخرت در ایجاد انگیزه در انسان برای اصلاح امور خود، غیر قابل انكار می باشد؛ امری كه بررسی سیره  اولیاء الهی و سنت علماء سلف نیز بر آن گواه می باشد.

« آقاى میرزا ابوالقاسم عطار تهرانى از عالم بزرگوار حاج شیخ عبد النبى نورى كه از شاگردان حكیم الهى مرحوم حاج ملا هادى سبزوارى بوده است، نقل نموده كه در آخر عمر مرحوم حاجى، روزى شخصى در منزل ایشان آمد و خبر داد كه در قبرستان شخصى پیدا شده كه نصف بدن او در خاك و نصف دیگرش بیرون است و دائما نظرش به آسمان است و هر چه بچه ها مزاحمش مى شوند، اعتنا نمى كند مرحوم حاجى فرمود: باید خودم او را ببینم، چون مرحوم حاجى به قبرستان آمد، او را به همان حال دید، نزدیكش رفت ،دید هیچ به او اعتنایی ندارد. مرحوم حاجى فرمود: تو كیستى و چكاره اى ؟ من تو را دیوانه نمى بینم، و از طرف دیگر رفتارت هم عاقلانه نیست ؟ در جواب ایشان گفت: من شخص نادان و بى خبری هستم، تنها به دو چیز علم و یقین دارم و باور كرده ام، یكى اینكه دانسته ام كه مرا و این عالم را خالقى است عظیم الشان، كه باید در شناختن و بندگى او كوتاهى نكنم، دوم اینكه دانسته ام در این عالم نمى مانم و بعالم دیگر باید بروم و نمى دانم در آن عالم حال من چگونه خواهد بود؟ جناب حاجى من از این دو علم بیچاره شده و پریشان حال گشته ام به طورى كه مردم مرا دیوانه مى پندارند، شما كه خود را عالم مسلمانها مى دانید و این همه علم یاد گرفته اید، چرا ذره اى درد ندارید و بى تاكید و در فكر نیستید؟ این اندرز مانند تبرى بود كه بر دل مرحوم حاجى نشست و برگشت در حالى كه دگرگون شده بود و در مدت كمى كه از عمرش باقى مانده بود، دائما در فكر سفر آخرت و تحصیل توشه این سفر و راه پر خطر آن بود، تا از دنیا رفت.(6)


پی نوشت‏ها:

1.متقی هندی، كنزالعمال ، بیروت، موسسه الرسالة،ج 11 ص 420 ،ح 31969

2.فیض الاسلام، نهج البلاغه، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، خطبه 1

3.بیانات مقام معظم رهبری،29/3/1391

4.محمد محمدی ری شهری، میزان الحكمه، قم، دارالحدیث،ج9،ح 17157

5.ورام بن ابی فراس ، مجموعة ورام، مشهد، نیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى ،ج 1، ص 52

6.عبدالحسین دستغیب ، داستانهاى شگفت، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، شماره 48

منابع:

نهج البلاغه

داستانهاى شگفت

تهیه و فراروی: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان