همراهی نزدیکتر از سایه‌ی تو

مرگ واژه ای است که فکر همه را به خود مشغول کرده است. اینکه حقیقت مرگ چیست؟ و آیا انسان با مرگ نابود می شود و زندگی جدیدی بعد از آن نخواهد داشت؟ آیا از مرگ باید ترسید؟ اینها سۆالاتی است که هر انسان آزاد اندیش در طول زندگی با آن مواجه می شود. سۆال دیگر اینکه جواب پرسشهای مربوط به مرگ را باید از چه کسی جویا شد؟ بنظر کسی که هم به حقیقت و هدف انسان و جهان آگاه تر است و هم به خدا نزدیکتر که او آفریننده انسان و جهان است بهتر می تواند پاسخ پرسشهای پایان حیات دنیایی را بدهد. و بعد از پیامبر عظیم الشأن اسلام صلى اللَّه علیه و آله چه کسی از امام علی بن ابی طالب علیه السلام  آگاه تر و نزدیکتر به خداوند متعال است.

این مقاله در صدد است تا مرگ را از منظر آنت بزرگوار توصیف نماید.

عدم ترس از مرگ

امام علی علیه السلام از مرگ نمی ترسید زیرا هم تصور صحیحی از مرگ داشت و آن را پایان کار انسان نمی دانست و هم عملی جز خیر انجام نداده بود آن هم در اوج اخلاص تا از نتیجه عملش نگران باشد.

َ قَالَ علیه السلام :‏ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ الدُّنْیَا دَارُ مَمَرٍّ وَ الْآخِرَةَ دَارُ مُسْتَقَر.[1]

در داستان لیلة المبیت هم آمده است: «همانا خداوند به پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله دستور داد كه به على علیه السلام فرمان دهد در جاى او بخوابد و او را از گزند دشمنان به جان خود حفظ كند، رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله این دستور را اجرا كرد. امام على علیه السلام از شنیدن آن گریست.

پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: على، آیا گریه‏ات براى ترس‏ از مرگ‏ است؟

امام على علیه السلام عرض كرد: نه سوگند به آن كس كه تو را به راستى بر انگیخته است اى پیغمبر خدا، ولى گریه ‏ام از جهت بیم بر جان توست، آیا تو سالم مى‏ مانى؟

پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: بلى.

امام علیه السلام: اكنون از جان و دل مى ‏پذیرم و با خوشى و گوارایى جانم را در راه تو فدا مى‏كنم آنگاه در بستر خوابید و رو پوش پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله را به روى خود كشید.»[2]

توجه به یاد مرگ

امیرالمۆمنین على علیه السلام فرموده است، اى مردم! بترسید از خدایى كه چون سخن بگویید مى‏شنود و چون چیزى را در ضمیر خود نهان دارید، مى‏داند و به یاد مرگ باشید، همان چیزى كه چون از آن بگریزید به شما خواهد رسید و اگر در جایى مقیم باشید، شما را فرو مى‏گیرد و اگر شما آن را فراموش كنید، او شما را یاد مى‏كند.[3]

ثمره یاد مرگ

امام على‏ علیه السّلام فرمود: هر كس زیاد یاد مرگ‏ را بكند از دنیاى اندكى هم راضى مى ‏گردد.[4]

انتقال از سرای فانی به سرای جاوید

امام على علیه السّلام در یكى از سخنان خود فرمود: اى مردم شما هر روز كه صبح از خواب بر مى‏خیزید در معرض تیرها قرار دارید و حوادث یكى بعد از دیگرى شما را تعقیب مى‏كند و با تیرهاى مرگ شما را هدف قرار مى‏دهد، اموال شما غارت مى‏گردد و مصیبت‏ها شما را فرا مى‏گیرد، هر طعامى كه از دنیا مى‏خورید و یا آبى كه مى‏آشامید در گلو گیر مى‏نماید.

به خداوند سوگند هر نعمتى كه از دنیا به شما مى‏رسد و خوشحال مى‏گردید نعمت دیگرى را از دست مى‏دهید و ناراحت مى‏شوید، اى مردم ما و شما براى فناء آفریده ‏شده‏ ایم نه براى بقا و شما باید از این دنیا به دنیاى دیگر انتقال پیدا كنید، و اینك براى خانه آینده زاد و توشه تهیه كنید كه در آن سراى جاودان از آن سود برید.[5]

ضرورت یاد مرگ و ترس معقول از مرگ

امام على علیه السّلام به مردم مصر نوشتند: اى بندگان خدا مرگ روزى شما را فرا مى‏گیرد و شما را رها نمى‏كند اكنون قبل از اینكه مرگ شما را دریابد از آن بترسید و خود را آماده سازید، و زاد و توشه تهیه كنید، اى مردم شما اسیر مرگ هستید، اگر مقاومت كنید شما را مى‏گیرد، و اگر فرار نمائید شما را تعقیب مى‏كند و خود را به شما مى‏رساند.

اى مردم مرگ از سایه هم بیشتر شما را  همراهى مى‏كند، مرگ پاهاى شما را محكم گرفته است و دنیا از پشت سر شما پیچیده شده است، هر گاه شهوت ‏ها و خواسته‏ هاى نفسانى بر شما غلبه مى‏كنند مرگ را بیاد بیاورید، و مرگ براى شما بهترین واعظ و پنددهنده مى‏باشد و شما را از لغزشها نگه مى‏دارد.[6]

راهکاری برای عدم ترس از مرگ

امام حسن عسكرى علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت مى‏كند كه از امام على علیه السّلام سۆال شد آمادگى براى مرگ چیست، فرمود: به جاى آوردن واجبات و دورى كردن از محرمات، و پیروى از مكارم اخلاق و بعد از این باكى نیست كه مرگ آدمى را بگیرد و یا آدمى به مرگ برسد، به خداوند سوگند على باكى ندارد كه مرگ او را فرا گیرد و یا او به مرگ برسد.[7]

در انتظار مرگ

روایت شده: موقعى كه ابن ملجم لعنة اللّه علیه، بر أمیرالمۆمنین علیه السّلام ضربت زد و آن حضرت را از مسجد به منزل آوردند و مردم در أطراف امام على علیه السّلام جمع شدند آن بزرگوار حمد و ثناى خداى را بجاى آورد و فرمود: هر مردى به آنچه كه از آن فرار می كند خواهد رسید، نفس إنسانى بطرف أجل رانده خواهد شد، فرار از مرگ رسیدن به آن‏ است، چه بسا روزگارى را كه گذراندم و مرگ را در بین آنها جستجو كردم ولى خدا موت را از من پنهان كرد، هیهات كه دانستن موقع مرگ علمى است نامعلوم.[8]

پی نوشت:

[1] .حسن دیلمی، إرشاد القلوب ، قم: نشر شریف رضى‏، چاپ: 1412 ق‏، ج‏1، ص 19

[2] . الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ترجمه الهامى، ص  105

[3] . فتال نیشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظین / ترجمه مهدوى دامغانى، نشر نى - تهران، چاپ: اول، 1366 ش، ص688

[4] . مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى - عطاردى قوچانى، عزیز الله، ایمان و كفر ؛ ج‏2 ؛ ص224

[5] . مجلسى، محمد باقر - عطاردى قوچانى، عزیز الله، ایمان و كفر (ترجمه كتاب الإیمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64)، انتشارات عطارد - تهران، چاپ: اول، 1378 ش. ج‏2، ص: 222

[6] . مجلسى، محمد باقر - عطاردى قوچانى، عزیز الله، ایمان و كفر ، انتشارات عطارد - تهران، چاپ: اول، 1378 ش. ؛ ج‏2 ؛ ص221

[7] . ایمان و كفر (ترجمه كتاب الإیمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64 / ترجمه عطاردى) ؛ ج‏2 ؛ ص220

[8] . مسعودى، على بن حسین - نجفى، محمد جواد، ترجمه إثبات الوصیة لعلیّ بن أبی طالب علیه السلام، اسلامیه - تهران، چاپ: دوم، 1362 ش، ص281 - 282

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان